Image
42 djvu

133

Konfederacye nieraz ratowały kraj, były środkiem do przeprowadzenia zmian, jakich domagało się społeczeństwo, częściej jednak stawały się zarzewiem wojen domowych, rozstroju i zamętu, dając sposobność obcym potęgom do mieszania śię w wewnętrzne sprawy państwa Polskiego.

Zasada elekcyjności tronu przejawiła się już w poprzednim okresie, ale do wygaśnięcia Jagiellonów wybór padał zawsze na członków panującej dynasty i. Dopiero od 1573 r. wybierano dowolnie z pomiędzy kandydatów ubiegających się o koronę. Jeżeli zmarły król zostawił synów, to oni zwykle wybierani byli przez szlachtę. Tak kolejno panowali po sobie Wazowie: Zygmunt III, Władysław IV i Jan Kazimierz; Sasi: August II i August III. Zdarzało się jednak, że pomijano synów królewskich na korzyść obcych kandydatów. Wykluczono np. od tronu Sobieskich i dalszych potomków dynastyi saskiej. Nieraz przejawiała się myśl, aby koronę oddawać tylko Piastom, czyli kandydatom polskiego pochodzenia Piastami panującymi byli: Michał Wiśniowiecki, Jan Sobieski, Stanisław Leszczyński i Stanisław August Poniatowski.

Do wyboru nowego króla można było przystąpić tylko po śmierci panującego monarchy; wyjątkowo obrano Zygmunta Augusta, choć żył ojciec jego Zygmunt Stary, — Stefana Batorego za życia Henryka Walezyusza, który Polskę potajemnie opuścił i. wrócić do niej nie chciał z ojczystej Francyi,—wreszcie Michała Wiśniowieckie-go za życia Jana Kazimierza, który ustąpił z godności swej, złamany trudami nieszczęsnego panowania.

W 1573 roku ustalił się zwyczaj, że po śmierci króla szlachta we wszystkich województwach za-