1. Współczesne koncepcje uniwersalizmu praw człowieka.

We współczesnym krajowym i międzynarodowym prawie ochrony praw człowieka przyjmuje się ich powszechność, czyli uniwersalizm. Zgodnie z tym podejściem prawa człowieka przysługują każdemu niezależnie od jego cech takich jak np. rasa, pochodzenie, religia, zamożność, płeć itp. Jest to ogólne założenie i brak innych postanowień w przepisach dotyczących określonego prawa lub zespołu praw powoduje, że katalog praw człowieka odnosi się do każdej bez wyjątku osoby podlegającej władzy państwa. Przyjęcie bezwzględnej koncepcji praw człowieka możliwe jest dzięki pojęciu godności osobowej, która pozwala na przypisanie jednostce wolności i praw tylko dlatego, że jest ona człowiekiem.

Nie jest sprzeczne z zasadą uniwersalizmu praw człowieka tworzenie katalogów wyspecjalizowanych, np. odnoszących się wyłącznie do dzieci, kobiet itp., jeżeli zagwarantowanie praw wymienionym grupom odbywa się bez dyskryminacji wśród członków danej grupy a ustanowienie takiego katalogu jest celowe dla zapewnienia równości społecznej.

Uniwersalizm praw człowieka do tego stopnia dąży do powszechnego zagwarantowania praw w równym stopniu każdemu, że wypracował koncepcję dyskryminacji pozytywnej. Jest to zespół uregulowań prawnych pozwalających na przyznanie szerszych praw jednostkom słabym w celu zapewnienia faktycznej równości.

W praktyce jednak wiele aktów prawnych, zarówno krajowych, jak i międzynarodowych ogranicza podmiotowe obowiązywanie praw człowieka. Ograniczenia mogą wynikać z następujących przesłanek:

a. Obywatelstwo. Część praw obejmuje swoim zasięgiem wyłącznie obywateli, jest to tzw. względna lub ograniczona koncepcja praw człowieka. Prawami stricte obywatelskimi z reguły są prawa polityczne (ze względu na większe zaufanie do obywateli państwa) i prawa socjalne (ze względu na wysokie koszty pokrywane z podatków), choć po obu stronach istnieją wyjątki. Obecnie pojawia się także ograniczenia praw politycznych ze względu na miejsce zamieszkania a nie obywatelstwo (np. w wyborach do Parlamentu Europejskiego).

b. Wiek. Wiele praw wymaga osiągnięcia określonego wieku, którym najczęściej jest pełnoletniość. Na przykład: zawarcie małżeństwa, prawa wyborcze itp.

c. Płeć. Jest to powszechnie przyjęta negatywna przesłanka derogacyjna, tym niemniej czasami można ją spotkać w prawach socjalnych. Kobiety objęte są z jednej strony wykazem prac wzbronionych a z drugiej strony przywilejami socjalnymi, które nie przysługują mężczyznom.

d. Ubezwłasnowolnienie lub jego odpowiednik w innych porządkach prawnych ogranicza realizację większości praw politycznych i ekonomicznych, choć nie uznaje się tego stanu rzeczy za naruszenie praw człowieka a raczej za konieczne działanie dla dobra osoby ubezwłasnowolnionej.

e. Przynależność rasowa, społeczna lub religijna. Jest to przesłanka derogacyjna a różnicowanie praw człowieka ze względu na podane kryteria uważa się za dyskryminację. Tym niemniej zdarza się jeszcze istnienie przepisów różnicujących realizację praw ze względu przynależność osoby do określonej rasy (Apartheid w RPA do lat 90 XX w.), grupy społecznej (kastowość w Indiach do lat 50 XX w.) czy religii (taliban w Afganistanie do roku 2002, istniejący do dziś w Wielkiej Brytanii zakaz pełnienia urzędów króla i premiera przez katolików).

2. Globalizacja a prawa człowieka.

Według Komisji Europejskiej globalizację można zdefiniować jako proces, w którym rynki i produkcja w różnych krajach stają się coraz bardziej współzależne w związku z dynamiką wymiany towarów i usług, przepływem kapitału i technologii.

Globalizacja oznacza zmniejszenie barier między krajami i wzmocnienie ściślejszych powiązań ekonomicznych, politycznych i społecznych.

Pojęcie praw człowieka jest nie tylko globalne i rozproszone po całym globie, ale potrzebuje ono globalnych instytucji do tego, aby można je było wprowadzać. Ruch praw człowieka jest globalnym ruchem społecznym, który przyjmuje z góry istnienie globalnej wspólnoty, opartej na moralnych zasadach.

Wpływ globalizacji na prawa człowieka posiada swoje pozytywne cechy, nie brak jednak negatywnego wpływu globalizacji na przestrzeganie praw człowieka.

Plusy i (jednocześnie?) minusy wpływu globalizacji na prawa człowieka:

• globalizacja włączyła więcej kobiet w szeregi siły roboczej, lecz cechą charakterystyczną jest to, że wśród najbardziej wyzyskiwanych pracowników jest ich nieproporcjonalnie więcej - globalizacja odciska się w relacjach płci - kobiety są niedoprezentowane w globalnych gremiach międzynarodowych, odpowiedzialnych za podejmowanie decyzji ekonomicznych, są natomiast nadmiernie reprezentowane wśród ofiar globalizacji,

• istnieje przekonanie, że niedawna faza globalizacji spowodowała wzrost współzawodnictwa między państwami i to doprowadziło do erozji systemu państwa opiekuńczego, a w wyniku tego do ograniczenia praw społecznych i ekonomicznych, nawet w bogatych krajach,

• wpływ wielonarodowych korporacji na prawa człowieka nie zawsze jest szkodliwy - tworzą one nowe miejsca pracy i przyczyniają się do dobrobytu, jednak nie zajmują się często prawami człowieka i mogą być czasami uwikłane w poważne ich łamanie,

• według badań Williama Meyera bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Trzecim Świecie mają pozytywny wpływ na prawa obywatelskie i polityczne oraz na prawa ekonomiczne i społeczne; inwestycje te wpływają pozytywnie na długość życia, spadek umieralności niemowląt, zatrudnienie oraz obniżenie poziomu analfabetyzmu,

• powstaje przestrzeń dla mediów oraz organizacji pozarządowych dla prowadzenia kampanii mających na celu podniesienie poziomu przestrzegania praw człowieka przez poszczególne korporacje wielonarodowe,

• ONZ oraz inne organizacje międzynarodowe, takie jak Amnesty International, próbowały przekonywać wielonarodowe korporacje do przyjęcia zestawu zasad dotyczących praw człowieka. W rezultacie w latach 90. prawie 800 firm stworzyło stowarzyszenie pod nazwą Biznes dla Społecznej Odpowiedzialności (Business for Social Responsibility) oraz program oparty na prawach człowieka,

• w styczniu 1999 r. Sekretarz Generalny ONZ Kofi Annan zaproponował korporacjom wielonarodowym „globalne porozumienie” (global compact) - jest to dobrowolna zgoda, dzięki której korporacje podejmują się przestrzegania 10 zasad z zakresu praw człowieka, praw pracowniczych, ochrony środowiska i przeciwdziałania korupcji.

Global Compact nakłania firmy do poparcia, przyjęcia i stosowania, we wszystkich sferach działalności, dziesięciu fundamentalnych zasad z zakresu praw człowieka, standardów pracy, ochrony środowiska i przeciwdziałania korupcji. Przestrzeganie tych reguł prowadzi do dokonania wielu pozytywnych zmian w sferze działalności operacyjnej firm.

Zasady te wynikają z następujących przyjętych fundamentalnych dokumentów:

Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka; Deklaracji Międzynarodowej Organizacji Pracy o Fundamentalnych Zasadach i Prawach w Pracy; Deklaracji z Rio o Środowisku Naturalnym i Rozwoju, Konwencji Narodów Zjednoczonych przeciwko korupcji.

10 zasad GC:

Prawa człowieka:

1. Popieranie i przestrzeganie praw człowieka przyjętych przez społeczność międzynarodową.

2. Eliminacja wszelkich przypadków łamania praw człowieka przez firmę.

Standardy pracy:

3. Poszanowanie wolności stowarzyszania się.

4. Eliminacja wszelkich form pracy przymusowej.

5. Zniesienie pracy dzieci.

6. Efektywne przeciwdziałanie dyskryminacji w sferze zatrudnienia.

Środowisko naturalne:

7. Prewencyjne podejście do środowiska naturalnego.

8. Podejmowanie inicjatyw mających na celu promowanie postaw odpowiedzialności ekologicznej.

9. Stosowanie i rozpowszechnianie przyjaznych środowisku technologii.

Przeciwdziałanie korupcji:

10. Przeciwdziałanie korupcji we wszystkich formach, w tym wymuszeniom i łapówkarstwu.

3. Normatywna konstrukcja praw człowieka międzynarodowo chronionych.

Międzynarodowo chronione prawa człowieka to pojęcie normatywne oznaczające sytuacyjnie rozwarstwione naturalne możności ludzkie, co do istoty indywidualne, ale społecznie zdeterminowane, równe, niezbywalne, czasowo trwałe, uniwersalne podmiotowo, przedmiotowo i terytorialnie (a do pewnego stopnia także kulturalnie), konieczne i zawsze wypływające z przyrodzonej każdemu człowiekowi godności osobowej.

1. Źródło i podstawa.

Wszystkie dokumenty międzynarodowe potwierdzają lub uznają prawa człowieka, żaden ich nie tworzy. Na podstawie Paktów Praw Człowieka, Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka można wywnioskować, że źródłem praw człowieka jest przyrodzona godność człowieka. Człowieczeństwo, człowiek jako taki, jest uzasadnieniem, fundamentem, źródłem i podstawą należnych mu praw.

Rodzaje godności:

• osobowa, czyli przyrodzona, nienaruszalna i równa, będąca źródłem praw człowieka;

• osobowościowa, oparta na moralnej doskonałości podmiotu (umiejętność obrony własnych poglądów, których podtrzymanie związane jest z poczuciem własnej wartości), może być mniejsza lub większa i zależy od samego podmiotu; jest „celem osiąganym przez indywidualne doskonalenie się”;

• osobista, będąca korelatem tego, jak jednostka jest postrzegana w otoczeniu, zależy od innych osób; typowym jej naruszeniem jest znieważenie danej osoby; godność osobista podlega różnorakiej ochronie prawnej (np. jako dobre imię); jest „drogą przez życie”;

• godność oparta na okolicznościach życia, kształtowana warunkami naturalnymi (np. klęska żywiołowa) lub ludzkimi (np. pozbawianie ludzi godności w obozach koncentracyjnych).

2. Podmiot uprawniony.

Podmiotem uprawnionym jest człowiek, choć istnieje permanentny spór o „początek i koniec” człowieka. Wiele aktów międzynarodowych stosuje stwierdzenia typu „każdy”, „nikt”, „każda osoba ludzka” etc. Na pewno jednak niektóre prawa człowieka dotyczą także dzieci nienarodzonych, osób pozostających w śpiączce, a także osób zmarłych (np. prawo do dobrego imienia).

Niektóre prawa mogą dotyczyć także osób prawnych, np. prawo do ochrony własności.

Pewne wolności i gwarancje mają wymiar wspólnotowy (zbiorowy), mogą być wykonywane tylko grupowo - np. wolność zrzeszania się, a także prawa kościołów i związków wyznaniowych w ramach wolności wyznania. Na szczególną uwagę zasługuje ochrona grupowa mniejszości narodowych (ochrona kultury, religii, etc.) oraz rodziny (prawo do szczególnej opieki ze strony państwa).

Zgodnie z EKPCz podmiotem uprawnionym mogą być także organizacje pozarządowe (sensu largo - wszystko, co nie jest związane z władzą publiczną).

Uprawnione może być także państwo (np. poprzez wniesienie skargi do ETPC przeciwko innemu państwu), zarówno jako działanie na rzecz swoich obywateli, jak i actio popularis - na rzecz kogokolwiek.

4. Podmiot zobowiązany.

Podmiotem zobowiązanym jest państwo, władza publiczna (argumenty: genealogiczny - prawa człowieka rodziły się jako sprzeciw wobec władzy publicznej; normatywny - to państwa zawierają traktaty zobowiązujące do przestrzegania praw człowieka). Dotyczy to działań szeroko pojętego aparatu państwowego, każdego funkcjonariusza publicznego. Także niepaństwowe służby, o ile wykonują powierzone zadania publiczne, kwalifikują się do tej kategorii. W każdym przypadku państwo ponosi odpowiedzialność za te podmioty, o ile dopuszczą się naruszeń praw człowieka (obiektywna odpowiedzialność państwa).

Podmiotem zobowiązanym może być także człowiek, w zakresie obowiązków wobec innych jednostek ludzkich.

5. Przedmiot - zobowiązanie.

Artykuły każdego z aktów prawa międzynarodowego wyznaczają katalog praw, a więc przedmiot zobowiązania w dziedzinie praw człowieka. Jedynie Powszechna Deklaracja Praw Człowieka zawiera pełny katalog praw osobistych, politycznych i socjalnych, inne akty normują poszczególne generacje bądź wycinkowe zagadnienia.

Istnieją zobowiązania negatywne (powstrzymanie się od ingerencji w sferę wolności jednostki), kojarzone głównie z prawami obywatelskimi i politycznymi, oraz pozytywne (nakaz działania na korzyść), kojarzone z prawami gospodarczymi, socjalnymi i kulturalnymi.

Co do zasady, prawa obywatelskie i polityczne są natychmiastowo (tzn. od momentu podpisania paktu) wymagalne, co w pierwszej kolejności rodzi obowiązek implementacji tych praw do wewnętrznego porządku prawnego. W stosunku do praw socjalnych wymaga się zmierzania do ich urzeczywistniania, czyli obowiązek podejmowania określonych działań do urzeczywistnienia celu określonego w danym akcie. Jest to działanie stopniowe, ale powinno być dokonywane z należytą starannością, przy maksymalnym wykorzystaniu dostępnych środków.

Istotne jest zagadnienie integralności praw człowieka - nie można doprowadzać do sytuacji rozdzielenia poszczególnych praw tak, aby tylko niektóre były przestrzegane.

Zobowiązania z tytułu praw człowieka nie rozciągają się tylko na obywateli danego kraju, ale także cudzoziemców oraz apatrydów, choć co do zasady zobowiązania w dziedzinie praw człowieka dotyczą obszarów objętych zwierzchnictwem danego kraju (faktycznym, nie tylko prawnym). Prawa człowieka obowiązują jednakże wszędzie, nie tylko na terytorium państw.

Zobowiązania państwa funkcjonują od momentu związania się danego państwa postanowieniami danego aktu, choć w grę może wchodzić retroakcja w przypadku naruszeń ciągłych lub o trwałych skutkach.

6. Roszczenie z tytułu naruszenia.

Muszą istnieć gwarancje dochodzenia roszczeń na wypadek naruszeń bądź zagrożeń praw człowieka. Dochodzenie roszczeń może mieć charakter krajowy lub międzynarodowy.

Na poziomie krajowym rozróżniono gwarancje o charakterze ogólnym (np. prawo do skutecznego krajowego środka prawnego na wypadek naruszenia praw człowieka, czyli w systemie krajowym musi istnieć kompetentny organ sądowniczy oraz procedury) oraz szczególnym (np. prawo do słusznego procesu). Gwarancja szczególna konsumuje gwarancję ogólną (dochodząc roszczeń z lex specialis nie można już dochodzić z legi generali).

Ukształtowały się także międzynarodowe gwarancje dochodzenia roszczeń. Zarówno w MPPOiP jak i w EKPCz unormowano skargę indywidualną oraz międzypaństwową. Mają one charakter komplementarny wobec gwarancji krajowych (prymat gwarancji krajowych). W przypadku skargi międzypaństwowej dopuszczalne jest actio popularis (państwo skarżące nie musi być ofiarą naruszeń), zaś w przypadku skargi indywidualnej konieczne jest bycie bezpośrednią i rzeczywistą ofiarą naruszenia praw (z pewnymi wyjątkami na rzec ofiar potencjalnych oraz pośrednich).

4. Dyskryminacja pozytywna.

Jest to rodzaj dyskryminacji, polegający na ograniczaniu praw większości, celem działania w interesie dyskryminowanej mniejszości.

Dyskryminacja pozytywna oznacza utrzymywanie lub wprowadzanie przez państwo czasowych rozwiązań i środków prawnych wyrównujących szanse osób i grup dyskryminowanych ze względu na płeć, pochodzenie etniczne, religię, orientację seksualną, (niepełno)sprawność w celu zmniejszenia faktycznych nierówności, których doświadczają.

Dyskryminacja taka jest dozwolona, jednak może być stosowana wyłącznie w określonym czasie, gdyż może przerodzić się w dyskryminację osób należących do grup większościowych, wcześniej uprzywilejowanych. Dyskryminacja pozytywna stanowi element szeregu dokumentów prawa międzynarodowego. Jest zalecana między innymi w Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej (Nowy Jork 1966 r.).

Dyskryminacja pozytywna bywa często nazywana akcjami afirmacyjnymi (specjalnymi środkami wyrównawczymi). Przykładem programu afirmacyjnego może być przepis ustalający, że gdy w procesie rekrutacji o wolne stanowisko pracy ubiega się dwoje kandydatów obojga płci o podobnych kwalifikacjach, pierwszeństwo powinno być dane kandydatowi/kandydatce tej płci, która w danym sektorze jest mniej licznie reprezentowana.

Dyskryminacja pozytywna w UE - Traktat Amsterdamski (1999 r.).

Traktat ten, w artykule 141 wprowadza możliwość stosowania tak zwanych działań pozytywnych - „zasada równego traktowania nie wyklucza utrzymania lub wprowadzenia przez państwa członkowskie rozwiązań i środków prawnych przewidujących specjalne prerogatywy dla nieproporcjonalnie nisko reprezentowanej płci, w celu ułatwienia jej przedstawicielom wykonywania

pracy zawodowej lub w celu zapobieżenia lub zrekompensowania utrudnień w przebiegu kariery zawodowej”.

5. Międzynarodowe prawo praw człowieka

Miało miejsce głównie po II wojnie światowej. Znaczną rolę odegrała ONZ, formułując katalog praw i wolności (powszechna Deklaracja Praw Człowieka-wyznaczała zakres konstytucyjnych uregulowań wprowadzanych przez kolejne państwa). Umowy międzynarodowe ONZ Pakt Praw Obyw i Polit (+pierwszy protokół fakultatywny), Pakt Praw Ekonom Soc i Kult-1966) stworzyły rozbudowany system ochrony praw jednostki, i stanowią Międzynarodową Kartę Praw Człowieka.

W Europejskim systemie rolę odgrywa Konwencja o Ochronie Praw człowieka i Podstawowych Wolności (1952)z własnym katalogiem gwarantowanych uprawnień do dziś jest już 14 rozwijających protokołów i organy ochrony.

Zasady: wyczerpania krajowych środków odwoławczych - zasada subsydiarności, samostanowienia

System - ogół środków oraz działalność mająca na celu zapewnienie i realizację praw człowieka. Systemy wewnętrzne, międzynarodowy, i ten w ramach UE.

Zakres podmiotowy: określa podmioty które mogą się powołać na normy dotyczące praw jednostki

Zakres przedmiotowy: rodzaj stosunków społecznych objętych ochrona norm o prawach jednostki.

Zakres czasowy: czas obowiązywania norm

Zakres terytorialny: terytorium, na którym te normy obowiązują.

6. Zasady ogólne prawa międzynarodowego praw człowieka

(zasady ogólne ochrony praw człowieka?).

Międzynarodową ochronę praw człowieka charakteryzują pewne zasady, do których należy w pierwszej kolejności zasada wyczerpania krajowych środków odwoławczych (zasada subsydiarności). Pozwala ona państwom na rozstrzyganie konkretnych spraw zgodnie z procedurami prawa wewnętrznego przed uruchomieniem mechanizmów prawnomiędzynarodowych. Warunkiem jest jednak, by środki prawa wewnętrznego nie istniały tylko w teorii, ale także w praktyce, a ich stosowanie prowadziło do efektywnego rozwiązywania problemów i nie było przedłużane w nieuzasadniony sposób.

Zasada jurysdykcji krajowej - państwa nie mogą wkraczać w sprawy wewnętrzne innych państw. Jest ona konsekwencją zasady równości i suwerenności państw. Państwa nie mogą się jednak na nią powoływać dla ograniczania zainteresowania społeczności międzynarodowej stanem przestrzegania praw człowieka na obszarze ich jurysdykcji.

W międzynarodowym prawie praw człowieka pewne prawa korzystają z priorytetu w stosunku do innych praw, gwarantowanych w dokumentach międzynarodowych. Są to prawa, które nie mogą być ograniczane nawet w wypadku wojny lub innych sytuacji zagrożenia państwa, a więc prawa niepodlegające ograniczeniom, niederogowalne.

Zasada samostanowienia - jak przyjął Komitet Praw Człowieka w komentarzu ogólnym z 1984 roku dot. tej zasady, urzeczywistnienie prawa do samostanowienia jest podstawowym warunkiem efektywnego zagwarantowania i przestrzegania indywidualnych praw człowieka, chociaż prawa tego jednostka nie może dochodzić poprzez procedury skargowe, przewidziane np. w Pierwszym Protokole Fakultatywnym do MPPOiP.

7. Uniwersalny system ochrony praw człowieka

W ramach ONZ, określany tez jako powszechny. Zasięg na cały świat, wspólny system wartości (aspekt przedmiotowy), obejmuje wszystkie państwa członkowskie ONZ (aspekt podmiotowy). Oparty jest na 2 filarach:

- systemie politycznym oparty pierwotnie na Karcie NZ i Powszechnej Deklaracji z organem - Komisją Praw człowieka i jej wyspecjalizowanymi organami.

- systemie traktatowym wielostronne umowy m-nar powołujące do zycia osobne komitety nadzorujące realizację Międzynarodowych paktów Praw Człowieka i i innych konwencji.

- odreby filar: wyspecjalizowane agendy ONZ (Wysoki Komisarz ds. Uchodźców i organizacje wyspecjalizowane (UNESCO, WHO, FAO, UNICEF)

AKTY

8. Ochrona praw człowieka w systemie ONZ.

1. Pojęcie uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka.

System ochrony praw człowieka funkcjonujący w ramach ONZ określany jest mianem powszechnego lub uniwersalnego. System ten oparty jest na dwóch systemach:

• systemie politycznym - opartym na Karcie Narodów Zjednoczonych oraz Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, gdzie głównym organem promocji i ochrony praw człowieka jest Komisja Praw Człowieka i jej wyspecjalizowane organy,

• systemie traktatowym - opartym na wielostronnych umowach międzynarodowych, powołujących do życia osobne komitety nadzorujące realizację Międzynarodowych Paktów Praw Człowieka oraz innych konwencji praw człowieka,

• inny system tworzą wyspecjalizowane agendy ONZ, np. UNESCO.

2. Akty stanowiące podwaliny systemu ochrony praw człowieka.

• Karta Narodów Zjednoczonych - wielostronna umowa międzynarodowa powołująca do życia i określająca ustrój Organizacji Narodów Zjednoczonych; Karta została podpisana 26 czerwca 1945r. w San Francisco przez 50 z 51 krajów członkowskich (Polska podpisała ją dwa miesiące później) i weszła w życie 24 października tego samego roku, po ratyfikowaniu jej przez pięć krajów założycielskich (Chiny, Francja, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i Związek Radziecki) oraz większość sygnatariuszy. Kraje podpisujące Kartę zobowiązują się do przestrzegania jej postanowień jako prawa międzynarodowego.

• Powszechna Deklaracja Praw Człowieka - uchwalona 10 XII 1948 r. w Paryżu; pierwszy akt ujmujący w kompleksowy sposób prawa jednostki w systemie ONZ; wśród praw i wolności osobistych wymienić należy: osobiste jako prawa fundamentalne, polityczne jako prawa obywatelskie oraz prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne; Deklaracja nie przewiduje żadnych środków kontroli realizacji swoich postanowień i pozostawia państwom swobodę w doborze ich metod, ustalania zakresu i tempa ich wykonania. Wyróżniamy: Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych, Radę Społeczno-Gospodarczą, Komisję Praw Człowieka oraz Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Praw Człowieka.

3. Traktatowe systemy ochrony praw człowieka działające w ramach ONZ.

Systemy traktatowe ochrony praw człowieka działają w ramach siedmiu Konwencji ONZ:

• Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych wraz z dwoma Protokołami Dodatkowymi - który w dużym stopniu oparty na katalogu praw i wolności sformułowanych w PDPCz; Pakt ten został otwarty do podpisu 16 XII 1966 r. (wszedł w życie 23 III 1976 r.); rzeczywiste funkcjonowanie systemu ochrony opartego na Pakcie zapewnia Komitet Praw Człowieka; formalnoprawną podstawą działania Komitetu jest IV część Paktu. Komitet składa się z 18 członków, obywateli państw-stron Paktu. System kontroli MPPOiP jest rozbudowany i obejmuje: sprawozdania państw (forma obowiązkowa), skargi państw i petycje indywidualne (formy fakultatywne).

1. sprawozdania państw - popularna forma kontroli stosowana w aktach prawa międzynarodowego dotyczących praw jednostki,

2. skargi państw - mają charakter fakultatywny - stosuje się je tylko do państwa, które złożyło oświadczenie, że uznaje kompetencję Komitetu Praw Człowieka do przyjmowania i rozpatrywania skarg państwa przeciw państwu,

3. petycje indywidualne - istnieje kilka różnych mechanizmów rozpatrywania skarg jednostki - są to mechanizmy polityczne oraz quasi-sądowe; podstawowym mechanizmem politycznym jest tzw. system 1503.

• Międzynarodowego Paktu Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych - Pakt ten nie przewiduje żadnego organu powołanego do kontroli przestrzegania swych postanowień; system kontroli przewidziany przez MPPESiK oparty jest wyłącznie na sprawozdaniach państw-stron Paktu dotyczących podjętych środków oraz postępu dokonanego w zakresie przestrzegania praw uznanych w Pakcie.

• Konwencji przeciwko torturom i innemu okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu lub karaniu - która została otwarta do podpisu 10 XII 1984 r. (weszła w życie 26 VI 1987r.); w 1981 r. utworzony został przez Zgromadzenie Ogólne dobrowolny fundusz ONZ na rzecz ofiar tortur. Formy kontroli przestrzegania: sprawozdania państw - obligatoryjna forma kontroli przestrzegania postanowień Konwencji, skargi międzypaństwowe - forma kontroli o charakterze fakultatywnym (skargi międzypaństwowe, zgodnie z art. 21 Konwencji przyjmowane są przez Komitet jedynie wówczas, gdy państwo złożyło oświadczenie, iż uznaje jego kompetencje w sprawach otrzymywania i rozpatrywania informacji dot. doniesień), skargi indywidualne.

• Międzynarodowej Konwencji o likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej - która została przyjęta 7 III 1966 r. (weszła w życie 4 I 1969 r.). Zakaz dyskryminacji jest jednym z podstawowych elementów międzynarodowej ochrony praw człowieka i jako zasada ogólna wyrażony został w systemie ONZ w art. 26 MPPOiP, formułującym zasadę równości wobec prawa oraz jednakowej ochrony prawnej, a także zakazującym dyskryminacji ze względu na wymienione w nim przykładowo kryteria (rasa, kolor skóry, płeć, język, religia itd.).

• Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet wraz Protokołem Dodatkowym - która została otwarta do podpisu 18 XII 1979 r. (weszła w życie 3 IX 1981 r.); Konwencja jest jedynym, jak dotychczas traktatem, którego celem jest ochrona przed wszelką dyskryminacją, we wszystkich dziedzinach stosunków społecznych pewnej kategorii podmiotów. Podstawą prawną działania utworzonego w 1982 r. Komitetu ds. Likwidacji Dyskryminacji Kobiet jest art. 17 Konwencji. Zgodnie z jego treścią Komitet składa się z 23 ekspertów o wysokim poziomie moralnym i kompetencji w dziedzinie, której dotyczy Konwencja. Formami przestrzegania postanowień Konwencji są sprawozdania państw oraz petycje indywidualne.

• Konwencji o prawach dziecka wraz z dwoma Protokołami Dodatkowymi - organem powołanym do badania postępów dokonywanych przez państwa-strony w zakresie realizacji postanowień Konwencji jest Komitet Praw Dziecka utworzony w 1990 r., na podstawie art. 43 Konwencji.

• Konwencji o ochronie praw pracowników migrujących i członków ich rodzin - która została przyjęta 18 XII 1990 r. (weszła w życie 1 VII 2003 r.). W myśl Konwencji ,,pracownikiem migrującym jest osoba, która ma być zatrudniona lub była zatrudniona do wykonywania wynagradzanej działalności w państwie, którego nie jest obywatelem. Do form przestrzegania postanowień Konwencji należą sprawozdania państw - przedstawiane Sekretarzowi Generalnemu ONZ, skargi międzypaństwowe, skargi indywidualne - fakultatywna procedura skarg.

Wybrane konwencje uchwalone w ramach ONZ, nieprzewidujące specjalnych mechanizmów kontroli przestrzegania ich postanowień:

1. Konwencja w sprawie niewolnictwa,

2. Konwencja w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa,

3. Konwencja oraz Protokół dotyczące statusu uchodźców.

9. Unormowanie praw człowieka w Karcie NZ.

Karta Narodów Zjednoczonych to wielostronna umowa międzynarodowa powołująca do życia i określająca ustrój Organizacji Narodów Zjednoczonych (stąd nazywa się ją czasem Konstytucją ONZ).

Karta została podpisana 26 czerwca 1945 r. w San Francisco przez 50 z 51 krajów członkowskich (Polska podpisała ją dwa miesiące później) i weszła w życie 24 października tego samego roku, po ratyfikowaniu jej przez pięć krajów założycielskich (Chiny, Francja, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i Związek Radziecki) oraz większość sygnatariuszy. Kraje podpisujące Kartę zobowiązują się do przestrzegania jej postanowień jako prawa międzynarodowego.

Karta Narodów Zjednoczonych, której stronami są państwa członkowskie ONZ, stanowiła wyrażenie zgody społeczności międzynarodowej na przyjęcie odpowiedzialności za przestrzeganie podstawowych praw człowieka. Odmienna praktyka państw w zakresie praw człowieka oraz interesy poszczególnych państw spowodowały jednak, że przyjęcie konkretnych rozwiązań i mechanizmów kontroli przestrzegania praw jednostki okazało się w praktyce niemożliwe.

W preambule Karta odwołuje się do podstawowych praw człowieka, godności, wolności jednostki, równości kobiet i mężczyzn oraz narodów wielkich i małych, a także postępu społecznego oraz poprawy warunków życia i większej wolności. W art. 1 wśród swoich celów Karta wymienia: popieranie i zachęcanie do poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności dla wszystkich, bez względu na rasę, płeć, język lub wyznanie.

Ze względu na problemy z uzyskaniem zgody wszystkich stron Karty na wypracowanie konkretnych ustaleń, nie zawiera ona katalogu praw człowieka. Karta zobowiązywała jednak w art. 55 wszystkich członków do współpracy z Organizacją indywidualnie i zbiorowo nad osiągnięciem celów, do których należy także ochrona praw człowieka. Karta otworzyła zatem drogę do szerokiej współpracy państw w zakresie upowszechniania praw człowieka. Za jej sprawą ochrona praw człowieka przestała należeć wyłączenie do kompetencji wewnętrznej poszczególnych państw.

My, Ludy Narodów Zjednoczonych, zdecydowane

• uchronić przyszłe pokolenia od klęsk wojny, która dwukrotnie za naszego życia wyrządziła ludzkości niewypowiedziane cierpienia,

• przywrócić wiarę w podstawowe prawa człowieka, w godność i wartość człowieka, w równouprawnienie mężczyzn i kobiet, w równość narodów dużych i małych,

• stworzyć warunki umożliwiające utrzymanie sprawiedliwości i poszanowanie zobowiązań, wynikających z traktatów i innych źródeł prawa międzynarodowego, oraz

• popierać postęp społeczny i poprawę warunków życia w większej wolności,

i w tym celu

• postępować tolerancyjnie i współżyć w pokoju jak dobrzy sąsiedzi,

• zjednoczyć swe siły dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa,

• zapewnić - przez przyjęcie zasad i ustanowienie metod - aby siły zbrojne były używane tylko we wspólnym interesie,

• korzystać z urządzeń międzynarodowych w celu popierania gospodarczego i społecznego postępu wszystkich narodów -

postanowiliśmy zjednoczyć nasze wysiłki dla wypełnienia tych zadań.

Cele Organizacji Narodów Zjednoczonych są następujące:

• utrzymywać międzynarodowy pokój i bezpieczeństwo, stosując skuteczne środki zbiorowe dla zapobiegania zagrożeniom pokoju i ich usuwania, tłumienia aktów agresji i innych naruszeń pokoju,

• łagodzić i załatwiać spory lub sytuacje mogące prowadzić do naruszenia pokoju,

• rozwijać przyjazne stosunki między narodami,

• doprowadzić do współdziałania międzynarodowego w rozwiązywaniu zagadnień o charakterze gospodarczym, społecznym, kulturalnym lub humanitarnym,

• popierać i zachęcać do poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności dla wszystkich, bez względu na rasę, płeć, język lub wyznanie,

• być ośrodkiem uzgadniającym działalność międzynarodową.

Dla osiągnięcia celów Organizacja i jej członkowie postępować będą według następujących zasad:

• organizacja opiera się na zasadzie suwerennej równości wszystkich członków,

• wszyscy członkowie, w celu zapewnienia sobie praw i korzyści wynikających z członkostwa, wykonywać będą w dobrej wierze przyjęte zobowiązania zgodnie z niniejszą Kartą,

• wszyscy członkowie załatwiać będą swe spory międzynarodowe środkami pokojowymi,

• wszyscy członkowie powstrzymają się w swych stosunkach międzynarodowych od stosowania groźby lub użycia siły,

• członkowie Organizacji okażą jej wszelką pomoc w każdej akcji podjętej zgodnie z niniejszą Kartą,

• organizacja zapewni, aby państwa, które nie są jej członkami, postępowały zgodnie z niniejszymi zasadami w stopniu koniecznym do utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.

10. Międzynarodowy Pakt Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych.

MPPESiK, podobnie jak MPPOiP został otwarty do podpisu w 1966 roku, wszedł w życie 03.01.1976r. Traktat ten dotyczy praw zaliczanych do tzw. drugiej generacji. Stanowi on uzupełnienie MPPOiP o prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne (jedynym prawem, które występuje w obu traktatach jest prawo narodów do samostanowienia).

Zakres przedmiotowy paktu obejmuje:

- prawo do pracy, prawo do sprawiedliwych i korzystnych warunków pracy, w tym godziwego wynagrodzenia i wypoczynku, prawa związków zawodowych i ich członków, prawo do zabezpieczenia i ubezpieczenia społecznego, opieki nad rodziną, dziećmi i młodzieżą, prawo do odpowiedniego poziomu życia, prawo do korzystania z najwyższego osiągalnego poziomu ochrony zdrowia, prawo do nauki, prawo do kultury.

Charakter prawny.

Jest on inny aniżeli w przypadku MPPOiP - w MPPESiK państwa są zobowiązane do podejmowania odpowiednich kroków „w celu stopniowego osiągnięcia pełnej realizacji praw” (w MPPOiP państwa zobowiązują się do podjęcia odpowiednich środków ustawodawczych, koniecznych do realizacji zagwarantowanych w nim praw i wolności).

Pakt chociaż jest głównie dokumentem odzwierciedlającym dążenia państw, zawiera też pewne zobowiązania państw wymagające natychmiastowej wykonalności. Należą do nich postanowienia dotyczące niedyskryminacji oraz zobowiązania państw do podjęcia w możliwie krótkim czasie celowych i konkretnych działań ukierunkowanych, na tyle, na ile to możliwe, na spełnienie zobowiązań ustalonych w Pakcie.

Komitet Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych.

MPPESiK nie przewiduje żadnego organu powołanego do kontroli przestrzegania swych postanowień. W 1978 r. Rada Społeczno-Gospodarcza utworzyła specjalną grupę roboczą do rozpatrywania sprawozdań okresowych państw. W 1985 r. w jej miejsce powstała Komisja ds. praw gospodarczych, socjalnych i kulturalnych - od 1989 r. formułująca raport zawierający uwagi końcowe (konkluzje).

W celu wywiązywania się z zadań przewidzianych w Konwencji, Rada Społeczno-Gospodarcza utworzyła w 1978 r. Sesyjną Grupę Roboczą do zadań związanych z implementacją Paktu.

W 1986 r. Grupa zmieniła nazwę na Komitet Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych (organ ten nie jest z formalnego punktu widzenia organem traktatowym, nie został utworzony na podstawie Paktu, choć powszechnie za taki jest uznawany).

Komitet składa się z 18 ekspertów działających we własnym imieniu, wybieranych przez Radę na 4 lata (co 2 lata wybiera się połowę składu). Zbiera się dwa razy w roku w Genewie na 3-tygodniową sesję. Przed sesją zbiera się 5-osobowa grupa robocza dokonująca wstępnej analizy rozpatrywanych sprawozdań. Czas rozpatrywania jednego sprawozdania wynosi 2 dni.

Komitet sporządza ogólne komentarze oparte na poszczególnych przepisach Paktu.

Formy kontroli przestrzegania postanowień Paktu.

System kontroli oparty jest wyłącznie na sprawozdaniach państw-stron Paktu dotyczących podjętych środków oraz postępu dokonanego w zakresie przestrzegania praw uznanych w Pakcie.

Każde państwo-strona powinno składać raz na 5 lat swoje ogólne sprawozdanie dotyczące realizacji trzech kategorii praw objętych Paktem - gospodarczych, socjalnych, kulturalnych. Pierwsze sprawozdanie zgodnie z zaleceniem Komitetu powinno być przedkładane w ciągu 2 lat od wejścia w życie Paktu w stosunku do danego państwa.

Instrumentem sprzyjającym pełniejszej implementacji Paktu przez państwa, są tzw. komentarze ogólne formułowane przez Komitet Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych.

11. Charakter prawny Międzynarodowego Paktu Praw Politycznych i Obywatelskich.

MPPiO został otwarty do podpisu w 1966 r. Wszedł w życie w 1977 r., gdy ratyfikowało go 35 państw (minimalna wymagana ilość). Wiąże on wszystkie kraje, które go podpisały, przewiduje też mechanizmy kontroli. Pełna kontrola na poziomie międzynarodowym możliwa jest dopiero po złożeniu dodatkowych oświadczeń przez państwo. Kontrola sprawowana jest przede wszystkim przez Komitet Praw Człowieka (18 członków wybranych z państw-sygnatariuszy, autorytety prawne, działają we własnym imieniu).

Wszystkie postanowienia Paktu obowiązują od chwili ratyfikacji Paktu przez daną stronę. Art. 4 daje możliwość derogacji pewnych praw w sytuacjach nadzwyczajnych (wyjątkiem jest np. prawo do życia, zakaz tortur czy prawo do podmiotowości prawnej - to są prawa niederogowalne).

MPPiO przewiduje trzy podstawowe formy („stopnie”) kontroli przestrzegania paktu:

• sprawozdania państw, obowiązkowe raz na pięć lat, rozpatrywane przez Komitet Praw Człowieka; państwa są zobowiązane składać sprawozdania z działań implementowania postanowień Paktu, ponadto Komitet może zażądać raportu specjalnego. Komitet „odpytuje” przedstawicieli danego państwa, może też korzystać z pomocy organizacji pozarządowych by ustalić stan faktyczny. Jest to „pierwszy stopień” implementacji postanowień Paktu;

• skargi państw, fakultatywne (tylko dla państw, które złożyły dodatkowe oświadczenie o uznawaniu kompetencji Komitetu do rozpatrywania skarg państwa przeciwko państwu), w praktyce nie użyta ani razu; procedura bardzo długa i skomplikowana; „drugi stopień” implementacji;

• petycje indywidualne, fakultatywne (wymaga podpisania Drugiego Protokołu); jest kilka możliwości ich rozpatrzenia; podstawowa metoda polityczna polega na analizie skarg przez Biuro Wysokiego Komisarza ds. Praw Człowieka, badaniu sprawy i odpowiedzi państwa, a następnie - w razie konieczności - przedstawieniu sprawy Komisji Praw Człowieka; tryb quasi-sądowy przewiduje rozpatrzenie skargi przez komitety eksperckie (Komitet Praw Człowieka).

12. System ochrony praw człowieka w MPPOiP.

MPPOiP został otwarty do podpisu w 1966 r., wszedł w życie w 1976 r.

Zakres przedmiotowy.

Pakt opiera się na katalogu Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka; wzbogacony jest o - zakaz pozbawiania wolności w razie niemożności wywiązania się ze zobowiązań umownych, nakaz humanitarnego traktowania z poszanowaniem godności osób pozbawionych wolności, prawa osób należących do mniejszości etnicznych, religijnych. W Pakcie brakuje prawa do ubiegania się o azyl, gwarancji prawa własności.

Prawa osobiste zawarte w pakcie - prawo do życia (zakaz kary śmierci - drugi protokół), zakaz tortur, nieludzkiego, okrutnego traktowania, zakaz niewolnictwa, poddaństwa, pracy przymusowej, prawo do wolności i bezpieczeństwa, prawo do swobodnego poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania, prawa cudzoziemców związane z wydaleniem, prawo do sądu, prawo do podmiotowości prawnej, prawo do życia prywatnego, rodzinnego, mieszkania, korespondencji, czci, wolności myśli, sumienia i wyznania, prawo do zawarcia małżeństwa, prawo dziecka do ochrony nazwiska i obywatelstwa, równość wobec prawa oraz prawo do jednakowej ochrony prawnej.

Prawa polityczne - udział w życiu publicznym, prawo do demokratycznych wyborów, wolność zgromadzeń.

Komitet Praw Człowieka:

• podstawa prawna działania Komitetu to 4 część paktu - poświęcona powołaniu i działalności Komitetu; składa się on z 18 członków - obywateli państw-stron Paktu, którzy pełnią funkcje we własnym imieniu a nie jako reprezentanci państw; każde państwo może zgłosić dwóch kandydatów - ostatecznie w skład Komitetu może wejść 1 obywatel danego państwa; część członków powinna posiadać doświadczenie prawnicze, członkowie są bezstronni, sumienni; w przypadku rozpatrywania sprawy dotyczącej kraju danego członka Komitetu - są opracowywane wskazówki co do niezależności i bezstronności w takiej sytuacji; kadencja trwa 4 lata, co 2 lata wybiera się połowę składu (uwzględniając podział geograficzny i przedstawicieli różnych cywilizacji),

• pierwszy raz Komitet wybrano w 1976 r.; Komitet powinien odbywać dwie sesje.

Formy kontroli przestrzegania postanowień Paktu:

1) sprawozdania państw:

• forma obowiązkowa; państwa składają sprawozdania w ciągu roku od ratyfikacji paktu, a potem w terminach ustalonych przez Komitet; sprawozdania rozpatruje się w trybie jawnym,

• Komitet może ponadto zażądać raportu specjalnego - gdy sytuacja praw człowieka w danym kraju tego wymaga,

• Komitet ogłasza zawsze listę państw, które nie złożyły sprawozdań w terminie (do 2001 r. stosowano tylko upomnienia, a od 2001 r. gdy państwo nie złoży raportu, sytuacja praw człowieka jest analizowana na podstawie innych źródeł),

• problem stanowią także opóźnienia samego Komitetu w rozpatrywaniu sprawozdań (od 1999 r. wprowadzono usprawnienie - Komitet wysyła pytania do państw - na które odpowiedzi ma udzielić ustnie delegacja państwa),

• komentarze ogólne - ich cel to dokonywanie wykładni postanowień Paktu na potrzeby praktyki Komitetu; komentarze nie mają charakteru indywidualnego; od 1992 r. komitet zdecydował, że komentarze mogą być formułowane jako wynik rozpatrzenia sprawozdania danego państwa, a ich treścią będzie wskazanie pozytywnych aspektów oraz kwestii budzących obawę.

2) skargi państw:

• charakter fakultatywny (stosuje się do państwa, które złożyło oświadczenie, że uznaje kompetencję Komitetu do przyjmowania skarg państwa przeciwko państwu),

• skargi przyjmowane są od państw, które same złożyły oświadczenia,

• treść skargi - naruszenie paktu,

• państwa podejmują próbę wyjaśnienia sprawy i rozstrzygnięcia we własnym zakresie; państwo oskarżane do 3 miesięcy ma czas na odpowiedź - złożenie oświadczenia, w razie niepowodzenia rozstrzygnięcia do 6 miesięcy, państwa mogą zwrócić się do Komitetu, a Komitet może powołać komisję pojednawczą (ad hoc),

• postępowanie kończy sprawozdanie Komitetu, który przedstawia rozwiązanie - strony nie mają obowiązku zaakceptowania go.

3) petycje indywidualne (skargi jednostki):

• tzw. system 1503 - oparty na rezolucji Rady ds. Społecznych i Ekonomicznych; w ramach systemu skargi od jednostek analizowane są przez Biuro Wysokiego Komisarza i przesyłane danemu państwu w celu udzielenia odpowiedzi, czasami podkomisja popierania i ochrony praw interweniuje w imieniu skarżącego (gdy stwierdza podstawy postawienia zarzutu państwu - np. masowe i powszechne naruszenie praw); gdy są podstawy - sprawa przekazywana jest Komisji Praw Człowieka; procedura powszechna, niezależnie od tego czy dany kraj wyrazi zgodę; w razie naruszeń wywiera się nacisk polityczny na państwo.

4) tzw. quasi-sądowy tryb rozpatrywania przez komitety ekspertów:

• przewidziany przez 5 traktatów (Komitet Praw Człowieka z opisywanego paktu, Komitet przeciwko torturom, Komitet ds. eliminacji wszelkich form dyskryminacji rasowej, Komitet ds. likwidacji dyskryminacji kobiet, Komitet ochrony praw pracowników migrujących i ich rodzin),

Rationae loci:

• przyjmowanie skarg wyłącznie od osób podległych jurysdykcji komitetu osób (nie przyjmuje się skarg od państwa nie będącego stroną),

• kontrowersyjną kwestią jest dopuszczalność skargi gdy jej autor mieszka na terytorium innego państwa niż to, któremu zarzuca naruszenie jego praw - państwo ma obowiązek zagwarantować prawa człowieka osobom, które są jednocześnie obywatelami i przebywają na terenie danego państwa (art. 2 Paktu) - jednak byłoby to sprzeczne z duchem Paktu, dlatego orzecznictwo Komitetu w takich sytuacjach orzeka na korzyść skarżącego (np. na rzecz obywatela Urugwaju, mieszkającego w Brazylii i zarzucającemu Brazylii naruszenie prawa do opuszczenia kraju przez odmowę przedłużenia paszportu),

• inną wątpliwą kwestią jest odpowiedzialność państwa za naruszenia praw człowieka przez własnych funkcjonariuszy działających na terenie innego państwa - Komitet twierdzi, że nic nie zwalnia państwa od odpowiedzialności za działanie funkcjonariuszy na terenie innego państwa (niezależnie czy działania są podejmowane za zgodą czy bez zgody rządu).

Rationae materiae:

• warunki dopuszczalności skargi: nie może być anonimowa, musi pochodzić od ofiary naruszenia praw Paktu, nie może być nadużyciem prawa do skargi, nie może być niezgodna z postanowieniami Paktu, skarżący nie musi wskazywać, które postanowienie zostało naruszone, ma tylko sformułować zarzuty (przykład: Komitet uznał za niedopuszczalną skargę dotyczącą stosowania tortur i nieludzkiego traktowania w więzieniu na Jamajce - skarżący powoływali się na raporty międzynarodowej organizacji potwierdzające złe traktowanie, nie wskazali jednak, że osobiście ucierpieli).

Rationae personae:

• warunki dopuszczalności: interes osobisty (naruszenie praw dotyczy skarżącego osobiście - nie jest actio popularis), interes prawny, interes aktualny (realne naruszenie, a nie hipotetyczne).

• Komitet dopuścił składanie petycji w imieniu osoby poszkodowanej przez rodzinę (skarga wdowy, która straciła męża wskutek zabicia przez policję - ofiara pośrednia),

• krystalizuje się w orzecznictwie pojęcie ofiary potencjalnej - osoby mającej uzasadnione powody do obawy, że w każdej chwili stanie się ofiarą naruszenia postanowień Paktu.

Rationae temporis:

• niedopuszczalne są skargi dotyczące działań państwa, które miały miejsce przed wejściem w życie Paktu (dopuszczalne są jedynie wtedy, gdy działania te są kontynuowane lub wywierają skutek po wejściu w życie Paktu).

Przesłanki formalne skargi - forma pisemna, brak terminów.

13. Podobieństwa i różnice między Powszechną Deklaracją Praw Człowieka

a Paktem Praw Obywatelskich i Politycznych.

1. Moc wiążąca.

PDPC została uchwalona w 1948 r. Była pierwszym aktem ujmującym prawa człowieka
w kompleksowy sposób w systemie ONZ. Stanowi kompromis między różnymi systemami społeczno-ekonomicznymi i pomija bardziej szczegółowe zagadnienia. Nie ma mocy wiążącej w rozumieniu prawa międzynarodowego, jest bowiem jedynie rezolucją Zgromadzenia Ogólnego ONZ. Przyjmuje się, że stanowi quasi-konstytucję ONZ; wyznacza kierunki dalszych prac. Oddziałuje też na poszczególne kraje jako wzór kodyfikacji praw człowieka.

MPPOiP jest kompleksowym aktem, zajmującym się szczególnym wycinkiem praw człowieka. Powstał niejako „na bazie” PDPC, rozwijając jej zakres. Jest to normalny pakt w rozumieniu prawa międzynarodowego, został otwarty do podpisu w 1966 r.

2. Zakres regulacji.

PDPC w postanowieniach ogólnych uznaje godność za podstawę wolności i źródło innych praw i wolności. Uznaje równość i wolność za fundamentalne prawa jednostki. Następnie dzieli prawa i wolności na osobiste (fundamentalne, standardowy pakiet - prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa, zakaz tortur lub nieludzkiego traktowania, prawo do uznania osobowości prawnej, równość wobec prawa, prawo do ochrony sądowej, domniemanie niewinności, prawo do obrony, prawo do małżeństwa i równe prawa małżonków, prawo do swobodnego opuszczania i powrotu do kraju, wolność myśli i sumienia, etc.), polityczne (publiczne - prawo do obywatelstwa, wolność słowa, wolność zgromadzeń, prawo do udziału w rządzeniu krajem, dostępu do stanowisk publicznych i demokratycznych wyborów) oraz ekonomiczne, socjalne i kulturowe (prawo do pracy i słusznego wynagrodzenia, ochrona przed bezrobociem, prawo do tworzenia związków zawodowych, prawo do urlopu, prawo do ochrony zdrowia i zabezpieczenia społecznego, prawa matki i dziecka, prawo do nauki na przynajmniej podstawowym poziomie, prawo do kultury).

PDPC stanowi więc przykład kodyfikacji wolności i praw człowieka. Podział tych praw jest jedynie „papierowy”, gdyż wszystkie te prawa traktowane są równorzędnie.

MPPOiP wzbogaca zakres regulacji praw określonych w Deklaracji o zakaz więzienia za długi, nakaz humanitarnego traktowania osób pozbawionych wolności, prawa mniejszości narodowych, językowych lub etnicznych do własnej kultury, języka i religii. Zabrakło natomiast prawa do ubiegania się o azyl oraz ochrony prawa do własności. W pozostałej części Pakt także dokonuje podziału na prawa osobiste oraz polityczne. Dodatkowe regulacje wprowadzają Protokoły Fakultatywne (np. zakaz stosowania kary śmierci). Pakt nie porusza zagadnień związanych z prawami socjalnymi, ekonomicznymi i kulturowymi.

PDPC zawiera wyłącznie prawa indywidualne oraz niederogowalne. MPPOiP przyznaje pewne prawa grupom społecznym oraz dopuszcza zawieszenie wykonywania postanowień Paktu w przypadku nadzwyczajnej sytuacji. Jednakże nawet wówczas zawieszeniu nie podlegają: prawo do życia, zakaz tortur, niewoli i więzienia za długi, zasada lex retro non agit, wolność sumienia i religii.

3. Formy kontroli i ochrony.

PDPC nie przewiduje żadnych środków kontroli przestrzegania Deklaracji, a realizacją zadań związanych z przestrzeganiem praw jednostki zajmują się wyspecjalizowane organy ONZ:

• Zgromadzenie Ogólne NZ (za pomocą Komitetu ds. Społecznych, Humanitarnych i Kulturalnych - opracowuje projekty umów międzynarodowo chronionych praw człowieka),

• Rada Społeczno-Gospodarcza (opracowuje projekty traktatów, zalecenia, sprawozdania, rezolucje dot. praw jednostki,

• Komisja Praw Człowieka (promocja i ochrona praw człowieka, opracowuje sprawozdania, które przedstawia Radzie),

• Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych ds. Praw Człowieka (koordynuje i racjonalizuje działania ONZ w zakresie praw jednostki).

MPPOiP przewiduje trzy podstawowe formy kontroli przestrzegania paktu, stanowiąc bardzo rozbudowany i precyzyjny system:

• sprawozdania państw, obowiązkowe, rozpatrywane przez Komitet Praw Człowieka; państwa są zobowiązane składać sprawozdania z działań implementowania postanowień Paktu, ponadto Komitet może zażądać raportu specjalnego,

• skargi państw, fakultatywne (tylko dla państw, które złożyły oświadczenie o uznawaniu kompetencji Komitetu do rozpatrywania skarg państwa przeciwko państwu), w praktyce nieużywane,

• petycje indywidualne, fakultatywne (wymagane jest związanie się Drugim Protokołem); istnieje kilka możliwości ich rozpatrzenia - podstawowa metoda polityczna polega na analizie skarg przez Biuro Wysokiego Komisarza ds. Praw Człowieka, badaniu sprawy i odpowiedzi państwa, a następnie - w razie konieczności - następuje przedstawienie sprawy Komisji Praw Człowieka; tryb quasi-sądowy natomiast, przewiduje rozpatrzenie skargi przez komitety eksperckie.

14. Skarga indywidualna - porównanie w 2 systemach, EKPCz i Obywatelska.

1. Dopuszczalność i warunki formalne.

Skarga indywidualna wg. MPPOiP dopuszczalna jest tylko w przypadku podpisania dodatkowego protokołu przez dane państwo. Skargi są przedkładane Komitetowi Praw Człowieka działającemu w ramach ONZ. Komitet nie przyjmie skargi, jeśli dotyczy ona państwa nie związanego postanowieniami Paktu. Skarga ma charakter subsydiarny (prymat roszczeń wewnątrzkrajowych - należy wyczerpać drogę krajową), istnieje też zakaz kumulacji (żaden inny organ międzynarodowy nie może zajmować się daną sprawą). Skarga nie może być anonimowa, zaś skarżący musi mieć interes osobisty, prawny i aktualny (z pewnymi wyjątkami, np. skarga na rzecz zamordowanego złożona przez żyjącego małżonka). Skarga nie może być nadużyciem prawa do skargi, np. będąc obelżywa dla państwa lub zawierając nieprawdziwe informacje. Nie jest wymagane, by skarżący wskazał konkretne przepisy Paktu, które zostały naruszone, powinien jedynie sformułować zarzuty i uzasadnić je. Skarga musi być pisemna, brak określonego terminu do jej wniesienia.

Skarga indywidualna do ETPC może zostać złożona przez jednostkę, grupę jednostek lub organizację pozarządową i musi dotyczyć naruszeń wynikających z EKPCz, a naruszeń musiało dokonać państwo-strona. Ma charakter subsydiarny, nie może być anonimowa. EKPCz wprowadza także kategorię skargi oczywiście bezzasadnej, która może być wyeliminowana jeszcze przed jej rozpoznaniem. Skarga musi być wniesiona na formularzu urzędowym w terminie
6 miesięcy od wydania ostatecznej decyzji w danej sprawie w kraju.

2. Organy orzekające/procedura.

Skarga indywidualna wg MPPOiP może być rozpatrywana na dwa sposoby: w trybie politycznym i quasi-sądowym.

Tryb polityczny polega na analizie skarg przez Biuro Wysokiego Komisarza ds. Praw Człowieka, badaniu sprawy i odpowiedzi państwa, a następnie - w razie konieczności - przedstawieniu sprawy Komisji Praw Człowieka.

Tryb quasi-sądowy to tryb rozpoznawania przez komitety eksperckie. Na podstawie Protokołu Fakultatywnego do MPPOiP takim komitetem jest Komitet Praw Człowieka. Komitet zwraca się do danego państwa w celu uzyskania wyjaśnień (państwo ma 6 miesięcy na odpowiedź), rozpatruje sprawę, a następnie informuje strony o swoich postanowieniach. Postępowanie jest tajne. Komitet zbiera się 3 razy do roku na obrady (ale rozpatruje nie tylko skargi indywidualne).

EKPCz przewiduje złożenie skargi do Kancelarii, następnie przekazywana jest ona do właściwej Izby. Sędzia sprawozdawca ocenia, czy nie jest ona oczywiście bezzasadna lub przekazuje ją do Komitetu 3 sędziów lub do Izby. Przed Izbą zaczyna się postępowanie ustne (do tej pory wszystko odbywa się pisemnie). Izba orzeka co do dopuszczalności skargi, jak i co do meritum sprawy. Wpierw Izba podejmuje starania polubownego załatwienia sprawy (o ile skarga nie została odrzucona), a w przypadku niepowodzenia rozpoznaje ją merytorycznie z udziałem stron. Może podjąć dochodzenie. Ustna część postępowania odbywa się na jawnych rozprawach (można ograniczyć ich jawność). O ile sprawa nie trafi do Wielkiej Izby (np. w przypadku pojawienia się zagadnienia dot. interpretacji Konwencji), Izba orzeka co do meritum sprawy. Strony mogą wnioskować o ponowne rozpatrzenie sprawy przez Wielką Izbę w terminie 3 miesięcy od wydania orzeczenia przez Izbę. Trybunał stwierdza naruszenia Konwencji i może przyznać stronie zadośćuczynienie pieniężne. Trybunał obraduje ciągle.

3. Nadzór/wykonywanie orzeczeń.

W przypadku MPPOiP postanowienia Komitetu są co do zasady respektowane przez państwa.

Nadzór nad wykonywaniem orzeczeń ETPC sprawuje Komitet Ministrów Rady Europy - ocenia w rezolucjach działania państw-stron po zakończonych postępowaniach.

15. Ochrona prywatności w Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych.

Większość „praw” uwzględnionych w Pakcie można scharakteryzować jako prawnie chronione wolności. Z niektórymi z nich wiąże się obowiązek państwa do podjęcia określonych działań. Obowiązek państwa sprowadza się albo do zakazu podejmowania jakichkolwiek czynności lub pewnych czynności, albo do nakazu podjęcia działań pozytywnych, niezbędnych dla ochrony wolności. Brak jest na ogół wyraźnego i jednoznacznego wskazania, na czym te działania mają polegać.

Pakt zobowiązuje państwa do przestrzegania i zagwarantowania wszystkim jednostkom praw uznanych w tym Pakcie, a zatem wiąże strony bezwarunkowo i natychmiastowo.

Pakt nakłada na państwa 2 rodzaje obowiązków.

Po pierwsze, obowiązek poszanowania praw człowieka, który oznacza, że państwo powinno powstrzymywać się od wszelkich działań mogących naruszyć gwarantowanie prawa.

Po drugie - państwo ma obowiązek ochrony, który wymaga podjęcia działań zabezpieczających jednostkę przed naruszeniem przysługujących jej praw przez inne osoby, grupy czy organizacje. Są tu wiec zarówno obowiązki negatywne jak i pozytywne, w zależności od rodzaju praw. Pakt nakłada na państwa również ogólny obowiązek zagwarantowania wszystkim jednostkom znajdującym się na jego terytorium i podległym jego jurysdykcji praw ustanowionych w Pakcie.

W zakresie prywatności postanowienia Paktu chronią dwa rodzaje dóbr osobistych: 1. życie rodzinne, prywatne, domowe i korespondencje, 2. honor i dobre imię jednostki. Pakt zakazuje samowolnej i bezprawnej ingerencji, nie precyzując o działania jakich podmiotów tutaj chodzi. Nie formułuje też warunków, w których na podstawie przepisów prawnych ingerencja może być podjęta przez władzę publiczną, lecz stanowi, że każdemu przysługuje ochrona prawna przed naruszeniem obu wymienionych rodzajów praw.

Kontrole międzynarodową nad realizacją postanowień Paktu sprawuje powołany na podstawie tego Paktu, Komitet Praw Człowieka.

W odniesieniu do poszanowania życia prywatnego w rozważaniach Komitetu sygnalizowane są zagrożenia najbardziej klasyczne, jak: zagrożenie tajemnicy korespondencji czy zagrożenie poufności komunikowania się realizowanego za pomocą urządzeń telekomunikacyjnych. Zauważono także niebezpieczeństwo naruszenia poufności kontaktów różnorodnymi technikami rejestrującymi dźwięk - np. podsłuch. Inna formą zagrożeń jest np. naruszenie miru domowego czy przeszukanie domu.

Aby uzyskać najskuteczniejszą ochronę życia prywatnego, każda osoba powinna mieć prawo do ustalenia i upewnienia się, w dostępnej formie, czy i jakie jej dane osobowe są zgromadzone w skomputeryzowanych kartotekach i w jakich celach. Każda jednostka powinna mieć także możliwość ustalenia, jakie organy państwowe albo osoby prywatne lub grupy osób sprawują lub mogą sprawować kontrolę nad jej danymi osobowymi. Jeżeli dane te zawierają mylne informacje albo zostały zebrane lub przetworzone w sposób niezgodny z ustawodawstwem, podmiot, którego dotyczą może żądać ich sprostowania lub odpowiedniego odszkodowania.

Zdaniem Komitetu Praw Człowieka prawo musi być chronione przed wszelkimi zamachami zarówno ze strony funkcjonariuszy państwowych jak i osób fizycznych i prawnych.

Wśród chronionych praw przez Pakt jest również prawo do swobodnej wypowiedzi, wolność prasy czy wolność sztuki.

16. Przykłady ochrony i organizacja MOP.

MOP traktowana jest jako wyspecjalizowana instytucja ONZ, ceniona za bardzo precyzyjne normy prawne i skuteczność procedur.

Organizacja Międzynarodowej Organizacji Pracy:

- Konferencja Ogólna (Międzynarodowa Konferencja Pracy) - zwoływana zazwyczaj raz w roku; w jej skład wchodzą trójstronne delegacje wszystkich państw członkowskich (przedstawiciele rządu, pracodawców i pracowników w proporcjach 2:1:1),

- Rada Administracyjna - organ wykonawczy Konferencji, złożony z 56 członków (przedstawiciele 10 największych potęg przemysłowych mają zapewnione miejsca); zachowana jest również zasada trójstronności,

- Międzynarodowe Biuro Pracy z Dyrektorem Generalnym na czele - sekretariat.

Organizacja przyjmuje konwencje i zalecenia do konwencji. Spory dot. wypracowanych przez MOP konwencji z założenia ma rozpatrywać Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości, ale w praktyce wykładni najczęściej dokonuje Biuro.

System kontroli jest bardzo rozbudowany, uznawany za modelowy w dziedzinie praw człowieka i polega na trójetapowym działaniu danego kraju:

• przyjęcie normy w drodze legislacyjnej,

• zagwarantowanie przestrzegania tej normy,

• okresowe składanie raportów (co 2 lata).

Ponadto rządy państw zobowiązane są przedkładać parlamentom projekty konwencji, do których nie mają zamiaru przystąpić.

Istnieją trzy rodzaje mechanizmów kontroli:

• ogólny, na podstawie raportów - trafiają one do Komitetu Ekspertów, który wyszukuje możliwe różnice między normami MOP a legislacją krajową - efekty pracy Komitetu trafiają do Komisji Stosowania Norm, która w trójstronnym składzie dyskutuje zauważone różnice w celu ich eliminacji,

• kontrola na podstawie zażaleń i skarg (także pracodawców lub pracowników przeciwko państwu) - skarga rozpatrywana jest przez Radę Administracyjną, która może zająć publiczne stanowisko w danej sprawie,

• procedura specjalna (głównie dot. ochrony wolności związkowych) - skargi na pogwałcenie wolności związkowych rozpatruje Komitet Wolności Związkowej (nie wymaga to zgody zainteresowanego państwa), który formułuje zalecenia dla państwa, Rady lub przekazuje sprawę do Komisji Śledczej i Pojednawczej (za zgodą danego kraju).

Niektóre konwencje MOP:

• Zakaz pracy przymusowej, konwencja z 1930 r. - reguluje szczegółowo możliwość stosowania przymusu pracy tylko w wyjątkowych, przejściowych sytuacjach oraz zobowiązuje państwa-strony do porzucenia pracy jako formy przymusu politycznego czy kary za udział w strajkach,

• Prawo do pracy, konwencja z 1964 r. nakładająca na państwa-strony obowiązek działania w celu likwidacji bezrobocia, zapewnienia swobodnego wyboru zatrudnienia oraz możliwości pracy dla wszystkich chętnych (polityka ta ma uwzględniać obecny poziom gospodarczy danego kraju),

Zasada niedyskryminacji (równości), konwencja z 1951 r. o równości wynagrodzenia kobiet i mężczyzn (jednakowe wynagrodzenie za jednakową pracę, za pomocą legislacji krajowej, układów zbiorowych bądź obu tych metod) oraz konwencja z 1958 r. o dyskryminacji w zatrudnieniu i wykonywaniu zawodu - konwencja ta definiuje pojęcie dyskryminacji (rozróżnienie ze względu na płeć, rasę, religię, etc. - także w dostępie do nauki zawodu) oraz wprowadza nakaz prowadzenia polityki zmierzającej do zapewnienia równego zatrudnienia

17. Międzynarodowy system ochrony praw dziecka.

Po raz pierwszy do praw dziecka społeczność międzynarodowa odniosła się w Deklaracji Genewskiej, przyjętej przez Ligę Narodów w 1924 r. Mówiła ona, że „ludzkość powinna dać dziecku wszystko, co posiada najlepszego” - zapewnienie podstaw egzystencji oraz możliwości normalnego rozwoju fizycznego i duchowego.

W 1959 r. Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych przyjęło Deklarację Praw Dziecka. Deklaracja gwarantowała dzieciom w szczególności: prawo do szczególnej ochrony prawnej, prawo do nazwiska i obywatelstwa bez względu na urodzenie, prawo do opieki socjalnej, prawo do szczególnej troski i opieki dzieci niepełnosprawnych itd.

Ukoronowaniem międzynarodowej troski o los dzieci świata stać się miała Konwencja o Prawach Dziecka. Konwencja została otwarta do podpisu 20 XI 1989 r., weszła zaś w życie 2 IX 1990 r. Konwencja ta została uzupełniona dwoma Protokołami Fakultatywnymi. Pierwszy dotyczy udziału dziecka w konfliktach zbrojnych. Drugi dotyczy sprzedaży dzieci, dziecięcej prostytucji i dziecięcej pornografii.

1. Zakres przedmiotowy Konwencji.

Konwencja ta wyznacza uniwersalne normy prawne ochrony dzieci przed zaniedbaniem, złym traktowaniem i wyzyskiem, jednocześnie dając dzieciom gwarancje podstawowych praw dziecka. Dokument ten jest dotychczas największym osiągnięciem społeczności międzynarodowej w zakresie ochrony praw dziecka, stanowi bowiem aksjologiczną i normatywną podstawę działań na rzecz dzieci zarówno na szczeblu globalnym i regionalnym, jak też narodowym i lokalnym.

Konwencja ustanawia status dziecka oparty na następujących założeniach:

- dziecko jest samodzielnym podmiotem, ale ze względu na swoją niedojrzałość psychiczną i fizyczną wymaga szczególnej opieki i ochrony prawnej,

- dziecko wymaga poszanowania jego tożsamości, godności i prywatności,

- rodzina jest najlepszym środowiskiem wychowania dzieci,

- państwo ma wspierać rodzinę.

Konwencja - nazywana światową konstytucją praw dziecka - jest dokumentem prawnym, który zawiera najszerszy katalog praw dziecka. Katalog sformułowano kierując się następującymi zasadami:

- z. dobra dziecka,

- z. równości,

- z. poszanowania praw i odpowiedzialności obojga rodziców,

- z. pomocy państwa.

Katalog ten obejmuje prawa osobiste (prawo do życia i rozwoju, prawo do tożsamości, swobody myśli, sumienia i wyznania, prawo do własnych poglądów, prawo do wychowania w rodzinie itd.), socjalne (prawo do odpowiedniego standardu życia, do ochrony zdrowia, zabezpieczenia społecznego, wypoczynku i czasu wolnego), kulturalne (prawo do nauki, do korzystania z dóbr kultury), polityczne (prawo do stowarzyszania się i zgromadzeń w celach pokojowych) i w niewielkim zakresie prawa ekonomiczne.

2. Komitet Praw Dziecka.

Organem powołanym do badania postępów w realizacji postanowień Konwencji dokonywanych przez państwa-strony jest Komitet Praw Dziecka, utworzony w 1990 r. Komitet liczy 18 ekspertów, członkowie Komitetu wybierani są na 4 lata. Sesje Komitetu odbywają się dwa razy w roku w NY. Co dwa lata Komitet składa Zgromadzeniu Ogólnemu ONZ, za pośrednictwem Rady Społeczno-Gospodarczej, sprawozdania ze swojej działalności. Jedyną obligatoryjną formą przestrzegania postanowień Konwencji są sprawozdania państw dotyczące środków stosowanych przez nie dla realizacji praw zawartych w Konwencji oraz postępów w korzystaniu z tych praw. Pierwsze sprawozdanie państwo ma obowiązek złożyć w ciągu 2 lat od wejścia w życie Konwencji, a każde następne co 5 lat.

Według wytycznych Komitetu Praw Dziecka raport każdego państwa powinien zawierać informacje o:

• podjętych środkach w celu zharmonizowania prawa krajowego i polityki z przepisami konwencji,

• działaniach podjętych w celu propagowania i przestrzegania konwencji,

• sposobie realizacji ogólnych zasad,

• realizacji postanowień szczególnych, dotyczących:

• praw i swobód obywatelskich, tj. prawa do nazwiska, narodowości, zachowania tożsamości, wolności sumienia, wyznania, myśli itd.,

• środowiska rodzinnego i opieki alternatywnej,

• zdrowia i opieki zdrowotnej,

• oświaty i działalności kulturalnej.

• Kon. przeciwko torturom i innemu okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu lub karaniu:

• 1984/87 r. - otwarty/wchodzi w życie,

• 1981 r. - utworzenie funduszu na rzecz ofiar przez ZO ONZ,

• sprawozdania, skargi międzypaństwowe, skargi indywidualne,

• Komitet przeciwko Torturom - 10 ekspertów o nieposzlakowanej moralności, występujących we własnym imieniu, wybierani przez państwa-strony w głosowaniu tajnym, każde państwo może przedstawić 1 kandydaturę; 4 lata, możliwość reelekcji; 2 regularne sesje roczne, można zwołać sesję nadzwyczajną; raport dla ZO ONZ z działalności Komitetu; 2002 r. - Protokół dodatkowy dot. utworzenia Podkomitetu przeciwko Torturom - miałby się zajmować wizytowaniem miejsc, gdzie ludzie są pozbawieni wolności w celu badania sytuacji co do sposobu traktowania tych osób, itp. (nie wszedł w życie).

• Międzynarodowa Konwencja o likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej:

• 1966/69 r. - przyjęta/wchodzi w życie,

• Komitet ds. Likwidacji Dyskryminacji Rasowej - 18 ekspertów, wybierani przez państwa-strony, każde państwo może wyznaczyć tylko 1 osobę, wykonują funkcje we własnym imieniu; 4 lata, 2 lata ½; coroczne sprawozdania do ZO ONZ za pośrednictwem SG; sesje w NY 2x/rok, trwają 3 tygodnie, możliwa jest sesja nadzwyczajna; Komitet rozpatruje sprawozdania państw, skargi międzypaństwowe oraz indywidualne; formułuje sugestie i zalecenia ogólne.

• Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet:

• 1979/81 r. - otwarta/wchodzi w życie,

• 1982 r. - utworzenie Komitetu ds. Likwidacji Kobiet - 23 ekspertów, wybierani przez państwa-strony w głosowaniu tajnym, każdej państwo może zgłosić 1 kandydaturę; 4 lata; sesje coroczne, max. na 2 tygodnie, sesje na przemian w Wiedniu i NY; Komitet składa coroczne sprawozdanie ZO ONZ za pośrednictwem RSG; formułuje zalecenia ogólne, sugestie.

• sprawozdania państw, petycje indywidualne,

• Konwencja o ochronie praw pracowników migrujących i ich rodzin:

• 1990/03 r. - przyjęta/wchodzi w życie,

• sprawozdania państw (przedstawiane SG ONZ), skargi międzypaństwowe, skargi indywidualne,

• Komitet Ochrony Praw Pracowników Migrujących i Członków ich Rodzin - rozpoczął działalność w 2004 r. - 10 członków, następnie gdy Konwencję ratyfikuje 41 państw - będzie 14 ekspertów, wybierani w głosowaniu tajnym; pierwszy skład wybrany miał być w ciągu 6 miesięcy od wejścia w życie Konwencji, a kolejny co 2 lata; kadencja członków trwa 4 lata, ale kadencja pierwszych 5 członków wybranych w pierwszych wyborach wygaśnie po 2 latach, możliwa jest reelekcja.

18. Komisja Praw Człowieka a Rada Praw Człowieka.

Komisja Praw Człowieka	Rada Praw Człowieka
Organ pomocniczy Organizacji Narodów Zjednoczonych, powołany w 1946 r., przekształcony w 2006 r. w Radę Praw Człowieka ONZ. Komisja Praw Człowieka była podstawowym forum ONZ zajmującym się ochroną i promowaniem praw człowieka.	Organ pomocniczy Zgromadzenia Ogólnego. Zastąpiła dotychczasową Komisję Praw Człowieka ONZ. Miało to służyć głównie poprawie efektywności działania organu.
Komisja została powołana 10 grudnia 1946 r. na pierwszym posiedzeniu Rady Gospodarczej i Społecznej. Działała na podstawie art. 68 Karty NZ jako komisja funkcjonalna Rady (została powołana jako jedna z dwóch pierwszych, obok Komisji Praw Kobiet).	W maju 2006 roku odbyły się pierwsze wybory do Rady, natomiast pierwsze posiedzenie odbyło się miesiąc później - w czerwcu 2006 r.
Komisja składała sie z państw członkowskich działających poprzez swych przedstawicieli. Nie było stałych przedstawicieli państw w Komisji. Ilość państw tworzących Komisję powiększała się wraz z liczbą członków ONZ i w ostatnim okresie przed utworzeniem Rady Praw Człowieka wynosiła 53. Stosowano zasadę sprawiedliwego podziału geograficznego.	Rada składa się z 47 członków, wybieranych w głosowaniu tajnym, bezwzględną większością głosów członków Zgromadzenia Ogólnego. Podział mandatów jest oparty na podziale geograficznym. Członkostwo w Radzie otwarte jest dla wszystkich państw-członków ONZ. Zgromadzenie Ogólne może zawiesić państwo łamiące prawa człowieka większością 2/3.
Komisja spotykała się na corocznej sesji w Genewie w marcu i kwietniu.	Jej siedziba znajduje się w Genewie. Spotkania Rady powinny odbywać się nie rzadziej niż 3 razy (3 sesje) w ciągu roku (włączając sesję główną), a długość trwania sesji nie powinna być krótsza niż 10 tygodni. Na prośbę członka Rady, przy poparciu 1/3 jej składu, możliwe jest przeprowadzenie sesji dodatkowej.
Głównym ciałem pomocniczym Komisji była Podkomisja Ochrony i Promocji Praw Człowieka powołana w 1947 r. Składała się z 26 ekspertów i takiej samej liczby zastępców. W odróżnieniu od Komisji, wybór członków Podkomisji był personalny, choć przestrzegano zasady sprawiedliwego podziału geograficznego.	Podkomisja Ochrony i Promocji Praw Człowieka funkcjonuje obecnie w ramach Rady Praw Człowieka.
Komisja opracowała teksty Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 1948 r. oraz Międzynarodowych Paktów Praw Człowieka z 1966 r. Głównymi zadaniami Komisji zbierającej się raz w roku na sesjach zwyczajnych (marzec - kwiecień) w siedzibie Organizacji Narodów Zjednoczonych w Genewie były: - formułowanie zobowiązań międzynarodowych w dziedzinie praw człowieka, kontrola ich przestrzegania przez państwa, reagowanie na łamanie praw człowieka w różnych krajach oraz udzielanie pomocy doradczej i technicznej w zakresie tworzenia infrastruktury prawno-instytucjonalnej dla ochrony praw człowieka w państwach, które zgłaszają zapotrzebowanie na tego rodzaju pomoc. Co roku, podczas sesji Komisja przyjmowała ok. 90 rezolucji dotyczących m.in. sytuacji praw człowieka w poszczególnych państwach, kwestii tematycznych (np. zwalczania kary śmierci, bezkarności, praw dzieci, praw kobiet, praw ekonomicznych, społecznych i kulturalnych) oraz pomocy technicznej dla państw.	Jej głównym celem, podobnie jak poprzedniczki, jest promowanie poszanowania praw człowieka oraz podstawowych wolności. Jest to swoiste forum dla dialogu i współpracy. Organ koncentruje się na pomocy państwom członkowskim w wywiązywaniu się ze zobowiązań ochrony praw człowieka, poprzez dialog, budowę struktur instytucjonalnych i pomoc techniczną. Rada będzie również przedkładała rekomendacje na forum Zgromadzenia Ogólnego dotyczące dalszego rozwoju prawa międzynarodowego w zakresie praw człowieka. Rada zajmuje się sytuacjami naruszeń praw człowieka i kieruje zalecenia do państw łamiących prawo, w tym celu może przeprowadzać okresowe przeglądy dotyczące przestrzegania praw człowieka w poszczególnych krajach. Do jej obowiązków należy również dostarczanie rocznego raportu Zgromadzeniu Ogólnemu. Praca rady opiera się na współpracy z rządami, regionalnymi organizacjami oraz państwowymi instytucjami zajmującymi się prawami człowieka.

19. Międzynarodowy Trybunał Karny.

Międzynarodowy Trybunał Karny z siedzibą w Hadze jest międzynarodowym organem sądowniczym utworzonym 17 lipca 1998 roku na Konferencji Dyplomatycznej Pełnomocników Rządów w Rzymie.

Jest to pierwszy stały, bazujący stabilnej podstawie prawnej międzynarodowy trybunał, którego zadaniem jest ściganie i karanie osób fizycznych winnych najpoważniejszych naruszeń praw człowieka.

Statut Rzymski przewidywał konieczność ratyfikacji go przez 60 państw aby MTK mógł wejść życie. Liczbę tą osiągnięto w 2002 r. - Trybunał rozpoczął oficjalnie swą działalność.

Najważniejsze cechy MTK:

• jest organem o charakterze stałym,

• posiada niewątpliwą osobowość prawnomiędzynarodową,

• jurysdykcja Trybunału obejmuje ściganie i rozpoznawanie spraw o najcięższe zbrodnie międzynarodowe,

• Trybunał wykonuje powierzone mu uprawnienia w zakresie ścigania i sądzenia jedynie wobec osób fizycznych, a zatem nie podlegają mu ani państwa, ani osoby prawne,

• jurysdykcja Trybunału ma charakter komplementarny wobec sądownictwa krajowego,

• Trybunał jest organem niezależnym od ONZ.

Jurysdykcja.

Zakres Podmiotowy - Trybunał może sądzić wyłącznie osoby fizyczne, nie ma uprawnień do sądzenia osób prawnych czy państw; jurysdykcja Trybunału nie obejmuje osób, które nie ukończyły 18 lat w momencie popełniania zbrodni.

Zakres terytorialny - MTK może osądzić tylko tych zbrodniarzy, którzy:

• są obywatelami państwa-strony traktatu (każde państwo, które podpisało statut uznało jednocześnie jurysdykcję trybunału),

• popełnili zbrodnię na terenie takiego państwa,

• inne osoby, gdy o wszczęcie dochodzenia zwróci się Rada Bezpieczeństwa ONZ.

Zakres temporalny - Trybunał sądzi tylko za czyny popełnione po wejściu w życie Statutu Rzymskiego (czyli po 1 lipca 2002 r.) lub po jego przyjęciu przez dane państwo (które nie było pierwotnym sygnatariuszem statutu).

Zakres rzeczowy - obejmuje ściganie i rozpoznawanie spraw o najcięższe zbrodnie międzynarodowe:

• ludobójstwo (na podstawie definicji zaczerpniętej z konwencji w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa z 1948 r.),

• zbrodnie przeciwko ludzkości (takie jak eksterminacja ludności cywilnej, wzięcie w niewolę, tortury, gwałt i inne formy przemocy seksualnej, prześladowania na tle politycznym, rasowym, narodowym, etnicznym, kulturowym, religijnym lub płciowym oraz wymuszone zaginięcie, deportacje, apartheid - ale tylko wtedy, gdy stanowią element szeroko zakrojonych lub systematycznych napaści na ludność cywilną.),

• zbrodnie wojenne (na podstawie: konwencji genewskich, haskiej, itd.),

• zbrodnie agresji (wobec braku międzynarodowej definicji terminu „agresja” rozpatrywanie spraw z tego punktu jest zawieszone).

Wielu uczestników konferencji Rzymie opowiadało się za poddaniem jurysdykcji Trybunału także terroryzmu i handlu narkotykami ale ostatecznie zrezygnowano z tej koncepcji. Być może Trybunał zostanie do tego upoważniony przez Konferencję Przeglądową.

Skład sędziowski.

Skład sędziowski Trybunału liczy 18 sędziów, którzy specjalizują się w prawie karnym i jego procedurach i posiadają odpowiednie doświadczenie w zakresie postępowań karnych. Sędziowie będą się również legitymować szerokimi kompetencjami w odpowiednich dziedzinach prawa międzynarodowego, takich jak międzynarodowe prawo humanitarne i prawa człowieka. Istnieje zasada sprawiedliwej reprezentacji geograficznej i zrównoważonego udziału kobiet i mężczyzn.

Sędziów wybiera Zgromadzenie państw-stron. Każde państwo członkowskie może przedstawić dwie kandydatury. Kandydat nie musi być obywatelem państwa, które go nominuje, ale musi być obywatelem, któregoś z państw-stron statutu. Następnie sędziowie są wybierani w tajnym głosowaniu według kolejności zdobytych głosów, a głosowanie będzie ważne, jeżeli weźmie w nim udział przynajmniej 2/3 państw-stron Statutu.

Każdy sędzia będzie pochodził z innego kraju i będzie zasiadał tylko raz, przez 9 lat.

Organami MTK są:

• Prezydium,

• Wydziały: Przygotowawczy, Orzekający i Odwoławczy,

• Urząd Prokuratora,

• Sekretariat.

Prawo kierowania spraw do Trybunału mają:

• państwa-strony statutu rzymskiego,

• prokurator MTK,

• Rada Bezpieczeństwa ONZ.

Rada Bezpieczeństwa może na 12 miesięcy zablokować każde postępowanie, z możliwością przedłużenia tego okresu nieograniczoną liczbę razy. Państwo przystępujące do statutu może przez 7 lat nie uznawać jurysdykcji trybunału w odniesieniu do zbrodni wojennych. Trybunał działa zgodnie z zasadami norymberskimi. W przypadku odmowy współpracy ze strony państwa, Trybunał może poskarżyć się na nie zgromadzeniu państw-stron statutu rzymskiego lub Radzie Bezpieczeństwa (ale tylko jeśli to ona wniosła daną sprawę).

MTK jest organem pozbawionym wojska i policji, nieposiadającym technicznych środków i warunków do doprowadzania oskarżonych przed oblicze trybunału. Został on pod tym względem całkowicie uzależniony od dobrej woli państw i rządów - powinny one na wniosek MTK dostarczyć oskarżonych przed jego oblicze.

Trybunał może zasądzić co najwyżej karę więzienia. Maksymalną karą jest dożywocie lub 30 lat pozbawienia wolności. Trybunał może również zasądzić grzywnę lub przepadek mienia zdobytego na drodze przestępstwa. Kary pozbawienia wolności są wykonywane w państwie wyznaczonym przez Trybunał z listy państw, które zadeklarowały MTK wolę przyjęcia osób skazanych.

20. Europejski system ochrony praw człowieka

Regionalny system ochrony funkcjonujący w ramach Rady Europy, utworzony w Londynie w 1949 roku. Obecnie liczy 46 członków. (Polska w 1991).

Zasady: Rządy prawa, pluralizm, demokracja, prawa człowieka i swobody obywatelskie. Ich wyrażeniem stała się Europejska Konwencja Praw Człowieka. Formą upowszechniania standardów ochrony praw człowieka na gruncie RE są traktaty międzynarodowe uzupełniane protokołami dodatkowymi. Uchwalane sa przez Komitet Ministrów RE z własnej inicjatywy bądź z zalecenia Zgromadzenia parlamentarnego RE. Rdzeń systemu stanowią: Europejska Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, Europejska Karta społeczna, Europ. Kon w. o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu, Europejska Konwencja Ramowa o ochronie mniejszości narodowych, k. o wykonywaniu praw dzieci, o ochronie praw człowieka i godności istoty ludzkiej wobec zastosowań biologii i medycyny, o obywatelstwie. Jest to ochrona subsydiarna. Utworzono Komitet ministrów i urząd Wysokiego komisarza Praw Człowieka RE- instytucja niesądowa, zajmująca się promocja wiedzy, uświadamiania i respektowania praw człowieka (1999). Wybierany jest przez Zgromadzenie Parlamentarne RE spośród 3 kandydatów (od Komitetu Ministrów RE), kadencja - 6 lat.W Europie oprócz UE i RE istnieje i obejmuje zakresem działania kwestie ochrony praw człowieka Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE) kontynuacja KBWE (zawiera wymiar polityczny, ekonomiczny, ekologiczny, wojskowy i ludzki - poszanowanie praw człowieka).

21.Systemy ochrony praw człowieka w Radzie Europy.

Europejski system ochrony praw człowieka to regionalny system funkcjonujący w ramach Rady Europy.

RE została utworzona w Londynie 5.5.1949 r. w wyniku podpisania przez 10 państw Traktatu Londyńskiego. Rada Europy to aktualnie 47 państw (Polska - od 26.11.1991 r.).

Podstawy powołania RE to m.in. rządy prawa, pluralizm, demokracja, prawa człowieka i swobody obywatelskie - ich wyrażeniem stała się Europejska Konwencja Praw Człowieka,

Forma ustanawiania i upowszechniania standardów praw człowieka w RE to traktaty międzynarodowe (konwencje, karty) uzupełniane protokołami.

Konwencje - uchwalane są przez Komitet Ministrów RE z własnej inicjatywy lub na skutek zalecenia Zgromadzenia Parlamentarnego RE. Konwencje tworzą mechanizmy kontroli ich przestrzegania; między konwencjami zachodzą związki i powiązania pozwalające mówić o rozbudowanym systemie ochrony praw człowieka w ramach RE; system taki ma charakter subsydiarny w stosunku do systemów wewnątrzpaństwowych (to znaczy, że organy traktatowe funkcjonujące w oparciu o konwencje RE są ostateczną instancją, która może być uruchomiona po wyczerpaniu wszystkich krajowych środków prawnych).

RE utworzyła na mocy rezolucji Komitetu Ministrów, 7.5.1999 r. w Budapeszcie urząd Wysokiego Komisarza Praw Człowieka RE. Komisarz jest określany jako instytucja niesądowa, zajmująca się promocją wiedzy, uświadamianiem respektowania praw człowieka.

Zakres kompetencji Komisarza, to m.in. promowanie edukacji na rzecz praw człowieka, wskazywanie na wady w prawie i praktyce państw, wspieranie działań na rzecz efektywnego przestrzegania praw człowieka. Komisarz wybierany jest przez Zgromadzenie Parlamentarne RE z trzech kandydatów przedstawionych przez Komitet Ministrów RE. Do zgłaszania kandydatów uprawnione są państwa członkowskie, kadencja trwa 6 lat (nie możliwy jest wybór ponowny tej samej osoby). Komisarz powinien być bezstronny, niezależny w wykonywaniu swoich funkcji.

Na Europejski system ochrony praw człowieka składają się:

• Europejska Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności,

• Europejsa Karta Społeczna,

• Europejska Konwencja o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu,

• Europejska Konwencja o wykonywaniu praw dzieci,

• Konwencja ramowa o ochronie mniejszości narodowych.

Konwencje nieprzewidujące specjalnych mechanizmów kontroli:

1. Europejska Konwencja o obywatelstwie,

2. Konwencja o ochronie praw człowieka i godności istoty ludzkiej wobec zastosowań biologii i medycyny - Konwencja o prawach człowieka i biomedycynie wraz z Protokołem Dodatkowym.

Efektywność systemu ochrony RE.

• Zalety:

• istnieje ok. 30 konwencji i protokołów,

• system jest sprawnie działający,

• widać dbałość o rzeczywistą realizację standardów ustanowionych w traktatach (sprawozdania, skargi),

• odnosi się do nowych wyzwań (zwłaszcza w zakresie bioetyki, biotechnologii, cyberprzestrzeni),

• pozytywna praktyka przyjmowania protokołów dodatkowych - służą one wzmocnieniu i rozszerzeniu zobowiązań z wcześniejszych umów.

• Wady:

• ograniczone wykorzystanie instytucji skargi międzypaństwowej,

• słabość systemu sprawozdań,

• wiele konwencji czekało wiele lat na wejście w życie z powodu konieczności związania się jej postanowieniami przez odpowiednią liczbę państw.

22. Wartości wyrażone w preambule do EKPCz.

Rządy Państw-Sygnatariuszy niniejszej konwencji, członkowie Rady Europy,

• zważywszy na Powszechną Deklarację Praw Człowieka, uchwaloną 10 grudnia 1948 r. przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych;

• zważywszy, że owa Deklaracja zmierza do zapewnienia powszechnego i efektywnego stosowania zawartych w niej praw;

• zważywszy, że celem Rady Europy jest osiągnięcie większej jedności jej członków i że jednym ze sposobów osiągnięcia tego celu jest ochrona oraz rozwój praw człowieka i podstawowych wolności;

• potwierdzając swoją głęboką wiarę w te podstawowe wolności, które są fundamentem sprawiedliwości i pokoju na świecie i których zachowanie opiera się głównie z jednej strony na rzeczywiście demokratycznym ustroju politycznym, a z drugiej - na jednolitym pojmowaniu i wspólnym poszanowaniu praw człowieka, do których się one odwołują;

zdecydowane jako Rządy państw europejskich, działających w tym samym duchu i posiadających wspólne dziedzictwo ideałów i tradycji politycznych, poszanowania wolności i rządów prawa, podjąć pierwsze kroki w celu zbiorowego zagwarantowania niektórych praw wymienionych w Powszechnej Deklaracji, uzgodniły co następuje (...).

Preambuła Europejskiej Konwencji Praw Człowieka zobowiązuje rządy państw członkowskich Rady Europy do działania na rzecz pokoju na świecie oraz osiągnięcia większej jedności członków Rady opartej na ochronie i rozwoju praw człowieka i podstawowych wolności. Podpisując Konwencję jej sygnatariusze zdecydowani są do podjęcia pierwszych kroków w celu zbiorowego zagwarantowania niektórych praw wymienionych w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka.

23. Strona przedmiotowa prawa do rzetelnego procesu w EKCPz.

Jest ona wyrażona w art. 6 EKPcz (Prawo do rzetelnego procesu sądowego). Dotyczy zakresu obowiązywania tej zasady.

Zgodnie z art. 6 każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej.

Postępowanie przed sądem jest jawne, jednak prasa i publiczność mogą być wyłączone z całości lub części rozprawy sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwowe w społeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małoletnich lub gdy służy to ochronie życia prywatnego stron albo też w okolicznościach szczególnych, w granicach uznanych przez sąd za bezwzględnie konieczne, kiedy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości.

Każdego oskarżonego o popełnienie czynu zagrożonego karą uważa się za niewinnego do czasu udowodnienia mu winy zgodnie z ustawą. Każdy oskarżony o popełnienie czynu zagrożonego karą ma co najmniej prawo do:

a) niezwłocznego otrzymania szczegółowej informacji w języku dla niego zrozumiałym o istocie i przyczynie skierowanego przeciwko niemu oskarżenia;

b) posiadania odpowiedniego czasu i możliwości do przygotowania obrony;

c) bronienia się osobiście lub przez ustanowionego przez siebie obrońcę, a jeśli nie ma wystarczających środków na pokrycie kosztów obrony - do bezpłatnego korzystania z pomocy obrońcy wyznaczonego z urzędu, gdy wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości;

d) przesłuchania lub spowodowania przesłuchania świadków oskarżenia oraz żądania obecności i przesłuchania świadków obrony na takich samych warunkach jak świadków oskarżenia;

e) korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie rozumie lub nie mówi językiem

używanym w sądzie.

24. Przesłanki dopuszczalności derogacji w EKPCz.

Przesłanki dopuszczalności derogacji, określające warunki umożliwiające zawieszenie wykonywania podjętych zobowiązań stanowią w traktatach tzw. klauzule derogacyjne.

Artykuł 15 - Uchylenie stosowania zobowiązań w stanie niebezpieczeństwa publicznego.

1. W przypadku wojny lub innego niebezpieczeństwa publicznego zagrażającego życiu narodu, każda z Wysokich Układających się Stron może podjąć środki uchylające stosowanie zobowiązań wynikających z niniejszej Konwencji w zakresie ściśle odpowiadającym wymogom sytuacji, pod warunkiem, że środki te nie są sprzeczne z innymi zobowiązaniami wynikającymi z prawa międzynarodowego.

2. Na podstawie powyższego przepisu nie można uchylić zobowiązań wynikających z Artykułu 2, z wyjątkiem przypadków śmierci będących wynikiem zgodnych z prawem działań wojennych oraz zobowiązań zawartych w Artykułach 3, 4 (ustęp 1) i 7.

3. Każda z Wysokich Układających się Stron korzystając z prawa do uchylenia zobowiązań poinformuje wyczerpująco Sekretarza Generalnego Rady Europy o środkach, które podjęła oraz powodach ich zastosowania. Informować będzie również Sekretarza Generalnego Rady Europy, kiedy podjęte środki przestaną działać, a przepisy Konwencji będą ponownie w pełni stosowane.

Na podstawie art. 15 można wywnioskować następujące przesłanki derogacji:

• derogacja może być dokonana tylko w przypadku wojny lub innego niebezpieczeństwa zagrażającego życiu narodu,

• podjęte środki muszą być dobrane stosowanie do wymogów sytuacji,

• środki te nie mogą być sprzeczne z innymi zobowiązaniami międzynarodowymi,

• nie można uchylić zobowiązań dotyczących: prawa do życia (art. 2), zakazu tortur (art. 3), zakazu niewolnictwa i poddaństwa (art. 4.1) oraz zakazu karania bez podstawy prawnej (art. 7),

• istnieje obowiązek poinformowania przez państwo Sekretarza Generalnego RE o podjętych środkach, powodach ich zastosowania oraz przewidywanym okresie trwania ograniczeń.

25. Prawo do życia w EKPCz.

Europejska Konwencja Praw Człowieka z 1950 r. głosi:

1. Prawo każdej osoby do życia jest chronione przez prawo, śmierć nie może być zadana umyślnie nikomu, oprócz kary wymierzonej przez sąd, jeżeli za dane przestępstwo prawo przewiduje taką karę.

2. Śmierć nie będzie uznana jako zadana z pogwałceniem tego artykułu w przypadku, gdy nastąpiła ona wskutek koniecznego odwołania się do użycia siły:

1. dla zapewnienia ochrony jakiejkolwiek osobie przed przemocą,

2. dla wykonywanego zgodnie z prawem aresztowania lub uniemożliwienia ucieczki osoby zatrzymanej zgodnie z prawem,

3. dla stłumienia zgodnie z prawem zamieszek lub powstania.

26. Funkcje ETPCz.

Europejski Trybunał Praw Człowieka jest międzynarodowym sądem, którego siedziba znajduje się w Strasburgu. Składa się z sędziów w liczbie równej liczbie państw członkowskich Rady Europy, które ratyfikowały Europejską Konwencję o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

Sędziowie Trybunału działają we własnym imieniu i nie reprezentują żadnego państwa. Przy rozpatrywaniu skarg Trybunał wspomagany jest przez Kancelarię, składającą się głównie z prawników (zwanych też sekretarzami prawnymi) ze wszystkich państw członkowskich Rady Europy. Są oni całkowicie niezależni od państw, z których pochodzą. Nie reprezentują ani osób składających skargi ani państw.

Trybunał zajmuje się stosowaniem Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Jego zadaniem jest zapewnić, żeby państwa szanowały prawa i gwarancje ustanowione przez Konwencję. Czyni to poprzez badanie skarg (znanych jako wnioski lub aplikacje), składanych przez osoby indywidualne, a czasem przez państwa.

W tekście Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Rozdział II „Europejski Trybunał Praw Człowieka” można znaleźć m.in. takie funkcje Trybunału jak:

• zapewnienie przestrzegania zobowiązań wynikających z Konwencji i jej protokołów, rozpatrywanie skarg indywidualnych oraz skarg państw,

• Trybunał jest właściwy do rozpoznania wszystkich spraw dotyczących interpretacji i stosowania Konwencji i jej protokołów, które zostaną mu przedłożone na podstawie artykułów 33, 34 i 47,

• Trybunał może przyjmować skargi każdej osoby, organizacji pozarządowej lub grupy jednostek, która uważa, że stała się ofiarą naruszenia praw zawartych w Konwencji lub jej Protokołach,

• Trybunał może rozpatrywać sprawę dopiero po wyczerpaniu wszystkich środków odwoławczych, przewidzianych prawem wewnętrznym, zgodnie z powszechnie uznanymi zasadami prawa międzynarodowego, i jeśli sprawa została wniesiona w ciągu sześciu miesięcy od daty podjęcia ostatecznej decyzji,

• jeśli Trybunał uzna, że państwo członkowskie naruszyło jedno lub kilka z tych praw i gwarancji, wydaje wyrok, a wyroki są wiążące, tzn. państwa, których one dotyczą, są zobowiązane do podporządkowania się im,

• Trybunał może, na wniosek Komitetu Ministrów, wydawać opinie doradcze (wraz z uzasadnieniem) w kwestiach prawnych dotyczących wykładni Konwencji i jej protokołów.

Funkcje zgromadzenia plenarnego Trybunału:

a) wybiera swojego Przewodniczącego i jednego lub dwóch wiceprzewodniczących na okres trzech lat; mogą oni być wybrani ponownie;

b) tworzy Izby ustanowione na czas wyznaczony;

c) wybiera Przewodniczących Izb Trybunału; mogą oni być wybrani ponownie;

d) uchwala regulamin Trybunału;

e) wybiera Szefa Kancelarii i jednego lub więcej zastępców Szefa Kancelarii.

27. Zmiany w kontroli EKPCz po 1998 r.

Przed 1998 r. funkcje związane z przestrzeganiem praw człowieka na postawie Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności należały do trzech organów: Komisji Praw Człowieka, Trybunału Praw Człowieka i Komitetu Ministrów.

Wniesienie skargi (indywidualnej bądź państwowej) następowało poprzez złożenie jej na ręce Sekretarza Generalnego Rady Europy, który przekazywał sprawę Komisji. Ta, po wstępnej weryfikacji (kwestia dopuszczalności skargi), ustalała fakty i podejmowała próby rozwiązania polubownego. W przypadku niepowodzenia tego rozwiązania Komisja przekazywała sprawę Komitetowi. „Po drodze” sprawa mogła zostać przekazana Trybunałowi (prawo przekazania Trybunałowi sprawy przysługiwało Komisji i stronom postępowania), który wydawał wiążący wyrok. W przypadku nieprzekazania sprawy decyzję podejmował Komitet.

Z związku z rosnącą ilością spraw, długim ich czasem rozpatrywania (nawet 5 - 7 lat), postanowiono zreformować ten system. Chciano też wzmocnić i uprościć procedury kontrolne. Dokonano tego za pomocą 11 Protokołu do Konwencji. Po podpisaniu przez wymaganą liczbę państw-stron, protokół wszedł w życie 1 listopada 1998 r.

Po 1998 r. zlikwidowano Komisję (po rocznym okresie przejściowym), zlikwidowano funkcję sądowniczą Komitetu (czuwa tylko nad wykonywaniem orzeczeń). W nowym systemie Trybunał przejął funkcje Komisji i poprzedniego Trybunału. Stanowiło to rozdzielenie władzy politycznej (Komitet) i sądowniczej.

Obecnie Trybunał składa się z:

- komitetów (3 sędziów), które rozpatrują skargi pod względem dopuszczalności,

- izb (7 sędziów), podejmujących decyzje co do meritum sprawy,

- Wielkiej Izby (17 sędziów) - tutaj trafiają sprawy o szczególnej zawiłości prawnej (interpretacja Konwencji bądź poprzedniego wyroku Trybunału) lub z odwołania którejkolwiek ze stron.

Liczba sędziów równa jest liczbie państw-stron Konwencji, wybierani byli na 6-letnią kadencję z odnawianiem połowy składu co 3 lata.

Zmiany wprowadzone Protokołem 11 uprościły procedurę postępowania ze skargą, Trybunał stał się też bardziej dostępny dla zwykłych obywateli.

Zmiany wprowadzone Protokołem 14 z 13 maja 2004 r.:

• wydłużenie kadencji sędziów do 9 lat,

• wprowadzenie Kancelarii (sędzia i sprawozdawcy),

• możliwość czasowego zmniejszenia liczby sędziów w izbach z 7 do 5,

• sprawy powtarzające się rozpatrywane są przez 3-osobowe komitety,

• 1 sędzia może odrzucić sprawy oczywiście bezzasadne,

• nowe przesłanki niedopuszczalności skargi (m.in. oczywista bezzasadność),

• Komisarz Praw Człowieka dopuszczony do udziału we wszystkich sprawach rozpoznawanych przez Izbę lub Wielką Izbę.

28. Tryb rozpatrywania skargi indywidualnej na podstawie EKPCz.

Postępowanie ze skargą indywidualną do ETPC.

Wyodrębnia się kilka etapów:

• złożenie skargi przez skarżącego - na tym etapie kontakt skarżącego z Trybunałem odbywa się tylko przez Kancelarię Trybunału, która udziela mu niezbędnych informacji, udostępnia wzór skargi,

• skarga jest przydzielana właściwej Izbie, która ją rejestruje i kieruje do wyznaczonego sędziego sprawozdawcy - decyduje on czy skargę powinien rozpoznać Komitet 3 sędziów czy powinna być bezpośrednio skierowana do Izby,

• protokół 14 wprowadza możliwość podejmowania decyzji o niedopuszczalności skargi lub o skreśleniu z listy spraw przez sędziego orzekającego jednoosobowo, jeśli taka decyzja może być podjęta bez dalszego rozpatrywania; jeśli sędzia nie uzna skargi za niedopuszczalną przekazuje ją Komitetowi lub Izbie,

• gdy skarga skierowana jest do Komitetu 3 sędziów - może on uznać ją na zasadzie jednomyślności za niedopuszczalną lub skreślić z listy spraw, jeśli taka decyzja może być podjęta bez dalszego rozpoznania; decyzja Komitetu jest ostateczna; w braku jednomyślności decyzję w sprawie dopuszczalności i przedmiotu podejmuje Izba,

• gdy Komitet nie był jednomyślny w kwestii uznania za niedopuszczalną (lub nie wydał wyroku w sprawach, w których istnieje orzecznictwo Trybunału), sprawę przejmuje do rozpatrzenia Izba, przed którą toczy się ustna część postępowania; Izba podejmuje decyzje zarówno co do niedopuszczalności jak i przedmiotu, o czym rozstrzyga odrębnie,

• decyzja Izby o dopuszczalności skutkuje podjęciem przez nią działań na rzecz polubownego załatwienia sprawy - po jego osiągnięciu, Trybunał skreśla skargę z listy spraw; brak polubownego załatwienia sprawy powoduje przejście do merytorycznego rozpoznania skargi przez Izbę z udziałem przedstawicieli stron; Izba gromadzi na tym etapie materiał dowodowy, podejmuje w razie potrzeby dochodzenie, strony mogą przedstawić swoje stanowiska na piśmie,

• ustna część postępowania odbywa się na rozprawie, rozprawy są publiczne, chyba że Trybunał zdecyduje inaczej ze względu na wyjątkowe okoliczności,

• przed wydaniem wyroku Izba może zrzec się swojej właściwości na rzecz Wielkiej Izby, jeśli w toczącej się sprawie pojawi się zagadnienie dotyczące interpretacji Konwencji lub jej protokołów albo jeśli rozstrzygniecie takiego zagadnienia może doprowadzić do sprzeczności z wyrokiem wydanym wcześniej przez Trybunał; odstąpienie na rzecz Wielkiej Izby nie może nastąpić, gdy jedna ze stron zgłosi sprzeciw,

• jeśli powyższa sytuacja nie miała miejsca, postępowanie przed Izbą kończy się orzeczeniem; w ciągu 3 miesięcy od tego momentu strony mogą wnioskować o ponowne rozpatrzenie sprawy przez Wielką Izbę; możliwość ta dotyczy sytuacji wyjątkowych, gdy sprawa nastręcza poważnych wątpliwości dotyczących interpretacji (wcześniej nierozstrzygane zagadnienie przez ETPC albo sprawa o znaczeniu precedensowym) lub stosowania (gdy orzeczenie ETPC rodzi potrzebę konkretnych zmian) Konwencji albo jej protokołów lub porusza ważną kwestię w znaczeniu ogólnym,

• gdy żadna ze stron nie skorzystała z możliwości przedłożenia sprawy Wielkiej Izbie, wyrok Izby staje się ostateczny po upływie 3-miesięcznego terminu; z tą chwilą orzeczenie wiąże państwo, przeciwko któremu zapadło,

• nad wykonaniem ostatecznych wyroków ETPC czuwa Komitet Ministrów Rady Europy (pełni funkcję nadzorczą, która jest związana z badaniem skutków prawnych decyzji zapadających w Strasburgu).

Protokół 14 wzmacnia rolę Komitetu Ministrów, przyznając mu dodatkowe kompetencje.

Mianowicie, jeśli nadzorując wykonanie ostatecznego wyroku stwierdzi on problemy z jego interpretacją, może zwrócić się do Trybunału o rozstrzygnięcie wątpliwej kwestii. Decyzję w tej sprawie Komitet podejmuje większością 2/3 głosów.

Ponadto Komitet ma prawo skierowania do Trybunału większością 2/3 głosów sprawy przeciwko państwu odmawiającemu wykonania ostatecznego wyroku. Wielka Izba decyduje, czy państwo którego sprawa dotyczy, wypełniło zobowiązania wynikające z wyroku.

Protokół zwiększył też możliwość udziału w tym postępowaniu Komisarza Praw Człowieka Rady Europy (w każdej sprawie toczącej się przed Wielką Izbą lub przed Izbą będzie on mógł przedkładać pisemne uwagi i brać udział w postępowaniu).

29. Europejska Karta Społeczna - status prawny.

Europejska Karta Społeczna została otwarta do podpisu w 1961 r., a weszła w życie 26.02.1965 r.

Karta ta, jako główny instrument kontroli sprawowanej przez Radę Europy w dziedzinie praw socjalnych i ekonomicznych, określa kompleksowo katalog praw społecznych w wymiarze europejskim. Do karty zostały przyjęte trzy protokoły dodatkowe (w 1988 r., 1991 r. i 1995 r.).


W 1996 r. przyjęto tzw. zrewidowaną (poprawioną) Kartę, która weszła w życie 01.07.1999 r.

ZEKS w porównaniu do EKS rozszerza zakres praw gwarantowanych o nowe, nieprzewidziane w Protokole z 1988 roku prawa. ZEKS rozwija EKS z punktu widzenia materialnego, w sferze proceduralnej nie wprowadzając żadnych istotniejszych zmian.

Status prawny.

Charakterystyczne dla EKS jest przyjęcie rozwiązania, według którego państwa mogą ratyfikować Kartę stopniowo, w miarę swej gotowości do wypełniania wynikającej z niej treści. Karta nakłada na strony jedynie obowiązek przyjęcia za cel swojej polityki, prowadzonej z użyciem wszelkich odpowiednich środków, zarówno o charakterze krajowym, jak i międzynarodowym, stworzenie warunków, w których prawa i zasady określone w Karcie będą skutecznie realizowane.

Konieczne jest jednak przyjęcie minimalnej listy zobowiązań. Przepisy Karty tworzące owe minimalne zobowiązania są zwane punktami zasadniczymi. Dotyczą one m.in.:

- prawa do pracy, prawa do organizowania się, prawa do rokowań zbiorowych, prawa do zabezpieczenia społecznego, prawa do pomocy medycznej i społecznej, prawa do ochrony społecznej, prawnej i ekonomicznej, prawa pracowników migrujących i ich rodzin.

30. Konwencje RE.

1. Europejska Konwencja o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu lub karaniu.

Rozwija i wzmacnia wyrażony w EKPCz zakaz tortur, nieludzkiego i poniżającego traktowania albo karania w drodze pozasądowych środków o charakterze prewencyjnym.

2. Europejska Konwencja o wykonywaniu praw dzieci.

Realizacja praw dziecka w postępowaniu sądowym, szczególnie w sytuacji rozwodu lub separacji rodziców. Przyznaje dzieciom, które nie ukończyły 18 roku życia: prawo do bycia informowanym i do wyrażania stanowiska w toku postępowania, pr. do żądania wyznaczenia specjalnego przedstawiciela, pr. do żądania pomocy wskazanych osób, które mogłyby ułatwić mu wyrażenie stanowiska itd.

3. Konwencja ramowa o ochronie mniejszości narodowych.

Wśród zasad, do których przestrzegania zobowiązane są państwa-strony, a z których wynikają określone wolności i prawa można m.in. zaliczyć: zagwarantowanie równości wobec prawa oraz jednakowej ochrony prawnej i przyjęcie odpowiednich środków w sferze życia ekonomicznego, politycznego i kulturalnego; tworzenie warunków do utrzymania i rozwijania zasadniczych elementów tożsamości osób należących do mniejszości narodowych (kultura, religia, język, tradycje, dziedzictwo kulturowe) oraz powstrzymywanie się od działań oraz praktyk asymilacyjnych wbrew ich woli; poszanowanie wolności zgromadzeń, stowarzyszania się, wolności wyrażania opinii, wolności wmyśli, sumienia i religii; respektowanie prawa do uzewnętrzniania religii lub przekonań, pr. do zakładania instytucji, organizacji i stowarzyszeń religijnych itd.

4. Europejska Konwencja o obywatelstwie.

Formułuje pewne zasady ogólne dotyczące obywatelstwa, a mianowicie: pr. każdego do obywatelstwa, unikanie bezpaństwowości, zakaz arbitralnego pozbawiania obywatelstwa, zasada niedyskryminacji w zakresie nabywania obywatelstwa bez względu na płeć, religie, kolor skóry, rasę, pochodzenie narodowe czy przynależność etniczną oraz zasada równouprawnienia małżonków.

5. Konwencja o ochronie praw człowieka i godności ludzkiej wobec zastosowań biologii i medycyny. Konwencja o prawach człowieka i biomedycynie wraz z Protokołem Dodatkowym.

Konwencja chroni takie wartości jak: godność i tożsamość osoby ludzkiej, powtarza zasadę niedyskryminacji, poszanowanie dla integralności jednostki oraz innych podstawowych wolności w sferze zastosowań biologii i medycyny.

System ochrony w UE

31. Prawa człowieka w UE.

Art. 6 TUE: „Unia jest stanowiona na zasadach wolności, demokracji i poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności oraz praworządności”.

Treść i zasięg wspólnotowych praw podstawowych można wyprowadzić z orzecznictwa ETS. Oprócz podstawowych praw, takich jak prawo własności, wykonywania zawodu, prawo do prowadzenia działalności gospodarczej, wolność zrzeszania się i wypowiadania poglądów, prawa związkowe, wolność wyznania, zakaz dyskryminacji ze względu na płeć, prawo do pełnomocnika i prawo wglądu do akt, prawo do wykształcenia, równość wobec prawa, prawo do ochrony życia rodzinnego, prawo do obrony koniecznej. Trybunał przyjął również zasadę zgodnej z prawem administracji, zakaz podwójnego karania, zakaz wstecznej mocy norm obciążających oraz prawo do rzetelnego procesu.

Jak traktować pojęcia: “prawa człowieka” i “prawa podstawowe”? Pojęcia te są tożsame, przy czym prawa człowieka przybierają postać praw podstawowych w ramach wspólnotowego porządku prawnego, natomiast na zewnątrz Unii używany jest raczej termin prawa człowieka.

Dwoma europejskimi organami o charakterze sądowym są Trybunał Sprawiedliwości oraz Sąd I Instancji.

TS jest organem kolegialnym, permanentnym, a nie sesyjnym. Miejscem obrad jest jego siedziba - Luksemburg, ale możliwe jest odbywanie jednego lub więcej posiedzeń w innym miejscu. Językiem może być każdy oficjalny język Wspólnoty (tzw. język sprawy), ale językiem roboczym jest język francuski. TS może obradować tylko w składach nieparzystych, a obrady są zawsze zamknięte i poufne.

Trybunał orzeka w sprawach spornych i niespornych. We wszystkich przypadkach orzeka w pierwszej instancji, a w stosunku do orzeczeń Sądu I Instancji stanowi instancję odwoławczą. TS pełni funkcję sądu międzynarodowego, sądu konstytucyjnego, sądu administracyjnego i sądu pracy.

W skład ETS wchodzi jeden sędzia z każdego państwa członkowskiego. Sędziowie i rzecznicy wybierani są na 6-letnią kadencję, z tym że co 3 lata wymieniana jest połowa składu. Sędziowie powoływani są przez Radę w drodze konsensusu.

Zasadą jest, że Sąd I Instancji orzeka w izbach. W sprawach pracowniczych orzeka w składach 3-osobowych, a w pozostałych sprawach w składach 5-osobowych. Ze względu na powagę lub zawiłość sprawy Sąd może orzekać również w pełnym składzie. Skład Sądu, tryb wyboru oraz kwalifikacje sędziów są takie same jak w przypadku ETS.

Od orzeczenia Sądu I Instancji służy odwołanie do TS, wnoszone w ciągu 2 miesięcy od ogłoszenia wyroku Sądu. ETS i SPI nie są właściwe do rozstrzygania sporów między jednostkami oraz między jednostkami a państwami członkowskimi.

Środki ochrony.

Do środków bezpośrednich należą określone w traktatach powództwa do Sądu I Instancji, do których wniesienia mają legitymację jednostki. Do środków pośrednich zaś zalicza się te, w przypadku których legitymację czynną posiadają podmioty inne aniżeli osoby fizyczne i prawne, ale te ostatnie mogą dla ochrony swoich praw, wywierać wpływ na wszczęcie postępowania. Należą tu dwa mechanizmy: postępowanie o wydanie orzeczenia wstępnego wszczynane na wniosek sądu krajowego oraz skarga na naruszenie prawa przez państwo członkowskie, do której wniesienia legitymacja przysługuje Komisji Europejskiej.

Powództwa, do których wniesienia legitymację posiadają jednostki:

• skarga o unieważnienie aktu prawnego - musi być wniesiona w terminie 2 miesięcy od chwili publikacji/notyfikacji aktu lub uzyskania wiedzy o nim przez jednostkę - jeśli jest to akt indywidualny; rozstrzygnięcie ETS ma skutek wsteczny,

• skarga na zaniechanie działania przez instytucję Wspólnot Europejskich - przedmiotem skargi może być bezczynność Parlamentu Europejskiego, RE lub KE w zakresie nie wydania aktów, których adresatem ma być osoba fizyczna lub prawna; jeżeli w terminie 2 miesięcy od zwrócenia się do organu, który miał wydać akt, organ nie zajmie stanowiska, jednostka w ciągu 2 miesięcy od upływu tego terminu może wystąpić ze skargą do ETS; może też ją złożyć państwo członkowskie UE lub organ UE,

• skarga odszkodowawcza - służy ochronie podmiotów prywatnych, skarga indywidualna,

• skarga w sprawach pracowniczych,

• skarga odwoławcza do ETS od orzeczenia Sądu I Instancji.

Orzeczenia wstępne - wydawane przez ETS w związku z zasadą bezpośredniego stosowania prawa wspólnotowego w wewnętrznym porządku prawnym państw członkowskich.

ETS rozstrzyga w sprawach: wykładni traktatu, ważności i wykładni aktów organów Wspólnot oraz Europejskiego Banku Centralnego, wykładni statutów organów utworzonych przez Radę. Jeżeli w postępowaniu przed sądem państwa członkowskiego pojawi się kwestia związana z jednym z wyżej wymienionych zagadnień, sąd może zwrócić się do ETS o wydanie orzeczenia wstępnego, gdy uzna to za niezbędne dla wydania rozstrzygnięcia w sprawie.

Pozasądowa ochrona praw jednostek przed instytucjami i organami Wspólnot Europejskich:

• prawo petycji do PE - mają je obywatele UE, osoby fizyczne i prawne zamieszkałe lub mające siedzibę na obszarze państwa członkowskiego UE; mogą być wnoszone indywidualnie jak i przez grupę uprawnionych podmiotów; prawo nie jest actio popularis; petycja powinna być w formie pisemnej i zawierać dane osoby składającej; procedura rozpatrywania petycji jest dwuetapowa,

• prawo skargi do RPO UE - zakres podmiotowy skargi jest taki sam jak w przypadku prawa petycji do PE; podmiot nie musi wykazać, że sprawa będąca przedmiotem skargi dotyczy go osobiście; skarga do Ombudsmana może dot. przypadków złego zarządzania w działalności instytucji i organów Wspólnot, z wyjątkiem ETS oraz Sądu I Instancji w zakresie sprawowanych funkcji sądowych; procedura rozpatrywania skargi jest dwuetapowa; Ombudsman nie rozstrzyga sprawy merytorycznie; jest mianowany przez PE na czas jego kadencji,

• prawo skargi do KE - skarga na naruszenie zasad dobrej administracji, skarga w związku z naruszeniem prawa wspólnotowego przez państwo członkowskie, skarga w zakresie prawa antytrustowego, pomocy publicznej oraz praktyk handlowych.

Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej.

Jest to zbiór fundamentalnych praw człowieka uchwalony i podpisany w dniu 7 grudnia 2000 r. podczas szczytu Rady Europejskiej w Nicei w imieniu trzech organów Unii Europejskiej: Parlamentu, Rady oraz Komisji. Powtórnie, z pewnymi poprawkami, podpisany przez przewodniczących tych organów podczas szczytu w Lizbonie w dniu 12 grudnia 2007 r. Moc wiążąca dokumentu została mu nadana przez Traktat Lizboński podpisany 13 grudnia 2007 roku. Karta zacznie obowiązywać od 1 stycznia 2009 roku, pod warunkiem, że wszystkie państwa członkowskie UE ratyfikują Traktat.

Nazwanie owego aktu „kartą” ma charakter tradycyjny. W ten sposób podkreśla się związek z aktami historycznymi, np. angielską Magna Charta Libertatum z 15 czerwca 1215 roku, której przyjęcie było przełomem w kwestii praw i wolności.

KPP składa się z preambuły oraz 54 artykułów, które tworzą 7 rozdziałów:

1. Godność człowieka (art. 1-5).

2. Wolności (art. 6-19).

3. Równość (art. 20-26).

4. Solidarność (art. 27-38).

5. Prawa obywatelskie (art. 39-46).

6. Wymiar sprawiedliwości (art. 47-50).

7. Postanowienia ogólne (art. 51-54).

4 października 2007 r. rząd Jarosława Kaczyńskiego zdecydował, iż polscy obywatele nie będą podlegać ochronie zagwarantowanej w Karcie Praw Podstawowych tak jak obywatele pozostałych krajów członkowskich Unii Europejskiej (z wyjątkiem Wielkiej Brytanii). Polacy nie będą mogli dochodzić praw zawartych w karcie przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka.

32. Kompetencje UE/Wspólnot w zakresie ochrony praw człowieka.

System ochrony praw człowieka UE można podzielić na instytucje sądowe i pozasądowe.

1. Instytucje sądowe.

- Trybunał Sprawiedliwości.

Stoi na straży praw podstawowych, jest organem kolegialnym, stałym, z siedzibą
w Luksemburgu. Jest sądem konstytucyjnym, administracyjnym i pracy. Wsparcia ETS udzielają rzecznicy (koordynuje ich Pierwszy Rzecznik Generalny), którzy proponują rozwiązania, dostarczają uzasadnienia, pomagają w przygotowaniu sprawy. W skład ETS wchodzą sędziowie - po jednym z każdego kraju członkowskiego.

- Sąd I Instancji.

Rozpatruje sprawy pracownicze (skargi pracowników Wspólnot przeciwko Wspólnotom), sprawy wniesione na tle gospodarczym w zakresie prawa konkurencji UE, skargi wniesione przez podmioty gospodarcze na podstawie Traktatu EWWiS na niedziałanie Komisji w sprawach dotyczących ograniczeń ilościowych produkcji węgla i stali oraz kontroli celnych, a także skargi odszkodowawcze z w/w spraw.

Odwołania od tych orzeczeń rozpatruje ETS. Odwołanie wnosi się w terminie 2 miesięcy.

Sąd I Instancji orzeka w izbach: 3-osobowych w sprawach pracowniczych, 5-osobowych w innych sprawach.

2. Środki ochrony praw jednostek realizowane przed instytucjami sądowymi UE.

Osoby fizyczne i prawne zostały wyposażone w środki dochodzenia swoich praw na podstawie traktatów założycielskich Wspólnot Europejskich oraz EWWiS. Są to:

• skarga o unieważnienie aktu prawnego (zarzut nielegalności aktu wydanego przez Radę Ministrów i/lub Parlament Europejski lub Bank Europejski, o ile akt został wydany z naruszeniem prawa unijnego),

• skarga na zaniechanie działania przez instytucje Wspólnot Europejskich (skarżący musi mieć interes prawny i wykazać, że byłby adresatem aktu, którego nie wydano, a który powinien zostać wydany),

• skargi odszkodowawcze (odpowiedzialność deliktowa i kontraktowa WE, nie jest konieczne uprzednie stwierdzenie danego aktu za bezprawny, o ile mamy do czynienia z działaniem/zaniechaniem instytucji WE, które jest bezprawne, jednocześnie powstała rzeczywista szkoda i istnieje związek przyczynowy między działaniem a szkodą),

• skargi w sprawach pracowniczych,

• skarga odwoławcza do ETS od orzeczenia Sądu I Instancji.

ETS oraz Sąd nie są kompetentne do rozstrzygania sporów między jednostkami lub państwami członkowskimi.

3. Orzeczenia wstępne.

Właściwym do wydawania orzeczeń wstępnych jest ETS, który rozstrzyga w sprawach wykładni traktatu, ważności i wykładni aktów organów WE. Jeśli w przypadku stosowania prawa pojawi się problem z w/w wykładnią, sąd krajowy może zwrócić się do ETS o dokonanie wykładni. W ten sposób ujednolica się stosowanie prawa wspólnotowego i zabezpiecza tym samym prawa jednostek.

4. Ochrona pozasądowa.

• prawo petycji do Parlamentu Europejskiego (pisemnie, należy tylko podać dane osoby składającej; osoba składająca musi mieć interes osobisty lub prawny w złożeniu petycji; procedura jest dwuetapowa, najpierw sprawdza się dopuszczalność petycji, a następnie rozpatruje ją merytorycznie),

• prawo skargi do Rzecznika Praw Obywatelskich UE (zakres podmiotowy jak w przypadku petycji do PE, ale nie jest konieczny interes osobisty; skarga może dotyczyć przypadków złego zarządzania w działalności instytucji i organów WE),

• prawo skargi do Komisji Europejskiej (skarga na naruszenie zasad dobrej administracji, skarga w związku z naruszeniem prawa wspólnotowego przez państwo członkowskie, skarga w zakresie prawa antytrustowego, pomocy publicznej oraz praktyk handlowych).

33. Prawo własności w prawie europejskim.

Konstytucja RP z 02.04.1997 r. w ramach ochrony praw i wolności gwarantuje każdemu ,,prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia'' (art.64).

1. Prawo własności w świetle Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

Ochrona prawa własności w ramach Rady Europy została oparta na regulacji art. 1 Protokołu Pierwszego do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka z 1952 r., której dopełnienie stanowi rozbudowane orzecznictwo Europejskiej Konwencji Praw Człowieka oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

Art. 1 Protokołu 1: ,,Każda osoba fizyczna i prawna ma prawo do poszanowania swego mienia. Nikt nie może być pozbawiony swojej własności, chyba że w interesie publicznym i na warunkach przewidzianych przez ustawę oraz zgodnie z ogólnymi zasadami prawa międzynarodowego. Powyższe postanowienia nie będą jednak w żaden sposób naruszać prawa państwa do stosowania takich ustaw, jakie uzna za konieczne do uregulowania sposobu korzystania z własności zgodnie z interesem powszechnym lub w celu zabezpieczenia uiszczania podatków bądź innych należności lub kar pieniężnych.”.

2. Definicja prawa własności na gruncie orzecznictwa organów strasburskich.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Praw Człowieka z art. 1 Protokołu Pierwszego wynikają 3 podstawowe zasady ochrony prawa własności: poszanowania własności, dopuszczalności pozbawienia własności, dopuszczalności kontroli korzystania z własności (zasada druga i trzecia stanowią odstępstwo od pierwszej).

Europejska Konwencja wyznacza szeroki krąg podmiotów uprawnionych, którym przysługuje ochrona w ramach prawa własności. Prawo do poszanowania mienia przysługuje osobom fizycznym i prawnym. Europejska Konwencja chroni prawo własności przysługujące także Kościołowi jako wspólnocie religijnej.

Zgodnie z treścią art. 1 Protokołu Pierwszego prawo własności w ujęciu Europejskiej Konwencji chroni w istocie szeroko pojęte prawa majątkowe kryjące się pod postacią mienia.

• Prawa rzeczowe obejmują prawo do nieruchomości oraz do ruchomości.

• Prawa osobiste obejmują dwie grupy praw:

- prawa wynikające ze stosunku osób prywatnych ,

- prawa, których podstawa jest stosunek prawa publicznego.

• Dobra niematerialne.

3. Ochrona prawa własności w ramach Unii Europejskiej.

Definicja prawa własności w orzecznictwie Trybunału Europejskiego.

Podmiotami uprawnionymi, którym przysługuje ochrona prawa własności są zgodnie z art.1 Protokołu Pierwszego osoby fizyczne i prawne (wg orzecznictwa mogą domagać się tylko podmioty, które pochodzą z kraju należącego do Unii Europejskiej).

4. Ingerencja wspólnoty Europejskiej w prawo własności.

Istnienie i korzystanie z prawa własności w ramach Unii Europejskiej podlega niewątpliwej ochronie (uprawnienia właściciela mogą jednak zostać zakłócone). Zgodnie z art. 1 Protokołu Pierwszego istnieją dwa rodzaje dopuszczalnej ingerencji państwa, które może całkowicie pozbawić własności albo też wprowadzić kontrolę korzystania z niej, przy zachowaniu określonych wymagań. Do uznanych w ramach Unii warunków kontroli korzystania z prawa własności, należy podjęcie ich w odpowiednim celu, spełniając wymóg ich legalności, konieczności, zachowując nienaruszoną istotę własności bez wprowadzania dysproporcji.

Cel uzasadniający podjęcie środków zmierzających do ingerencji w prawo własności musi odnosić się do interesów ogólnych. Trybunał Europejski podkreśla, że interes Wspólnoty - a w szczególności organizacja wspólnego rynku, należy do interesów publicznych uzasadniających możliwość ustanawiania ograniczeń. Zgodna z ochroną interesu powszechnego jest ochrona zarejestrowanych nazw lub znaków świadczących o geograficznym pochodzeniu produktu.

Specyficznym przypadkiem naruszenia prawa własności usankcjonowanego potrzebą interesu powszechnego była sprawa sankcji gospodarczych zastosowanych przez Wspólnotę wobec Republiki Jugosławii, na skutek których nastąpiło przejęcie przez państwo członkowskie samolotu tureckich linii lotniczych.

Wspólnota europejska uprawniona jest do nakładania ograniczeń jedynie wtedy, gdy oznacza to realizację postawionego celu w sposób odpowiedni, konieczny i w stosunku do niego proporcjonalny.

Warunkiem legalności ingerencji Wspólnoty w prawo własności jest gwarancja istotnej treści praw zasadniczych, do których jako prawo człowieka należy również i własność. Żadna z generalnych zasad uznanych w porządku Wspólnoty, a w szczególności zasada ochrony prawa własności, nie wymaga bowiem płacenia odszkodowań za naruszenie tego prawa.

Prawo własności jako część wolności podstawowych rynku wewnętrznego skupia się przede wszystkim na równości w dostępie do tej własności, a świadczą o tym zwłaszcza przepisy dotyczące przepływu osób i usług.

34. Karta Praw Podstawowych.

1. Godność (prawo do życia - w tym zakaz kary śmierci; prawo do integralności osoby ludzkiej, zakaz tortur i nieludzkiego lub poniżającego traktowania; zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej).

2. Wolności (prawo do wolności i bezpieczeństwa; prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego; prawo do ochrony danych osobowych; prawo do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny; wolność myśli, sumienia, wyznania, wypowiedzi, informacji; wolność zgromadzania się i stowarzyszania; prawo do nauki; wolność wyboru zawodu itp. itd.).

3. Równość (równość wobec prawa; zakaz dyskryminacji w jakichkolwiek powodów; równość kobiet i mężczyzn, prawa dziecka; prawa osób w podeszłym wieku oraz niepełnosprawnych).

4. Solidarność - prawa socjalne i pracownicze (prawo do zatrudnienia; prawo do informacji i konsultacji w przedsiębiorstwie; ochrona przed nieuzasadnionym zwolnieniem z pracy; zakaz pracy dzieci; prawo do urlopu macierzyńskiego oraz zabezpieczenia socjalnego i pomocy społecznej; prawo do ochrony zdrowia; ochrona środowiska; ochrona konsumentów).

5. Prawa obywatelskie - prawa obywateli UE (prawo do głosowania i kandydowania w wyborach do PE oraz w wyborach lokalnych; prawo do dobrej administracji; prawo dostępu do informacji; prawo petycji do PE; wolność poruszania się i zamieszkania na terenie państw UE; prawo do opieki dyplomatycznej i konsularnej).

6. Wymiar sprawiedliwości (prawo do sądu oraz gwarancje rzetelnego procesu sądowego).

Charakter prawny.

Karta nie przewiduje żadnych środków ochrony gwarantowanych w niej praw i wolności. Nie ma charakteru wiążącego - sytuacja ta ulegnie zmianie, gdy wejdzie w życie Konstytucja Europejska, której KPP jest częścią. Wtedy przestrzeganie postanowień Karty zostanie poddane kontroli ETS.

Prawo humanitarne

35. Prawo Humanitarne - definicja i kodyfikacje.

Międzynarodowe Prawo Humanitarne to międzynarodowe normy prawne, wywodzące się z traktatów lub zwyczaju, które służą rozwiązywaniu problemów humanitarnych bezpośrednio wynikających z międzynarodowych lub niemiędzynarodowych konfliktów zbrojnych i które z powodów humanitarnych ograniczają prawo stron konfliktu do stosowania metod i środków walki według własnego uznania oraz chronią osoby i mienie, które są lub mogą być zagrożone przez konflikt (def. wypracowana przez Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża).

Podstawę prawa humanitarnego stanowią różne konwencje, nie ma jednolitej kodyfikacji:

- 4 Konwencje Genewskie z 1949 r. wraz z protokołami dodatkowymi (art. 75 w I protokole napisany „w duchu i językiem praw człowieka”),

- Konwencja haska z 1954 r. o ochronie dóbr kulturalnych w czasie konfliktów zbrojnych (nakłada obowiązek oznaczenia dóbr kultury, ochrony tych dóbr podczas walk),

- Konwencja o zakazie lub ograniczeniu użycia niektórych broni konwencjonalnych z 1980 r. (chodzi głównie o miny p-piechotne - te cuda nie zabijają, tylko mocno okaleczają, teraz głównie dzieci z krajów trzeciego świata - swego czasu rozpętała się kampania medialna przeciwko tym minom),

- Konwencja o zakazie broni biologicznych i ich zniszczeniu,

- Konwencja z Oslo z 1997 r. o zakazie użycia, magazynowania, produkcji i transferu min przeciwpiechotnych.

O skuteczności prawa humanitarnego decyduje przede wszystkim zasada wzajemności, czyli wspólny interes stron konfliktu. Ponadto, kontrola postanowień prawa humanitarnego polega na kontroli przez tzw. mocarstwo opiekuńcze oraz Czerwony Krzyż. Mocarstwo opiekuńcze to kraj nie biorący udziału w konflikcie, neutralny, zaakceptowany przez obie strony. Stanowi ono mediatora między stronami i reprezentuje je na zewnątrz, kontroluje przestrzeganie norm prawa humanitarnego, zajmuje się jeńcami i rannymi, etc.

36. Na jakie prawa zwraca szczególną uwagę OBWE? / Ludzki wymiar OBWE.

Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE) stanowi jedną z trzech obejmujących nasz kontynent przodujących organizacji (obok Rady Europy i Unii Europejskiej), stawiających sobie za cel między innymi promocję i utrwalanie takich wartości jak rządy prawa czy demokratyczne standardy, w tym standardy praw człowieka.

OBWE stanowi strukturę geograficznie najrozleglejszą, o najszerszym spektrum przedmiotowym, ale zarazem pozbawioną możliwości tworzenia zobowiązań prawnych i wykorzystującą w swych działaniach elastyczne metody polityczno-dyplomatycznego dialogu.

Podczas rozmów przygotowawczych do pierwszej Konferencji Helsińskiej (22.11.1972 - 8.06.1973) przedstawiciele 34 państw ustalili strukturę procesu paneuropejskiego, dzieląc całość zagadnień zbliżających się rokowań na 4 grupy - tzw. koszyki:

- 1 koszyk - problematyka polityczna z elementami polityki wojskowej i bezpieczeństwa,

- 2 koszyk - problematyka gospodarcza oraz współpraca naukowa, techniczna i ochrona środowiska,

- 3 koszyk - problematyka humanitarna, kulturalna, oświatowa, wymiana informacji międzyludzkich,

- 4 koszyk - sposoby instytucjonalizacji dalszych rokowań.

Zagadnienia dotyczące praw człowieka zostały rozmieszczone w koszykach 1 i 3.

W pierwszym koszyku został zawarty Dekalog Helsiński, gdzie odnajdujemy zasadę („przykazanie”) siódme, które nakazuje „poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności włączając wolność myśli, sumienia, religii lub przekonań”.

W ramach trzeciego koszyka uwzględniono kwestię współpracy w obszarze humanitarnym oraz zagadnienia praw człowieka dotyczące kontaktów ludzkich, informacji, współpracy w obszarze kultury oraz współpracy w obszarze edukacji.

Głównym pojęciem OBWE dotyczącym praw człowieka jest „ludzki wymiar”.

Pojęcie to odnosi się do politycznych zobowiązań zawartych przez państwa uczestniczące w OBWE w celu zapewnienia pełnego poszanowania praw i podstawowych wolności człowieka, przestrzegania zasady praworządności, głoszenia zasad demokracji oraz w związku z tym budowania, umacniania
i ochrony instytucji demokratycznych, jak również promowania tolerancji na całym obszarze OBWE.

Zobowiązania OBWE w ramach ludzkiego wymiaru są nietypowe w tym znaczeniu, że wykraczają poza wąsko pojętą ochronę praw człowieka i podstawowych wolności.

Zobowiązania te obejmują promocję budowy szeroko pojętych instytucji demokratycznych. Obejmują zagadnienia dotyczące standardów pluralizmu politycznego oraz społeczeństwa obywatelskiego.

Tym samym pojęcie ludzkiego wymiaru jawi się jako szersze od klasycznie pojmowanych praw człowieka wyrażonych czy to w konstytucyjnych, czy to w traktatowych katalogach. Pojęcie to dotyczy również czynników sprzyjających oraz warunkujących przestrzeganie praw człowieka takich jak:

- zasada demokratycznego państwa prawnego,

- zasada legalizmu działania organów państwa,

- zasada pluralizmu politycznego,

- zasada społeczeństwa obywatelskiego,

- zasada prawa wyborczego.

Wymienione powyżej prawa odzwierciedlają aspekt konstytucyjny ludzkiego wymiaru. Mimo, iż zobowiązania z zakresu ludzkiego wymiaru zasadniczo pozbawione są charakteru prawnie wiążącego, nie oznacza to, że nie dotyczą one kwestii o charakterze konstytucyjnym. Działania OBWE (opinie, zalecenia, misje) wywierają wpływ na świadomość prawną danego społeczeństwa, a przez to na kondycję rzeczywistej (a nie pisanej) konstytucji danego państwa.

37. Konwencje Genewskie.

Konwencje Genewskie (a jest ich kilka) stanowią część międzynarodowego prawa humanitarnego. Powstały w celu ochrony życia i zdrowia ludzkiego w czasie działań zbrojnych, były owocem doświadczeń wyniesionych z licznych wojen (szczególnie obu światowych). Zostały podpisane przez bardzo dużą liczbę państw (ponad 150).

Pierwsza Konwencja Genewska została podpisana w 1864 r. przez 16 państw. Dotyczyła polepszenia losu rannych w armiach lądowych. Uregulowano status personelu medycznego (szpitale i ambulanse wojskowe to teren neutralny, a personel medyczny może wykonywać swoje obowiązki bez względu na to, kto go aktualnie podbił :)). Zniesiono rozróżnienie rannych na „swój - wróg” - wszyscy mieli być traktowani jednakowo. Konwencja była aktualizowana w 1906 r.

Kolejne dwie Konwencje Genewskie - rok 1929 - dotyczą ochrony rannych na polu bitwy oraz traktowania jeńców wojennych. Dodatkowo Protokół Genewski z 1925 r. zabraniał używania gazów bojowych i środków bakteriologicznych.

Obecnie podstawowe znaczenie mają 4 Konwencje Genewskie z 1949 r.:

I - o polepszeniu losu rannych i chorych w armiach czynnych,

II - o polepszeniu losu rannych, chorych i rozbitków sił zbrojnych na morzu,

III - o traktowaniu jeńców wojennych,

IV - o ochronie osób cywilnych w czasie wojny.

Dodatkowo podpisano dwa Protokoły (weszły w życie w 1978 r.):

I - ochrona ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych,

II - ochrona ofiar niemiędzynarodowych konfliktów zbrojnych.

Pierwsze dwie Konwencje rozwijają i zastępują starsze Konwencje z 1864 r. (ochrona rannych, szpitale są terenem neutralnym, etc.). Strony Konwencji zobowiązane są ścigać zbrodniarzy naruszających te konwencje (co dotyczy m.in. torturowania, zawłaszczania mienia, umyślnego zabójstwa podczas konfliktów zbrojnych). Potwierdzono międzynarodowy symbol formacji sanitarnych (czerwony krzyż lub półksiężyc na białym tle).

III Konwencja regulowała prawa jeńców: kwestie wyżywienia, odzieży, praktyk religijnych, działalności intelektualnej, korespondencji, aktywności fizycznej, majątku, sankcji wobec jeńców, sprawy wyboru „przedstawicieli” jeńców a także kwestie zwalniania i repatriacji.

IV Konwencja dotyczy tworzenia stref neutralnych i zdemilitaryzowanych, ochrony rannych i chorych cywilów, zakazu brania zakładników czy dokonywania czystek etnicznych, stosowania kar zbiorowych, kwestii swobód cywilów pozostających w strefach walk, prawo do procesu, prawa osób internowanych etc. Jest to „najbliższa prawom człowieka” Konwencja Genewska (ze względu na zawarte w niej gwarancje dla cywili).

I Protokół zawiera „podstawowe gwarancje” dla osób znajdujących się „we władzy strony konfliktu”. Znajdują się tu gwarancje poszanowania podstawowych praw i wolności, w tym zakaz dyskryminacji, gwarancje procesowe (domniemanie niewinności), nietykalność cielesna (ze szczególnym uwzględnieniem kobiet), swoboda praktyk religijnych, oraz nakaz ścigania zbrodniarzy wojennych.

II Protokół zobowiązuje strony konfliktu do przynajmniej humanitarnego traktowania osób niezaangażowanych w konflikt (w tym zakaz dyskryminacji), uwzględnia zakaz zamachów na nietykalność osobistą, zakaz brania zakładników i arbitralnych egzekucji. W sprawach nieuregulowanych Protokół odwołuje się do „zasad ludzkości i wymagań społecznego sumienia”. Protokół powstał jako odpowiedź na liczne konflikty etniczne i narodowowyzwoleńcze.

38. Prawo do życia - wymienić i omówić konwencje.

Należy wyjść od tego, że prawo do życia nie rozciąga się na prawo do dysponowania własnym życiem. Wartością chronioną jest bowiem samo życie, a nie wolna wola jednostki co do jego przerwania.

Konwencje:

- ustalające karalność zbrodni przeciwko ludzkości:

a) konwencja w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa - z 1948 r.,

b) konwencja o przedawnieniu zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości - z 1968 r.,

c) konwencja o zwalczaniu i karaniu zbrodni apartheidu - z 1973 r.

Konwencja z 1948 roku definiuje w art. II ludobójstwo jako czyn „dokonywany w zamiarze zniszczenia w całości lub części grup narodowych, etnicznych, rasowych lub religijnych jako takich”. Jako czyn tego rodzaju zostały tam wymienione: „a) zabójstwo członków grupy, b) spowodowanie poważnego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia psychicznego członków grupy, c) rozmyślne stworzenie dla członków grupy warunków życia obliczonych na spowodowanie ich całkowitego lub częściowego zniszczenia fizycznego, d) stosowanie środków które mają na celu wstrzymanie urodzin w obrębie grupy, e) przymusowe przekazywanie dzieci do członków innej grupy”.

Szczególną sytuację zagrażającą życiu całych grup tworzą warunki konfliktu wojennego. Konwencje składające się na prawo humanitarne m.in. chronią życie ludności cywilnej, jeńców wojennych oraz członków sił zbrojnych, zakazując czynów, które nie mieszczą się w zakresie zwykłych działań wojennych, np. zabijania bezbronnych, zabijania zdradzieckiego, używania broni zadającej zbyteczne cierpienie, stosowanie tortur, niedozwolonych eksperymentów medycznych, arbitralnych egzekucji itd. Nakazują one umiarkowanie w stosowanych środkach.

Prawo do życia w postaci ogólnej zasady zostało w systemie prawa międzynarodowego proklamowane przez art. 3 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, który głosi: „Każdy człowiek ma prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa swojej osoby”.

Europejska Konwencja Praw Człowieka z 1950 r. głosi:

Prawo każdej osoby do życia jest chronione przez prawo, śmierć nie może być zadana umyślnie nikomu, oprócz kary wymierzonej przez sąd, jeżeli za dane przestępstwo prawo przewiduje taką karę.

Śmierć nie będzie uznana jako zadana z pogwałceniem tego artykułu w przypadku, gdy nastąpiła ona wskutek koniecznego odwołania się do użycia siły:

dla zapewnienia ochrony jakiejkolwiek osobie przed przemocą,

dla wykonywanego zgodnie z prawem aresztowania lub uniemożliwienia ucieczki osoby zatrzymanej zgodnie z prawem,

dla stłumienia zgodnie z prawem zamieszek lub powstania.

Art. 6 Paktu Praw Politycznych stanowi:

Każda istota ludzka ma przyrodzone prawo do życia.

W krajach, w których nie została zniesiona kara śmierci, wyrok może być wydany jedynie za najpoważniejsze przestępstwa zgodnie z prawem, które obowiązuje w chwili popełnienia przestępstwa i które nie powinno pozostawać w sprzeczności z postanowieniami niniejszego Paktu ani Konwencji o zapobieganiu i karaniu zbrodni ludobójstwa. Kara ta może być wykonana tylko na mocy prawomocnego wyroku wydanego przez właściwy sąd.

W przypadku, gdy pozbawienie życia stanowi zbrodnię ludobójstwa, jest oczywiste, że żadne postanowienie niniejszego artykułu nie upoważnia żadnego Państwa-Strony niniejszego Paktu do uchylenia w żaden sposób zobowiązania przyjętego na mocy postanowień o zapobieganiu
i karaniu zbrodni ludobójstwa.

Każdy skazany na karę śmierci ma prawo ubiegać się o zmianę kary lub ułaskawienie. Amnestia, ułaskawienie lub zmiana kary mogą być zastosowane w każdym przypadku.

Wyrok śmierci nie będzie stosowany za przestępstwa popełnione przez osoby w wieku poniżej 18 lat i nie będzie wykonywany na kobietach ciężarnych.

Nie wolno powoływać się na żadne postanowienia niniejszego art. w celu opóźnienia lub przeszkodzenia w zniesieniu kary śmierci przez Państwo-Stronę niniejszego Paktu.

Amerykańska Konwencja Praw Człowieka idzie śladem rozwiązań przyjętych w Pakcie. Nie czyni tego Afrykańska Konwencja Praw Człowieka i Ludów z 1979 r., która w art. 4 nawiązuje raczej do formuły wyrażonej w art. 3 Powszechnej Deklaracji.

Art. 4 Afrykańskiej KPCziL z 1979 r.:

Każda osoba ma prawo do poszanowania jej życia już od momentu poczęcia. Nikt nie może być arbitralnie pozbawiony życia.

W krajach, w których nie została zniesiona kara śmierci, wyrok może być wydany jedynie za najpoważniejsze przestępstwa zgodnie z prawem, które obowiązuje w chwili popełnienia przestępstwa i które nie powinno pozostawać w sprzeczności z postanowieniami niniejszego Paktu ani Konwencji o zapobieganiu i karaniu zbrodni ludobójstwa. Kara ta może być wykonana tylko na mocy prawomocnego wyroku wydanego przez właściwy sąd.

Kara śmierci nie może być przywrócona w krajach, gdzie została zniesiona.

Kara śmierci nie może być wykonywana za przestępstwa polityczne.

Kara śmierci nie będzie stosowana za przestępstwa popełnione przez osoby w wieku poniżej 18 lat i powyżej 70 roku życia. Nie będzie wykonywana na kobietach ciężarnych.

Każdy skazany na karę śmierci ma prawo ubiegać się o zmianę kary lub ułaskawienie, darowanie kary.

Porównanie z rozwiązaniami regionalnymi.

Ogólny sens art. 6 Paktu Praw Politycznych oraz unormowań prawa do życia w konwencjach regionalnych jest z pewnością taki sam. Różnią się te regulacje natomiast koncepcją ujęcia normatywnego oraz zakresem i ukierunkowaniem regulacji.

Najbardziej zbliżone są przepisy Paktu i Konwencji Afrykańskiej. Proklamują one prawo do życia, chcą zniesienia kary śmierci, wyłączają pewne kategorie osób spod kary śmierci, ustalają warunki stosowania kary śmierci, w tym prawo o ułaskawienie.

Amerykańska Konwencja idzie dalej: nie stosuje kary śmierci w stosunku do osób, które ukończyły 70 rok życia, w stosunku do przestępstw politycznych tam gdzie kara śmierci została już zniesiona.

Pozaeuropejskie systemy regionalne ochrony praw człowieka

39.Środki ochrony w systemie afrykańskim.

1963 r. - utworzenie Organizacji Jedności Afrykańskiej. Na podstawie podpisanego w Lomie Aktu Konstytucyjnego została ona przekształcona w Unię Afrykańską. Jednym z podstawowych celów Unii jest upowszechnianie i ochrona praw człowieka i ludów w zgodzie z Afrykańską Kartą Praw Człowieka i Ludów oraz innymi instrumentami ochrony.

Zakres przedmiotowy Afrykańskiej Karty Praw Człowieka i Ludów.

Treść nawiązuje do przyjętych na gruncie ONZ regulacji traktatowych. Do najważniejszych wartości poddanych ochronie zalicza się: prawo do ochrony godności, zakaz dyskryminacji, równość wobec prawa, prawo do równej ochrony prawnej, prawo do zachowania integralności fizycznej i psychicznej jednostki, zakaz stosowania wszelkich form eksploatacji i poniżania człowieka - w szczególności niewolnictwa, handlu niewolnikami, tortur, okrutnego i nieludzkiego albo poniżającego karania lub traktowania.

Do praw i wolności osobistych Karta zalicza: wolność i bezpieczeństwo osobiste, zakaz samowolnego zatrzymania lub aresztowania, prawo do sądu, prawo do odwołania się, domniemanie niewinności, prawo do obrony, poszanowanie zasady nullum crimen sine lege, wolność sumienia i wyznania oraz wolnego praktykowania religii, wolność przemieszczania się, wolność wyboru miejsca zamieszkania, prawo do azylu, zakaz zbiorowego wydalania cudzoziemców, wolność słowa.

Do praw i wolności politycznych zalicza się: prawo do informacji, wolność zrzeszania się, wolność zgromadzeń, prawo do udziału w życiu publicznym - w tym prawa wyborcze, prawo dostępu do służby publicznej, prawo dostępu do własności publicznej.

Do praw i wolności ekonomicznych, socjalnych oraz kulturalnych należą: prawo do własności, prawo do pracy, prawo do korzystania z najlepszego osiągalnego stanu zdrowia fizycznego i psychicznego, prawo do nauki, wolność uczestnictwa w życiu kulturalnym kraju, prawa rodziny, zakaz jakiejkolwiek dyskryminacji kobiet, prawa do szczególnej opieki osób w podeszłym wieku oraz osób niepełnosprawnych.

Organy kontroli przestrzegania postanowień Karty.

Komisja Praw Człowieka:

składa się z 11 członków wybieranych spośród kandydatów przedstawianych przez państwa członkowskie,

wyboru dokonuje Zgromadzenie Unii w głosowaniu tajnym,

kadencja członków Komisji trwa 6 lat - obowiązuje zakaz reelekcji,

podstawowym zadaniem Komisji jest rozpatrywanie sprawozdań państw,

zadania: popieranie praw człowieka i ludów afrykańskich.

Afrykański Trybunał Praw Człowieka:

Na podstawie art. 66 Karty, 9 VI 1998 r. został przyjęty Protokół o ustanowieniu Afrykańskiego Trybunału Praw Człowieka i Ludów (wszedł w życie 25 I 2004 r.)

Trybunał składa się z 11 sędziów, obywateli państw członkowskich Unii,

obowiązuje zasada równości płci składu nominacyjnego,

Trybunał nie zastępuje działań Komisji - wykonuje funkcje ochronne,

jest właściwy do rozpatrywania skarg indywidualnych,

powinien dążyć do polubownego załatwienia sporu,

w przypadku naruszenia praw człowieka i narodów Trybunał ma prawo zalecić podjęcie wszelkich właściwych środków prowadzących do poprawy sytuacji,

orzeczenie wydaje w ciągu 90 dni następujących po zamknięciu sprawy,

orzeczenie - podejmowane większością głosów, ma charakter ostateczny, nie może być przedmiotem odwołania, jest wiążące dla stron, organem czuwającym nad wykonaniem orzeczeń Trybunału jest Rada Wykonawcza.

Formy kontroli przestrzegania postanowień Karty.

sprawozdania państw - obejmują informacje o podjętych działaniach ustrojodawczych, ustawodawczych i innych normatywnych lub faktycznych (sprawozdanie co 2 lata),

skarga międzypaństwowa - każde z państw członkowskich, jeśli stwierdzi, że inne państwo członkowskie naruszyło postanowienia Karty może wystąpić ze skargą,

skarga indywidualna - może być złożona przez osobę fizyczną i prawną oraz inne instytucje pozarządowe.

40. Interamerykański system ochrony praw człowieka.

System ten określany jest inaczej mianem systemu panamerykańskiego.

Powstał i funkcjonuje w ramach Organizacji Państw Amerykańskich (OPA), która została utworzona na bazie Karty z Bogoty przyjętej w 1948 r.

W 1948 r. przyjęto Amerykańską Deklarację Praw i Obowiązków Człowieka. W kwestii praw człowieka nie różni się ona znacząco od dokumentów przyjętych przez ONZ czy Radę Europy. Należy jednak zauważyć, iż obok praw człowieka zawiera ona także 10 jego obowiązków (wobec społeczeństwa, rodziców wobec dzieci oraz dzieci wobec rodziców, kształcenia się, udziału w głosowaniu, posłuszeństwa wobec praw, służby wspólnocie i narodowi, współpracy na rzecz socjalnej pomocy wzajemnej, płacenia podatków oraz pracy dla zapewnienia sobie środków do życia).

Początkowo Deklaracja traktowana była jako pozbawiona mocy prawnej. Jednak po utworzeniu w 1959 r. Międzyamerykańskiej Komisji Praw Człowieka, Deklarację zaczęto traktować jako tekst wiążący. Wspomniana Komisja początkowo pełniła funkcje konsultacyjne i promocyjne, a w 1970 roku stała się organem Organizacji Państw Amerykańskich.

W 1969 r. podpisano Amerykańską Konwencję o Prawach Człowieka (weszła w życie dopiero w 1978 r.). Treść Konwencji jest w dużym stopniu wzorowana na Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Stronami Konwencji jest ponad 30 państw obu kontynentów amerykańskich, nie ratyfikowały jej jednak Stany Zjednoczone i Kanada.

W 1988 r. przyjęto Salwadorski Protokół Dodatkowy, który rozszerza Konwencję o prawa gospodarcze, społeczne i kulturalne.

Na mocy Konwencji powołano Amerykański Trybunał Praw Człowieka w San Jose. Rozpoczął on działanie we wrześniu 1979 r.

Międzynarodową kontrolę nad przestrzeganiem Konwencji sprawują dwa organy:

• Międzyamerykańska Komisja Praw Człowieka - co roku składa Zgromadzeniu Ogólnemu Organizacji Państw Amerykańskich sprawozdanie ze swej działalności; państwa-strony Konwencji na żądanie Komisji mają obowiązek przedłożyć jej informacje dotyczące stopnia realizacji przez prawo wewnętrzne tych państw postanowień Konwencji (sprawozdania), natomiast poszczególne osoby lub grupy osób mogą składać Komisji petycje zawierające skargi na pogwałcenie praw człowieka uznanych w Konwencji; składa się z 7 członków, wybieranych bezwzględną większością głosów państw członkowskich, kadencja trwa 4 lata, możliwa 1 reelekcja.

• Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka działa na wniosek państw-stron konwencji; może rozpatrywać daną sprawę tylko wtedy, gdy tok postępowania wewnątrzpaństwowego został wyczerpany; państwo-strona Konwencji może w każdej chwili poprosić Trybunał o interpretację postanowień konwencji lub innych traktatów dotyczących ochrony praw człowieka w państwach amerykańskich; na życzenie każdego państwa-członka Trybunał może wydawać opinie o zgodności jakiejkolwiek ustawy danego państwa z Konwencją i innymi, dotyczącymi praw człowieka, umowami zawartymi przez państwa należące do OPA; wyroki Trybunału są ostateczne i wiążące państwa-strony Konwencji; Trybunał corocznie przedkłada Zgromadzeniu Ogólnemu OPA sprawozdanie ze swej działalności; składa się z 7 sędziów, wybieranych tak jak członkowie Komisji, kadencja 6 lat, dopuszczalna jest reelekcja.

Efektywność amerykańskiego systemu ochrony praw człowieka jest znacznie niższa niż systemu europejskiego, a jego zakres tematyczny również mniejszy. Powodem tego stanu rzeczy jest m.in. duże zróżnicowanie państw amerykańskich zarówno pod względem poziomu rozwoju gospodarczego, jak i poziomu wykształcenia społeczeństwa.

41. Przestrzeganie (ochrona) praw człowieka w Lidze Państw Arabskich.

Powstanie i elementy konstrukcji systemu Ligi Państw Arabskich.

Liga Państw Arabskich została utworzona na podstawie paktu podpisanego 22.03.1945 r.; zrzesza 22 państwa muzułmańskie, w większości z kontynentu afrykańskiego. Jej siedzibą jest Kair. Organem uchwałodawczym jest Rada Ligi Państw Arabskich. Do najważniejszych organów Ligi należy Rada Gospodarcza, Rada Wspólnej Obrony, Sekretariat Generalny.

3.09.1968 r. Rada Ligi Państw Arabskich przyjęła rezolucję numer 2443, na mocy której utworzono Regionalną Stałą Arabską Komisję Praw Człowieka.

Komisja składa się z przedstawicieli każdego państwa członkowskiego Ligi. Kompetencje Komisji mają charakter ogólnikowy i pozbawiony mocy prawnej. Dzięki pracy Komisji udało się w ramach XIX Islamskiej Konferencji Ministrów Spraw Zagranicznych (Kair 1990 r.) przyjąć tekst Kairskiej Deklaracji Praw Człowieka w Islamie. Ma ona służyć państwom arabskim jako punkt odniesienia w procesie realizacji i gwarancji praw człowieka w świecie Islamu.

Rok 1994 przyniósł podpisanie Arabskiej Karty Praw Człowieka jako prawnego rozwinięcia postanowień zawartych w Deklaracji.

Zakres przedmiotowy Arabskiej Karty Praw Człowieka.

Zasady, do jakich mają odwoływać się państwa członkowskie w zakresie realizacji postanowień dotyczących wolności i praw jednostki to zasady: Karty ONZ, Deklaracji Praw Człowieka, Międzynarodowych Paktów oraz Kairskiej Deklaracji Praw Człowieka w Islamie.

Na podstawie Karty:

potwierdza się istnienie prawa każdego człowieka do samookreślenia i rozwoju,

zobowiązuje się państwa członkowskie do zapewnienia każdej jednostce prawa do wykonywania wszystkich uprawnień wynikających z tego dokumentu bez względu na rasę, kolor, płeć, język, wyznanie, poglądy polityczne, narodowość lub pochodzenie społeczne, własność, urodzenie,

wprowadza się zakaz ograniczania lub derogacji postanowień tego aktu,

derogacje nie mogą naruszyć praw i specjalnych gwarancji dotyczących zakazu tortur i poniżającego traktowania, powrotu do własnego kraju, azylu politycznego, procesu, niedopuszczalności ponownego sądzenia za ten sam czyn i prawnego statusu zbrodni i kary,

wśród praw osobistych wymienia się: prawo do życia, wolność i bezpieczeństwo osobiste, zasadę nullum crimen sine lege, domniemanie niewinności związane z prawem do sprawiedliwego procesu oraz obrony, prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego powiązane z zakazem aresztowania lub uwięzienia bez prawnego uzasadnienia i postawienia przed sędzią, zasadę równości wobec prawa z jednoczesnym uznaniem prawa każdej osoby do podejmowania działań prawnych, wolność od tortur lub okrutnego, niehumanitarnego albo poniżającego traktowania, zakaz przeprowadzania eksperymentów medycznych lub naukowych na osobie bez jej zgody, zakaz więzienia za długi lub niemożność wykonywania innych zobowiązań cywilnoprawnych, nakaz humanitarnego traktowania osób pozbawionych wolności, zakaz powtórnego karania za ten sam czyn oraz prawo do odszkodowania, wolność sumienia i wyznania, prawo do swobodnych praktyk i manifestowania swojej wiary,

do praw ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych zaliczono: prawo do tworzenia związków zawodowych i prawo do strajku w granicach prawa, prawo do uczestnictwa w życiu kulturalnym, poszanowanie praw rodziny, prawo młodzieży do fizycznego i umysłowego rozwoju,

grupa praw gwarantowanych to: zakaz ograniczania możliwości opuszczania terytorium państwa arabskiego, w tym państwa ojczystego oraz uniemożliwiania zamieszkiwania w jakiejkolwiek części swojego kraju,

na szczególną uwagę zasługuje regulacja zawarta w art. 35 Karty - prawo obywatela do życia w środowisku kulturalnym i intelektualnym, w którym arabski nacjonalizm jest źródłem dumy, prawa człowieka są uświęcone, a segregacja rasowa, religijna oraz inne formy dyskryminacji odrzucone,

w Karcie także istnieją postanowienia gwarantujące poszanowanie praw osób należących do mniejszości (grupy nie mogą być pozbawione praw do własnej kultury lub uczestnictwa w nauczaniu własnej religii).

Środki ochrony regionalnej.

Komitet Ekspertów Praw Człowieka.

Jest to organ bezpośrednio uprawniony do wykonywania funkcji kontrolnych (organ kolegialny, w jego skład wchodzi 7 członków nominowanych przez państwa-strony Karty). Państwa członkowskie zobowiązane zostają do przedstawiania Komitetowi raportów z zakresu realizacji postanowień Karty:

• raport początkowy rok po wejściu w życie Karty,

• raporty okresowe co 3 lata,

• raporty zawierające odpowiedzi państw na pytania Komitetu.

42. Ochrona praw człowieka w krajach azjatyckich

Brak systemu. Charakterystyczne jest tu kolektywistyczne postrzeganie jednostki. Prawa jednostki rozumiane są w ten sposób, że mają pochodzenie społeczne nie są zaś przyrodzone. Wysiłki na rzecz zinstytucjonalizownia ochrony odbywają się na poziomie organizacji pozarządowych.

1

---