Ultrasonografia w ciąży
Ultrasonografia (USG) jest ogólnie akceptowaną i najczęściej stosowaną techniką obrazową w ciąży.
Przy pomocy ultradźwięków o częstotliwości od 2,5 do 20 MHz można badać tkanki miękkie poprzez wykazywanie nawet nieznacznych różnic w gęstości. Zaletą USG jest możliwość obrazowania w wielu płaszczyznach, wysoka rozdzielczość, niewielki koszt badania i wreszcie jego duża dostępność.
Ultradźwięki nie przechodzą przez środowisko gazowe, dlatego USG nie nadaje się do badania jelit i płuc.
Jak dotąd nie wykazano niekorzystnego wpływu ultradźwięków na organizm ludzki, dlatego badanie to jest jednym z podstawowych narzędzi diagnostycznych u kobiet ciężarnych. Zauważono jednak, że z powodu pochłaniania fali ultradźwiękowej badana tkanka nagrzewa się. Największe pochłanianie fali występuje w środowisku najgęstszym, w przypadku ciąży są to kości płodu. Efekt termiczny zależy ponadto od czasu trwania badania oraz od odległości głowicy aparatu od badanej tkanki. Z tych powodów zaleca się wykonywanie USG w ciąży tylko z określonych wskazań i ograniczenie czasu trwania badania. Część badaczy nie poleca stosowania w diagnostyce wczesnej ciąży sondy dopochwowej, gdyż większa odległość od tkanek badanych przy zastosowaniu sondy przezbrzusznej zmniejsza efekt termiczny.
W ultrasonografii stosuje się także technikę „kolorowego” Dopplera, która umożliwia obrazowanie w czasie rzeczywistym, a dodatkowo kolor koduje ruch, kierunek i prędkość przepływu krwi. Technika ta pozwala uzyskać obraz struktur anatomicznych niewidocznych w tradycyjnej ultrasonografii. Dotyczy to przede wszystkim naczyń krwionośnych o bardzo małym przekroju oraz bardzo wczesnej ciąży.
W ciąży niepowikłanej, bez podwyższonego ryzyka wystąpienia wad wrodzonych płodu zaleca się wykonanie tak zwanych przesiewowych badań ultrasonograficznych około 10-ego tygodnia ciąży, między 18. a 20. tygodniem oraz po 30. tygodniu ciąży.
Dysponując aparatem ultrasonograficznym dobrej jakości już w terminie spodziewanej miesiączki można uwidocznić pęcherzyk ciążowy. Obecność zarodka można stwierdzić około 4-5 tyg. ciąży. Mierzy on wówczas około 5 mm długości, można także określić, czy jest prawidłowo zagnieżdżony w jamie macicy. Około 6 tygodnia daje się zaobserwować czynność serca zarodka. Jest to najwcześniejszy etap, na którym w tym badaniu można potwierdzić, że ciąża rozwija się prawidłowo. Oceniając ciążę nigdy nie należy pomijać badania jajników, gdyż zdarza się współistnienie ciąży prawidłowo zagnieżdżonej z ciążą pozamaciczną.
Nie zaleca się stosowania badania ultrasonograficznego w celu rozpoznania ciąży, służą do tego badania laboratoryjne i badanie ginekologiczne. Pomimo, że nie stwierdzono, aby USG było szkodliwe dla zarodka, to nie należy go nadużywać.
Badanie wykonywane około 10. tygodnia ciąży jest jednym z najważniejszych badań w trakcie trwania ciąży. Wymaga dużej staranności i doświadczenia ze strony badającego. W tym okresie możliwe jest bardzo precyzyjne określenie wieku ciążowego na podstawie długości ciemieniowo-siedzeniowej (CRL). Między 8. a 12. tygodniem ciąży można ustalić czas jej trwania z dokładnością do 4-7 dni. Ustalenie terminu porodu jest szczególnie istotne u tych kobiet, które rzadko miesiączkują lub mają cykle dłuższe niż 28 dni. Oprócz dokładnych pomiarów wielkości płodu i oceny budowy anatomicznej należy koniecznie zbadać grubość tak zwanej przezierności karkowej oraz stwierdzić obecność kości nosowej. Zwiększona przezierność karkowa oraz brak lub znaczne skrócenie kości nosowej mogą świadczyć o obecności wad genetycznych, np. zespołu Downa. Do wykonania powyższych pomiarów niezbędny jest sprzęt odpowiednio wysokiej jakości, ponieważ opisane struktury należy zmierzyć z dokładnością do 0,1 mm. W trakcie pierwszego badania USG, niezależnie od tego, czy jest ono wykonywane około 10. tygodnia ciąży, czy wcześniej, należy także określić liczbę zarodków w jamie macicy. W przypadku stwierdzenia ciąży mnogiej powinna zostać określona owodniowość i kosmówkowość płodów, w bardziej zaawansowanej ciąży staje się to dużo trudniejsze, a nawet niemożliwe. Rozpoznanie ciąży wielopłodowej jest wskazaniem do powtórzenia badania USG po około dwóch tygodniach, aby wykluczyć zespół „znikającego bliźniaka”, czyli obumarcie jednego z zarodków.
Badanie ultrasonograficzne wykonywane około 20. tygodnia ciąży ma na celu wykluczenie wad wrodzonych płodu. Płód jest już na tyle duży, że większość wad staje się widoczna. Lekarz przeprowadzający badanie ocenia kolejno główkę, szczegółowo mierząc szerokość komór mózgu i wielkość móżdżku, ciągłość kręgosłupa, serce i duże naczynia, żołądek, pęcherz moczowy, nerki, pępowinę, lokalizację i budowę łożyska oraz ilość wód płodowych.
Jeśli badanie przeprowadza osoba doświadczona, posługująca się dobrym aparatem USG, to wady wrodzone można wykluczyć w około 70%. Rozpoznanie wad płodu na tym etapie ciąży jest bardzo istotne, gdyż niektóre z nich można leczyć jeszcze w łonie matki.
Badanie po 30. tygodniu ciąży ma na celu określenie położenia płodu oraz ocenę jego wzrostu i parametrów życiowych. Jeśli wymiary płodu są znacząco mniejsze niż wynikałoby z czasu trwania ciąży, to jest to podstawa do rozpoznania wewnątrzmacicznego zahamowania wzrostu płodu i rozpoczęcia odpowiednich działań terapeutycznych. Ocenia się czynność serca, ruchy oddechowe oraz ruchy całego ciała. Stwierdzenie prawidłowej czynności serca o częstości około 140 uderzeń na minutę oraz właściwej aktywności ruchowej przemawia za pełną kontrolą środkowego układu nerwowego płodu, wskazując na jego prawidłową czynność.
Badanie przepływu krwi w tętnicy pępowinowej oraz tętnicach mózgu jest przydatne do rozpoznania zagrożenia wewnątrzmacicznego niedotlenienia płodu. Największą wartość ma porównanie przepływu w tętnicy środkowej mózgu i w pępowinie, czyli tak zwany wskaźnik mózgowo-pępowinowy (CPR), który w warunkach prawidłowych powinien być większy od 1. Istotne znaczenie ma także wnikliwa analiza łożyska, która pozwala na wczesne wykrycie tak poważnych patologii, jak łożysko przodujące, czy przedwczesne oddzielanie łożyska, co istotnie wpływa na sposób rozwiązania ciąży.
Niektórzy lekarze zalecają wykonanie dodatkowego badania ultrasonograficznego po 37. tygodniu ciąży. Nie jest ono konieczne, gdyż położenie płodu na ogół można bezbłędnie określić przy pomocy badania położniczego, a przy ciąży niepowikłanej o dobrostanie płodu wystarczająco świadczą jego ruchy. Oczywiście jest to badanie wykonywane zawsze w sytuacji zagrożenia płodu lub wystąpienia jakichkolwiek powikłań.