84786 skanowanie0020

PRZYPISY

¹ Nie mając zamiaru podania na tym miejscu pełnej bibliografii dotyczącej Komornickiej, pragnę jednak zwrócić uwagę na kilka pozycji. Otóż oprócz hasta w Polskim Słowniku Biograficznym biografii poetki poświęcona jest duża część tomu „Archiwum Literackie”, t. VIII, Wrocław 1964. Zebrane tam, bardzo ważne materiały opracowali Stanisław Pigoń i Maria Der-nałowicz. Wzmianki o listach i wspomnieniach w dalszym ciągu niniejszego wstępu będą się odnosiły właśnie do tego tomu „Archiwum”. Maria Demałowicz opublikowała oparty na biografii Komornickiej piękny esej: Piotr Odmieniec Wlast, „Twórczość” 1977, nr 3. Dramaturg, który wykorzystał elementy biografii (i twórczości) poetki, to oczywiście Tadeusz Różewicz i jego Białe małżeństwo.

y ² Leo H., Paryż. Odczyt o Komornickiej, „Głos” 1900, nr 8.

³    Pisze o tym we wspomnieniu Aniela Komornicka („Archiwum”). Listy Marii Komornickiej do Feliksa Jasieńskiego znajdują się w Bibliotece Czartoryskich (rkps sygn. 633).

⁴    Listy Marii Komornickiej do Milana 5evića z lat 1900-1902, pisane po niemiecku, podpisywane czasem Maria Lemańska, znajdują się w Maticy Serbskiej w Nowym Sadzie (sygn. 24.330-24.346). Otrzymałam ich kopie dzięki uprzejmości p. Biserki Rajćić, za co wyrażam jej podziękowanie. O istnieniu listów dowiedziałam się od nieżyjącego już prof. Włodzimierza Kota. Jak wynika z listów, Milan Sević próbował tłumaczyć utwory Komornickiej. W liście z 27 X 1902 r. Komornicka pisze o przekładzie: „wie sie es sagen «Gebet»” w czasopiśmie „Nova Iskra”. Być może chodzi o utwór Tęsknota.

⁵    J. Lorentowicz, Spojrzenie wstecz, Kraków 1957, s. 37.

⁶    B. Leśmian, List do Zenona Przesmyckiego, Paryż 1903 (?), w: B. Leśmian, Utwory rozproszone — Listy. Zebra! i opracował Jacek Trznadel, Warszawa 1962, s. 268.

⁷    Wszystkie wzmiankowane rękopisy znajdują się w Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie.

⁸    Część notatek o literaturze opublikował Stanisław Pigoń w „Archiwum".

⁹    Pisałam o tym szerzej w studium Bóg, ofiara, clown czy psychopata? O roli artysty na przełomie XIX i XX wieku, w: Symbolizm i symbolika w poezji Młodej Polski, wyd. II, Kraków 1994.

^,0 Trudno tu nie wspomnieć o późniejszych, pochodzących z lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX w„ teoriach anty-psychiatrycznych, które zresztą mieszczą się w szerszym ruchu związanym z chęcią ograniczenia wszelkiej represyjności. Przy wszystkich zasadniczych różnicach można dopatrzeć się podobieństw: w swoistym „oswajaniu” z patologią umysłową, w dostrzeganiu w niej nie choroby, lecz „inności", w sprzeciwie wobec społeczeństwa z jego normami opartymi na przeciętnej większości, a zatem represyjnie nastawionego wobec mniejszości i inności, wreszcie — w sprzeciwie wobec społecznej degradacji i izolacji owych „kozłów ofiarnych”. Wacław Nałkowski z ironią pisał, że do szalejącej z rozpaczy Staszki ze Szkiców można sprowadzić... lekarza (Forpoczty, s. 47). Poglądami antypsychiatrów zainteresowała się Maria Janion, wykorzystując je do badań nad literaturą (Transgresje 1. Galernicy wrażliwości. Wybór, opracowanie i redakcja Maria Janion i Stanisław Rosiek. Gdańsk 1981, oraz Transgresje 2. Odmieńcy. Wybór, opracowanie i redakcja Maria Janion i Zbigniew Majchrowski, Gdańsk 1982). W kręgu tych zainteresowań znalazła się również Komornicka. Maria Janion umieściła w tomie Transgresje 2 studium Gdzie jest Lemańska? (Jest w tym tomie także studium Zbigniewa Majchrowskiego Białe małżeństwo i Eros tragiczny). Z antypsychiatryczną interpretacją Komornickiej dyskutuje Roman Zimand w szkicu: Klucze do Marii P.O.W., w książce Wojna i spokój, Londyn 1984.

39