img110

korzystywania seksualnego małoletnich). W takich wypadkach zakaz dowodzenia prawidłowości zarzutów dotyczących sfety życia prywatnego zostaje uchylony (art. 213 § 2 in fme k.k.).

Innym z ważnych kontratypów pozaustawowych, który wiąże się z działalnością osób pełniących funkcje publiczne, jest udzielanie tzw. zwyczajowych gratyfikacji.

Rozpowszechnionym zwyczajem jest wręczanie kwiatów lub drobnych upominków osobom pełniącym ważne funkcje, w tym publiczne, za załatwienie sprawy, okazaną życzliwość itp. Dopóki takie działania mieszczą się w granicach akceptowanych moralnie wyrazów wdzięczności za normalne, mieszczące się w granicach kompetencji załatwienie sprawy lub za okazaną pomoc (np. pełne poświęcenia wysiłki lekarza i personelu pomocniczego zmierzające do ratowania życia lub zdrowia człowieka), a te wyrazy wdzięczności następują po załatwieniu sprawy i nie miały na nią wpływu, skłonni jesteśmy uznać je za zgodne z prawem. Akceptacja wyrażana jest mimo tego, żc formalnie wszelkie gratyfikacje pozostają w sprzeczności z art. 228 § 1 k.k., który zakazuje udzielania osobie pełniącej funkcję publiczną jakiejkolwiek korzyści majątkowej lub osobistej albo nawet jej obietnicy za czynności związane z tą funkcją. Dopuszcza się jednak pozaustawowy kontratyp zwyczajowych gratyfikacji z uwagi na brak lub zniko-mość szkodliwości społecznej czynu mieszczącego się w tych ramach (art. 1 § 2 k-k.).

Ocena ulega zmianie, gdy gratyfikacja ma na celu skłonienie pełniącego funkcję do preferencyjnego załatwienia sprawy osoby udzielającej korzyści, gdy prowadzi do naruszenia zasady równości w traktowaniu obywateli (petentów w urzędzie, pacjentów itp.), a zwłaszcza do podjęcia decyzji, która prawdopodobnie bez tej gratyfikacji (wręczonej lub przyrzeczonej) nie zostałaby podjęta, albo sprawa byłaby załatwiona w inny, mniej korzystny sposób. W takich wypadkach, jak również wtedy, gdy gratyfikacje nie mają charakteru drobnego, lecz są istotną korzyścią dla przyjmującego, zachodzą wszelkie podstawy do pociągnięcia do odpowiedzialności za łapownictwo — zarówno przyjmującego łapówkę, jak i udzielającego jej (art. 228 i 229 k-k.; bliżej zob. rozdział XXI).

§ 2. Okoliczności uchylające lub umniejszające winę

Oprócz okoliczności uchylających bezprawność (kontratypów) prawo przewiduje sytuacje, w których nie można przypisać winy sprawcy czynu zabronionego albo wina ta jest umniejszona, co wpływa łagodząco na jego odpowiedzialność. Do okoliczności tych należą: nieletniość (art. 10 § 1 i 3 k.k.), stan wyższej konieczności w warunkach określonych w art. 26 § 2 k.k., niepoczytalność i znaczne ograniczenie poczytalności (art. 31 § I i 2 k.k.), błąd co do