Zasady ogólne prawa WE
zasady określające konstytucyjną strukturę WE/ stosunki WE - państwa członkowskie/ mogą także dotyczyć jednostek
zasady wywodzące się z zasad państwa prawa/ stosunki władze państwowe i WE - jednostki
zasady prawa materialnego
Źródła zasad
prawo międzynarodowe
prawo wewnętrzne państw członkowskich
orzeczenia ETS
Sposoby powoływania zasad ogólnych
dla interpretacji prawa WE, prawa krajowego implementującego prawo WE
dla podważenia legalności aktu WE przez państwa członkowskie i jednostki (art. 226, 230, 232, 234, 241)
dla podważenia legalności działań państw członkowskich wykraczających poza prawa lub obowiązki wynikające z prawa WE
dla wsparcia skargi odszkodowawczej przeciwko WE (art. 235 oraz 288(2))
Zasady określające konstytucyjną strukturę WE/ stosunki WE - państwa członkowskie
1. zasada kompetencji powierzonych
Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy z 2004 r. TYTUŁ III KOMPETENCJE UNII
Artykuł I-11
Zasady podstawowe
1. Granice kompetencji Unii wyznacza zasada przyznania. Wykonywanie tych kompetencji podlega zasadom pomocniczości i proporcjonalności.
2. Zgodnie z zasadą przyznania, Unia działa w granicach kompetencji przyznanych jej przez Państwa Członkowskie w Konstytucji, do osiągnięcia określonych w niej celów. Kompetencje nieprzyznane Unii w Konstytucji należą do Państw Członkowskich.
3. Zgodnie z zasadą pomocniczości, Unia w dziedzinach, które nie należą do jej wyłącznej kompetencji, podejmuje działania tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele zamierzonego działania nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez Państwa Członkowskie, zarówno na poziomie centralnym, jak i regionalnym oraz lokalnym, i jeśli ze względu na rozmiary lub skutki proponowanego działania możliwe jest lepsze jego osiągnięcie na poziomie Unii.
Instytucje Unii stosują zasadę pomocniczości zgodnie z Protokołem w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności. Parlamenty narodowe zapewniają przestrzeganie tej zasady zgodnie z procedurą przewidzianą w tym Protokole.
4. Zgodnie z zasadą proporcjonalności, zakres i forma działania Unii nie wykraczają poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów Konstytucji.
Instytucje Unii stosują zasadę proporcjonalności zgodnie z Protokołem w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności.
Artykuł I-12
Kategorie kompetencji
1. Jeżeli Konstytucja przyznaje Unii wyłączną kompetencję w określonej dziedzinie, jedynie Unia może stanowić prawo oraz przyjmować akty prawnie wiążące, natomiast Państwa Członkowskie mogą to czynić wyłącznie z upoważnienia Unii lub w celu wykonania aktów Unii.
2. Jeżeli Konstytucja przyznaje Unii w określonej dziedzinie kompetencję dzieloną z Państwami Członkowskimi, Unia i Państwa Członkowskie mogą stanowić prawo i przyjmować akty prawnie wiążące w tej dziedzinie. Państwa Członkowskie wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia nie wykonała lub postanowiła zaprzestać wykonywania swojej kompetencji.
3. Państwa Członkowskie koordynują swoje polityki gospodarcze i zatrudnienia na zasadach przewidzianych w części III, do których określenia Unia ma kompetencje.
4. Unia ma kompetencję w zakresie określania i realizowania wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, w tym stopniowego określania wspólnej polityki obrony.
5. W niektórych dziedzinach i na warunkach określonych w Konstytucji Unia ma kompetencję w zakresie prowadzenia działań w celu wspierania, koordynowania lub uzupełniania działań Państw Członkowskich, nie zastępując jednak ich kompetencji w tych dziedzinach.
Prawnie wiążące akty Unii przyjęte na podstawie postanowień części III, odnoszące się do tych dziedzin, nie mogą prowadzić do harmonizacji przepisów ustawowych i wykonawczych Państw Członkowskich.
6. Zakres i warunki wykonywania kompetencji Unii są określone w postanowieniach części III, odnoszących się do każdej dziedziny.
Artykuł I-13 Dziedziny kompetencji wyłącznej
(...)
a) unia celna,
b) ustanawianie reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego,
c) polityka pieniężna w odniesieniu do Państw Członkowskich, których walutą jest euro,
d) zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach wspólnej polityki rybołówstwa,
e) wspólna polityka handlowa.
2. Unia ma także wyłączną kompetencję do zawierania umów międzynarodowych, jeżeli ich zawarcie zostało przewidziane w akcie ustawodawczym Unii lub jest niezbędne do umożliwienia Unii wykonywania jej wewnętrznych kompetencji lub w zakresie, w jakim ich zawarcie może wpływać na wspólne zasady lub zmieniać ich zakres.
Artykuł I-14
Dziedziny kompetencji dzielonej
1. Unia dzieli kompetencję z Państwami Członkowskimi, jeżeli Konstytucja przyznaje jej kompetencję, która nie dotyczy dziedzin określonych w artykułach I-13 i I-17.
2. Kompetencje dzielone między Unią a Państwami Członkowskimi stosują się do następujących głównych dziedzin:
a) rynek wewnętrzny,
b) polityka społeczna w odniesieniu do aspektów określonych w części III,
c) spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna,
d) rolnictwo i rybołówstwo, z wyłączeniem zachowania morskich zasobów biologicznych,
e) środowisko naturalne,
f) ochrona konsumentów,
g) transport,
h) sieci transeuropejskie,
i) energia,
j) przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości,
k) wspólne problemy bezpieczeństwa w zakresie zdrowia publicznego, w odniesieniu do aspektów określonych w części III.
3. W dziedzinach badań, rozwoju technologicznego i przestrzeni kosmicznej Unia ma kompetencję do prowadzenia działań, w szczególności do określania i realizacji programów; jednakże wykonywanie tej kompetencji nie może doprowadzić do uniemożliwienia Państwom Członkowskim wykonywania ich kompetencji.
4. W dziedzinach współpracy na rzecz rozwoju i pomocy humanitarnej Unia ma kompetencję do prowadzenia działań i wspólnej polityki; jednakże wykonywanie tej kompetencji nie może doprowadzić do uniemożliwienia Państwom Członkowskim wykonywania ich kompetencji.
Artykuł I-17
Dziedziny działań wspierających, koordynujących i uzupełniających
(...)
a) ochrona i poprawa zdrowia ludzkiego,
b) przemysł,
c) kultura,
d) turystyka,
e) edukacja, sprawy młodzieży, sport i szkolenie zawodowe,
f) obrona cywilna,
g) współpraca administracyjna.
2. zasada subsydiarności
art. 5 TWE (akapit 2)
„W dziedzinach, które nie należą do jej kompetencji wyłącznej, Wspólnota podejmuje działania, zgodnie z zasadą pomocniczości, tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele proponowanych działań nie mogą być osiągnięte w sposób wystarczający przez Państwa Członkowskie, natomiast z uwagi na rozmiary lub skutki proponowanych działań możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Wspólnoty.”
3. zasada szczerej współpracy i lojalności/ art. 10 TWE
4. zasada bezpośredniego stosowania i bezpośredniej skuteczności prawa WE
5. zasada prymatu prawa WE
6. zasada odpowiedzialności państwa za naruszenie prawa WE
7. zasada efektywności prawa WE
8. zasada poszanowania tożsamości narodowej państw członkowskich
Zasady wywodzące się z zasad państwa prawa
/ stosunki władze państwowe i WE - jednostki
1. zasada równego traktowania i niedyskryminacji
2. zasada proporcjonalności
3. zasada pewności prawa
4. zasada nieretroaktywnego działania prawa
5. zasada ochrony uprawnionego oczekiwania
6. ochrona praw fundamentalnych
I. zasada równego traktowania i niedyskryminacji
Porównywalne sytuacje muszą być tak samo traktowane równość
W TWE
Art. 12 (ex 6) “W zakresie stosowania niniejszego Traktatu i bez naruszania jego postanowień szczegółowych zabroniona jest jakakolwiek forma dyskryminacji ze względu na przynależność państwową.”
Art. 13 - inne podstawy
Art. 141 - płeć
Odmiany - art. 90 (podatki), 28-29 towary, 39 pracownicy, 43 zakładanie przedsiębiorstw, 49 usługi, 59 kapitał
Podstawowe koncepcje:
d. bezpośrednia - wynika z przepisu, jawna
d. pośrednia - ukryta, nie wynika z przepisów, pozornie stosuje obiektywne kryteria, w rzeczywistości stanowi przeszkodę
d. odwrotna - mniej korzystne traktowanie własnych obywateli
Zakazane podstawy:
130/75 Prais - religia/wyznanie
43/75 Defrenne - sex
C-13/94 P v. S and Cornwall County Council - równość jako prawo fundamentalne - prawa transseksualistów C-117/01 K.B. v. National Health Service Pensions Agency (ubezpieczenie na wypadek śmierci), C-423/04 Sara Margaret Richards (prawo do emerytury)
C-249/96 Grant v South-West Trains Ltd- orientacja seksualna nie !!! C-125/99 P D v Council - ale art. 21 (1) KPP wymienia
Article 12 TWE - nationality 181/84 Cowan, 293/83 Gravier, 115 i 116/81 Adoui i Cornuaille v Belgium plus EU citizenship C-247/96 Bickel and Franz, C-184/99 Grzelczyk
C-13/94 P v. S
Art. 5 (1) dyrektywy 76/207 − wyklucza dopuszczalność zwolnienia z pracy transseksualisty z uwagi na sam fakt zmiany płci. Jako że prawo wynikające z zakazu dyskryminacji ze względu na płeć stanowi podstawowe prawo człowieka, zakres zastosowania dyrektywy nie daje się zawęzić do dyskryminacji z uwagi na to, że pewna osoba jest mężczyzną czy kobietą. Musi ona mieć zastosowanie do dyskryminacji związanej ze zmianą płci. Taka dyskryminacja jest bowiem głównie, czy nawet wyłącznie, związana z płcią danej osoby. Zwolnienie takiej osoby z uwagi na zmianę płci (zamierzoną czy zrealizowaną) oznacza traktowanie mniej korzystne niż traktowanie innych osób takiej samej płci, jak poprzednia płeć danej osoby.
II. Zasada proporcjonalności
art. 5 (art. 3b(3) Traktat z Maastricht)
„Działanie Wspólnoty nie wykracza poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów niniejszego Traktatu.”
Środek musi być:
odpowiedni do osiągnięcia określonego celu
konieczny - nie ma żadnego innego, mniej restryktywnego dla wolności jednostki
proporcjonalny w stosunku do nakładanych ograniczeń
181/84 R. Intervention Board for Agricultural Produce, ex parte Man (Sugar)
przepadek depozytu £1,670,000, dokumenty dostarczone 4 godziny po terminie
sankcja musi być proporcjonalna do powagi naruszenia
114/76 Bela-Muchle - sprawa mleka w proszku
C-331/88 Fedesa sprawa hormonów
Gdy WE korzysta z dużej swobody (np. wspólna polityka rolna) środek musi być rażąco nieproporcjonalny
Zasada proporcjonalności służy także do kontroli działań państw członkowskich
gdy państwa czł. implementują prawo WE
C-285/98 Tanja Kreil
C-320/03 Commission v. Austria 2005 (dolina rzeki Inn)
Austria nie przeanalizowała wystarczająco alternatywnego rozwiązania, mniej obciążającego środka, naruszyła zasadę proporcjonalności i w związku z tym art. 28 i 29 TWE
gdy korzystają z dopuszczalnych derogacji - 120/78 Cassis de Dijon, 36/75 Rutili, 115 and 116/81 Adoui and Cornuaille
III. Zasada pewności prawa
podmioty prawa nie mogą znajdować się w niepewności co do ich praw i obowiązków
przepisy WE muszą być tak formułowane, by obowiązki podmiotów były dla nich jasne
(ale interpretacja prawa obejmuje nie tylko treść przepisu (literę), ale także jego kontekst i cel)
brak jasności, dwuznaczność przepisu nakładającego ciężary na jednostkę, musi być rozstrzygana na korzyść jednostki
środki administracyjne i legislacyjne muszą zawierać uzasadnienie i zostać zakomunikowane zainteresowanym
Nulla poena sine lege
także do kontroli działań państw członkowskich
102/79 Commission v. Belgium
“Państwa członkowskie zobowiązane są implementować dyrektywy w sposób zgodny z wymogami jasności i pewności, przyjmując odpowiednie przepisy krajowe, praktyki czysto administracyjne nie są do tego celu właściwe.”
IV. Zasada nierotroaktywnego działania prawa
1/ domniemanie nieretroaktywnego ...
88/76 Société pour l'Exportation des Sucres v. Commission
rozporządzenie nie mogło wejść w życie zanim nie zostało ogłoszone
2/ retroaktywność dopuszczalna wyjątkowo, ze względu na ważny interes publiczny, gdy cel środka nie może być inaczej osiągnięty, pod warunkiem ochrony uprawnionego oczekiwania
88/76 Société pour l`Exportation des Sucres v. Commission
“producenci izoglukozy mogli rozsądnie przypuszczać, że środek zostanie przyjęty.”
3/ zakaz retroaktywnego działania prawa karnego
63/83 Regina v. Kent Kirk
V. Zasada ochrony uprawnionego oczekiwania
WE musi uprzednio stworzyć sytuację rodzącą uprawnione oczekiwanie
Oczekiwanie musi być uprawnione (rozsądne)
Przykłady:
112/87 Töpfer - nie wystarcza jedynie zmiana prawa
120/86 Mulder
C-311/94 Ijssel-Vliet
C-152/88 Sofrimport
C-331/88 Fedesa
2/75 Macprang
Szersza koncepcja prawo do dobrej administracji art. 41 KPP
1. Każda osoba ma prawo do bezstronnego i sprawiedliwego rozpatrzenia jej sprawy w rozsądnym terminie przez instytucje, organy i jednostki organizacyjne Unii.
2. Prawo to obejmuje:
a) prawo każdej osoby do bycia wysłuchaną, zanim zostaną podjęte indywidualne środki mogące negatywnie wpłynąć na jej sytuację,
b) prawo każdej osoby do dostępu do akt jej sprawy, z zastrzeżeniem poszanowania uprawnionych interesów poufności oraz tajemnicy zawodowej i handlowej,
c) obowiązek administracji uzasadniania swoich decyzji.
3. Każda osoba ma prawo domagania się od Unii naprawienia, zgodnie z zasadami ogólnymi
wspólnymi dla praw Państw Członkowskich, szkody wyrządzonej przez instytucje lub ich
pracowników przy wykonywaniu ich funkcji.
4. Każda osoba może zwrócić się pisemnie do instytucji Unii w jednym z języków Konstytucji i musi otrzymać odpowiedź w tym samym języku.
“Ponieważ ani przepisy rozporządzenia nr 1087/77, ani jego preambuła nie wskazują, aby zobowiązanie do zaprzestania produkcji mleka, zaciągnięte na podstawie tego rozporządzenia, mogło po jego wygaśnięciu stanowić przeszkodę dla wznowienia produkcji mleka przez zainteresowanych producentów, fakt, iż ci producenci mogą być, przez cały okres stosowania nowych rozporządzeń wprowadzających dodatkową opłatę na produkcję mleka, pozbawieni kwot referencyjnych, o których mowa w tych rozporządzeniach, narusza uprawnione oczekiwania tych producentów, że skutki systemu premii za zaprzestanie produkcji mleka, któremu się poddali, będą ograniczone.”
“... gdy taki producent, jak w obecnej sprawie, został zachęcony przez środek Wspólnoty do zaprzestania produkcji mleka na określony czas, w interesie ogólnym, i za wypłatą premii, może on w sposób uprawniony oczekiwać, że po wygaśnięciu jego zobowiązania, nie będzie poddany ograniczeniom, które dotykają go w sposób szczególny, ponieważ skorzystał z możliwości oferowanej przez przepisy Wspólnoty.”
8