SEJM KRAJOWY: Galicja oraz inne kraje koronne otrzymały sejm koronny. Składał się ze 161 członków, z czego 12 zasiadało w nim z racji zajmowanych stanowisk -tzw. wiryści (3 arcybiskupów lwowskich, 5 biskupów, prezes Akademii Umiejętności w Krakowie, rektorzy uniwersytetów w Krakowie i Lwowie, rektor Politechniki Lwowskiej) zaś 149 posłów pochodziło z wyboru. Ich kadencja trwała 6 lat.

Skład sejmu wyłaniano na podstawie skomplikowanego, i co najważniejsze niedemokratycznego, kurialnego systemu wyborczego. Nie opierały się na zasadach równości tajności i bezpośredniości. Przyjęto zasadę reprezentacji interesów, co określa się jako system kurialny. W latach 70 -tych były cztery kurie:
Interesy wielkiej własności ziemskiej reprezentowało wg statutu krajowego do 1914 r. 44 posłów. Głosowanie było bezpośrednie, można głosować osobiście lub przez pełnomocnika. Wyborcami byli tzw. właściciele tabularni, którzy rocznie odprowadzali minimum 100 złr podatku. Było ich w Galicji ok. 3000, a więc na jeden mandat poselski przypadało od 47 do 52 wyborców. Kuria ta wprowadzała 30% ogółu posłów, a stanowiła zaledwie 0,4% wszystkich wyborców. Do grupy tej należeli: arystokracja interesów zamożna szlachta.
Przedstawicieli interesów przemysłu i handlu wybierali członkowie izb handlowych i przemysłowych, każda z trzech izb galicyjskich (Lwów, Kraków, Brody) wybierała w wyborach pośrednich jednego posła. Jeden poseł przypadał na ok. 8.700 wyborców.
Miasta wybierały pierwotnie 23 posłów a od 1896 r. 26 a od 1900, 31. Wyborcami są pierwsze dwie trzecie opłacających w gminie podatek bezpośredni, od najwyżej opodatkowanego poczynając, czyli istniał różny, zmienny w różnym czasie cenzus majątkowy. Wybory są bezpośrednie. Jeden poseł reprezentował do 2.200 wyborców, co, nigdy nie przewyższało 7% ogółu ludności miast uprawnionych do wybierania posłów. Prawo do wyborcze mieli tylko bogaci mieszkańcy.

Interesy „reszty gmin”, a w jej skład wchodziły gminy wiejskie, miasta i miasteczka. W skład w tej grupy wchodzą właściciele nieruchomości i gospodarze wiejscy. Wybierano 74 posłów. Wybierano posłów w wyborach pośrednich i jawnych: jeden elektor na 500 mieszkańców. Jednak właściciele drobnych obszarów dworskich włączonych do tej grupy wchodzili do niej bez wyboru (jako rodzaj werystów) do grona elektorów. Na jednego posła przypadało 8.792 obywateli.

System kurialny preferował warstwy zamożniejsze a zwłaszcza ziemiaństwo, gdyż umożliwiały im uzyskanie 25% mandatów, a ziemianie stanowili zaledwie 0,5% ogółu wyborców. W związku z tym przewagę mieli z reguły konserwatyści. System ten powodował, że jeden mandat przypadał na kilkudziesięciu ziemian i na kilkadziesiąt tysięcy chłopów. Galicyjskie prawo wyborcze było antychłopskie a w Galicji wschodniej uprzywilejowano ludność polską w stosunku do ukraińskiej. Kilkadziesiąt lat trwała kampania polityczna na rzecz ustalenia demokratycznych zasad wyborczych. Dopiero w 1914 r. przyjęto nawy system wyborczy, będący modyfikacją systemu kurialnego, który jednak nie został wprowadzony w życie.

Kompetencje sejmu krajowego:
- Podstawę autonomii Galicji stanowiło ustawodawstwo krajowe a w szczególności ustawodawstwo w zakresie kultury krajowej. Kultura krajowa (Landeskultur), rozumiano przez nią zagadnienia związane z rolnictwem, dla ich celów zostały powołane odrębne „fundusze kultury krajowej”. Przez kulturę krajową rozumiano sprawy, których przedmiotem jest produkcja rolnicza i leśna, sprawy ustroju agrarnego, sprawy organizacji kredytu rolnego oraz urządzenie stosunków robotniczych i czeladzi w rolnictwie i leśnictwie.
-w okresie 1861 -1867 sejm krajowy miał w ramach ogólnych zasad ustalać bliższe zarządzenia w sprawach gminnych kościelnych i szkolnych oraz w sprawach zaopatrywania wojska.
-całość struktury i organizacji produktów
-wznoszenie publicznych budowli i dróg na koszt kraju
-utrzymywanie zakładów dobroczynnych
-uchwalanie budżetu krajowego
-całość stosunków łączących gminę i dwór
-decyzje dotyczące „dobrobytu lub potrzeb kraju”
-kontrola nad administracją rządową i samorządową
-wybór wydziału krajowego
-ograniczona kontrola nad administracją rządową i samorządową
Namiestnik składał Sejmowi Krajowemu sprawozdanie z działalności administracji rządowej. Jednocześnie został zobowiązany do odpowiadania na interpelacje posłów. Co świadczy nad odpowiedzialnością namiestnika przed sejmem. Cesarz,co roku zarządzał zwoływanie sejmu galicyjskiego, mającego swoją siedzibę we Lwowie. Do uprawnień panującego należało odraczanie i zamykanie sesji sejmowych, którym przewodniczył pochodzący z nominacji marszałek krajowy. Uchwały sejmowe zapadały zwykłą większością głosów. Zmiany statutu krajowego wymagał większości kwalifikowanej. Warunkiem ważności uchwały sejmu galicyjskiego było uzyskanie sankcji cesarza.

Dwuizbowy parlament austriacki obejmował Izbę Panów, w której zasiadało prawie 20 Polaków, oraz Izbę Poselską. Początkowo poszczególne sejmy krajowe wyłaniały delegacje do Izby Poselskiej. Od 1873 r. posłowie byli wybierani w kuriach. W odróżnieniu do sejmów krajowych wybory do rady państwa były powszechne, równe, bezpośrednie i tajne. Liczba posłów galicyjskich wzrosła od ok. 40 do ponad 100 w pierwszych latach XX wieku. Już w 1861 r. powstało w Wiedniu Koło Polskie. Większość w nim mieli konserwatyści, którzy zdołali do 1907 r. utrzymać kierownictwo Koła Polskiego. Także reprezentanci polscy w radzie państwa odegrali znaczną rolę polityczną. Koło Polskie w deklaracji z 15 października 1918 r. ogłosiło, iż stanowi reprezentację niepodległego Państwa Polskiego.
WYDZIAŁ KRAJOWY: organ przygotowawczy i wykonawczy wybierany przez sejm na 6 lat, czyli na okres kadencji sejmu, ale w praktyce ich kadencja trwa aż do wybrania nowego Wydziału Krajowego przez nowy sejm. Zarówno członkowie, jak i przewodniczący nie są zależni od zaufania sejmu i nie mogą być przez sejm odwołani przed upływem ich kadencji. Nadaje to Wydziałowi i marszałkowi silne stanowisko wobec sejmu. Wydział krajowy spełnia funkcje przekazane przez statut krajowy i przez późniejsze ustawodawstwo. Spełnia funkcje charakterystyczne dla komisji parlamentarnych, ale także funkcje bieżącej administracji.

Na czele sejmu i jego organu wykonawczego, czyli sejmu krajowego stał marszałek krajowy, którego mianował cesarz. Kierował on obradami sejmu. W latach 1861 -1918 sejmowi przewodziło 12 marszałków. Pierwszym marszałkiem, który najdłużej też sprawował swoją funkcję, bo aż 16 lat, był ks. Leon Sapieha, ostatnim Stanisław Niezabitowski. Tylko jeden marszałek krajowy, Mikołaj Zyblikiewicz syn kuśnierza ze Starego Miasta koło Sambora, Rusin z pochodzenia nie pochodził ze szlachty. W razie potrzeby funkcje marszałka przejmował zastępca powoływany przez marszałka spośród członków Wydziału Krajowego. W skład wydziału krajowego do r. 1914 wchodziło sześciu członków, trzech pośród nich obierało całe zgromadzenie, których po jednym posłowie z kurii wielkiej własności, połączonej kurii izb przemysłowo -handlowej i miast oraz których kurii reszty gmin miejskich i wiejskich. Równocześnie z wyborem członków dokonywano wyboru zastępców dla każdego z osobna. Przy nowelizacji statutu krajowego powiększono liczbę członków Wydziału o dwóch i w ten sposób, że podzielono posłów kurii gmin wiejskich na dwa koła -polskie i ruskie, z których każde wybierało jednego członka. Podzielono również posłów przy wyborze łącznym na plenum sejmu na dwa koła narodowe: polskie wybierało trzech członków, a ruskie jednego.

Charakter czynności komisji sejmowych mają funkcje Wydziału Krajowego:
Przy weryfikacji wyborów. Wydział Krajowy ma tu rolę komisji mandatowej sejmu: bada akta wyborcze i przedstawia sejmowi wnioski, co do uznania ważności lub nieważności uznania posła. Rozpatruje także protesty wyborcze. Powzięte na jego wniosek uchwały sejmu były ostateczne i nie podlegały kontroli sądowej. Działając jako komisja sejmowa i biuro sejmu, przygotowywał materiały na obrady planetarne.
Łączy funkcje komisji sejmu i jego organu administracyjnego.
Obok funkcji komisji sejmowej wydział krajowy pełnił funkcje administracyjne z ramienia sejmu, zajmował się zarządem pozycji majątkowych na poszczególne cele. Reprezentował kraj na zewnątrz. Sprawował nadzór nad samorządem terytorialnym, (co do celowości, jak szerokiemu legalności) dzięki tak szerokiemu zakresowi kompetencji. W praktyce kierował jego pracami w odniesieniu do własnego zakresu działania. Ponadto zarządzał majątkiem kraju, lokalnymi zakładami i funduszami. Reprezentował także kraj na zewnątrz.
RADA SZKOLNA KRAJOWA: powstała po 1867 roku w celu zarządzania szkolnictwem ludowym i średnim oraz przygotowywania budżetu szkolnictwa krajowego. Nie obejmował jedynie wyższych uczelni posiadających autonomię. Dla pozostałych szkół utworzono trójstopniową strukturę władz kolegialnych. Najwyższą z nich była Krajowa Rada Szkolna. Na czele rady stał namiestnik mianowany z urzędu. Zastępowany był z reguły przez wiceprzewodniczącego Rady, którym był najczęściej profesor uniwersytetu i który faktycznie kierował tym organem. Stopniowo zwiększał się krąg osób nominowanych przez radę krajową. W jej gestii znajdowało się także opracowywanie programów nauczania oraz aprobata podręczników szkolnych. Radzie podlegały rady szkolne okręgowe i gminne. Na czele okręgowych rad szkolnych stali starostowie. Zajmowały się one zarządem nad publicznym szkolnictwem ludowym oraz nadzór nad szkołami prywatnymi. W gminach utworzono miejscowe rady szkolne, kierowane przez przewodniczących. Zadaniem tych rad było bieżące administrowanie szkołami na obszarze gminy. W latach 1891 -1901 duże zasługi w oświacie miał w -ce przewodniczący Rady, historyk Michał Bobrzyński. W skład rady wchodzą członkowie mianowani przez cesarza, wśród nich było dwóch przedstawicieli nauki, fachowi pedagogowie, 5 duchownych różnych wyzwań, reprezentanci Wydziału Krajowego, rad miejskich Lwowa i Krakowa. Rada krajowa przedstawiała sprawozdania o sprawach szkolnictwa przed Sejmem Krajowym.

ADMINISTRACJA RZĄDOWA:
SAMORZĄD TERYTORIALNY: ustrój samorządu terytorialnego, jaki formował się w Austrii i Galicji w latach 1848 -1866, powstał pod wpływem różnorodnych kwestii i przeciwstawnych sobie interesów, utrwalił się ostatecznie w latach 1862 -1866 jako wyraz kompromisu tych interesów. Przeciwstawne były tu interesy grup społecznych, związanych jeszcze z pewnymi tradycjami feudalizmu.

SAMORZĄD POWIATOWY: Jego organami były: rada powiatowa jako organ uchwałodawczy liczyła 26 członków. Wybory odbywały się w 4 kuriach Rady sprawowały nadzór nad gminami oraz zajmowały się sprawami wewnętrznymi powiatu. W praktyce zajmowały się najczęściej drogami, oświatą, zdrowiem (instytucja lekarzy okręgowych), bankowością (powiatowe kasy oszczędności) i dobroczynnością. Spośród członków tych rad wybierano na 6 lat kilkuosobowe wydziały powiatowe. Na czele tego organu o uprawnieniach wykonawczych i zarządzających stał marszałek powiatu (prezes), mający swoich zastępców oraz 6 członków. Rady i wydziały powiatowe sprawowały nadzór nad samorządem gminnym. Natomiast nadzór nad samorządem powiatowym wypełniał Wydział Krajowy oraz Namiestnik.

SAMORZĄD GMINNY: powstał w l.1862 (Kodyfikacja gminna) -1866 na podst. tego aktu sejm galicyjski uchwalił ustawę o gminach i obszarach dworskich. Akt ten wprowadzał jednolitość ustrojową gmin wiejskim i miejskim. Radom miejskim i wiejskim nadano jednakowe uprawnienia. Każda ukształtowana wieś stanowiła, więc gminę. Jego organami były: rada gminy jako organ uchwałodawczy i nadzorczy, a zwierzchność gminna jako organ wykonawczy. Rady Gminne wyłaniane były w drodze niedemokratycznych wyborów, początkowo na okres 3 lat. Liczyły od 8 do 36 członków. Rady gminne wykonywały zadania własne i zlecone. Do zadań własnych należały: szkolnictwo, drogi gminne, budżet lokalny, dobroczynność, policja miejscowa. Zwierzchność gminna obejmowała naczelnika gminy (wójta) oraz kilku przysiężnych powoływanych na trzyletnią kadencję. Naczelnik przewodniczył radzie gminy. Zakres spraw, w których podejmował jednoosobowo decyzję, zapewniał w mu praktyce przewagę nad radą gminy. Wójtowi powierzono także wykonywanie administracji rządowej w ramach spraw poruczonych. W szczególności dotyczyło to spraw wyborczych, zawierania ślubów cywilnych, statystyki ludności, wybierania podatków i poboru do wojska.

Stopniowo rozszerzał się zakres odrębności ustrojowych części gmin miejskich. Obok Krakowa i Lwowa, posiadających własne statuty, odmiennie uregulowano ustrój najpierw 30 miast (1889), a potem dalszych 140 miejscowości. W stosunku do pozostałych, przede wszystkim małych miasteczek, utrzymywano w mocy przepisy z 1866 roku. Organami uchwałodawczymi i nadzorczymi były rady miejskie, liczące 18-36 członków wybieranych na 6 lat. Znacznie liczniejsze były rady Lwowa (100) i Krakowa (60). Spośród ich członków na 6 letnią kadencję wybierano magistraty, będące organami wykonawczymi również w 30 znaczniejszych miastach. Magistratom powierzono stosunkowo szeroki zakres spraw. W skład magistratu Lwowa i Krakowa wchodził prezydent z zastępcą oraz 20 radców. W większych miastach w magistracie znajdował się burmistrz z zastępcami i kilku asesorów. W mniejszych miastach i miasteczkach organami wykonawczymi były zwierzchności gminne z naczelnikiem gminy i kilkoma asesorami. Zakres nadzoru ze strony aparatu państwowego nad samorządem miejskim był bardziej ograniczony w porównaniu z samorządem gminnym.

WŁADZE RZĄDOWE (NIE AUTONOMICZNE):
MINISTER DS. GALICJI: urzędujący w Wiedniu (powoływany jednakże zawsze z pośród Polaków). Prowadził wszystkie sprawy krajowe w skali rządowej. Urzędował od 1871 roku. Opiniował i koordynował również projekty zarządzeń i decyzji różnych ministerstw, odnoszące się do Galicji. Kontrowersje między nim a poszczególnymi ministrami rozstrzygała rada ministrów.

NAMIESTNIK: jest krajowym organem administracji rządowej mianowanym i odwoływanym przez cesarza, urzędującym we Lwowie. Sprawuje funkcje reprezentanta cesarza w kraju, co nadaje mu specjalny autorytet, który wywyższał go nad wszystkie inne władze i urzędy. Jego czyny były wyrazem bezpośredniej woli cesarza w sprawach rządzenia, nie podległych centralnemu kierownictwu administracyjnego. Namiestnik jako szef administracji rządowej w kraju, podlega rządowi centralnemu i ponosi wobec niego odpowiedzialność jak inni urzędnicy. W praktyce odpowiadał także przed sejmem krajowym. W stosunku do sejmu namiestnik kieruje przeprowadzeniem wyborów. On rozpisuje wybory, zarządza sporządzanie spisu wyborców, wystawia także wybranym posłom sejmowym certyfikaty uprawniające do zajęcia miejsca w sejmie. Wpływ namiestnika na wynik wyborów był w pewnych okresach i niektórych częściach kraju był decydujący. Namiestnik przedkładał sejmowi krajowemu coroczne sprawozdanie. W stosunku do cesarza namiestnik ma prawnie określony zakres kompetencji. Podlega rządowi, ale jest również mężem zaufania większości sejmowej. Rząd za jego działania odpowiadał przed parlamentem i z tego tytułu mógł być sądzony przed Trybunałem Stanu. Może się jednak niejednokrotnie przeciwstawić rządowi a on jest zobowiązany ugiąć się przed jego wolą, ponieważ namiestnik ma pozaprawny, ale istotny wpływ na skład rządu, dlatego, że najczęściej to on wraz z marszałkiem sejmu wysuwa wobec premiera i cesarza kandydata na ministra. Nie podlegały mu sprawy ministerstw wspólnych dla monarchii (spraw zagranicznych, finansów wspólnych, wojny) a z ministerstw austriackich sprawy: skarbu, handlu, sprawiedliwości. Wpływ namiestnika na sprawy z zakresu ministerstw skarbu i handlu był określony w osobnych przepisach, a w całości wyłączony był jedynie ministerstwo sprawiedliwości. Namiestnik miał tytuł „prezydenta krajowej dyrekcji skarbu”.

STAROSTA: jest to najniższy organ administracji rządowej to starosta wraz ze swym starostwem powiatowym. Podlega bezpośrednio Namiestnikowi. Starosta zajmował się administracją poza sprawami szkolnymi i skarbowymi. Sprawował on nadzór nad samorządem gminnym w zakresie jego własnych zadań. Należało też do niego zwierzchnictwo nad gminami odnośnie do spraw poruczonych (oddawać z zaufaniem). Starosta uzyskał także uprawnienia przy przeprowadzaniu wyborów samorządowych i krajowych a przez to zyskiwał na znaczeniu politycznym.

Należy jednak osobno zaznaczyć, że w owym okresie wykształciły się organy administracji niezespolonej, tj. takiej, która ze względu na wagę bądź specyfikę zadań była wyodrębniona ze struktury administracji ogólnej i tworzyła oddzielne piony aparatu państwowego. Organy miejscowe podlegały właściwym urzędom wyższego szczebla lub wprost ministerstwom. W ten sposób w administracji niezespolonej znalazły się władze górnicze, domen i lasów państwowych, kolei, poczt, jak i inspekcja przemysłowa.

ORGANIZACJA SĄDOWNICTWA.
Ustrój sądów galicyjskich, ukształtowany jeszcze u schyłku XVIII stulecia, począł przekształcać się w latach 50 -tych XIX wieku. Przede wszystkim zniesiono wówczas ostatecznie sądownictwo dominialne. Jednak cały szereg reform organizacyjnych sąsiadów z tego okresu miał charakter nietrwały; dopiero ustawa konstytucyjna z 21 grudnia 1867 roku oparła się na stałych zasadach i stworzyła ramowe struktury nowego ustroju wymiaru sprawiedliwości, rozwijane następnie w ustawodawstwie szczegółowym.
Ustawa z 1867 r. przede wszystkim definitywnie rozdziela sądownictwo od administracji, zaprowadzając sądownictwo powszechne dla spraw cywilnych i karnych, a obok niego sądownictwo prawa publicznego. Sądom zagwarantowano niezawisłość, niezawisłość sędziowie mieli być mianowani przez cesarza nieusuwalnie i dożywotnio. Otrzymali też prawo badali też zgodności rozporządzeń rządowych z ustawami. Powołano również instytucję sędziów przysięgłych, którzy mieli orzekać o winie w ciężkich sprawach karnych, politycznych i zakresu prawa prasowego. Budowa nowego aparatu wymiaru sprawiedliwości trwała do lat 90 tych XIX wieku.

System sądów powszechnych w Galicji przedstawiał się następująco: u samego dołu funkcjonowały sądy powiatowe, następnie szły sądy krajowe i wyższe krajowe. W Wiedniu zaś powołano Najwyższy trybunał sprawiedliwości.

Ustrój sądów powiatowych opierał się o ustawę z 1868 r. Okręg działania sądu powiatowego był mniejszy od obszaru powiatu administracyjnego tak, że w każdym z nich istniało dwa bądź więcej sądy powiatowe. Były to sądy jednoosobowe i rozstrzygały w orzecznictwie karnym sprawy o wykroczenia, a w cywilnym te, gzie wartość przedmiotu sporu nie przekraczała 1000 koron, i sprawy o naruszenie posiadania. Sprawowały też prawie w całości sądownictwo w sprawach nie spornych.

Sądów krajowych funkcjonowało na terenie Galicji siedemnaście. Sądziły one kolegialnie w sprawach cywilnych orzekały w składach 3 osobowych, a w karnych w 4 osobowych. Stanowiły II instancję dla sądów powiatowych. W sprawach karnych gdzie z przestępstwo groziła kara powyżej 5 lat więzienia, przy przestępstwach politycznych i prasowych o winie decydowali sędziowie przysięgli w składzie 12 osobowym, a karę wymietli sędziowie zawodowi.

Wyższe sądy krajowe istniały w Galicji dwa we Lwowie i Krakowie. Wyrokowały w składach 5 sędziów. Stanowiły one III i ostatnią instancję dla sądów powiatowych i II dla sądów krajowych. Natomiast w trybie pierwszej instancji orzekały w tzw. sporach syndykacyjnych tj. z tytułu roszczeń obywateli do skarbu państwa, gdy szkodę wyrządził im wydany wyrok sądowy.

W Wiedniu funkcjonował Najwyższy Trybunał Sprawiedliwości, w którym był powoływany osobny senat dla spraw z Galicji. Orzekał on w składzie 7 sędziów. Rozpoznawał w III i ostatniej instancji sprawy pochodzące z sądów krajowych, a w II osądzone przez wyższe sądy krajowe.

Należy dodać, że w Galicji nie istniało odrębne sądownictwo handlowe, a więc rozstrzygające spory z interesów handlowych bądź gdzie stroną był tzw. kupiec rejestrowany należały do sądów powiatowych i okręgowych; te ostatnie wyrokowały wówczas wówczas składach złożonych z dwóch sędziów zawodowych i jednego powoływanego na 3 lata na wniosek izby przemysłowo handlowej.
SĄDY SZCZEGÓŁOWE: sądy takie powoływano do oddzielnych kategorii spraw. Należały tu sądy prawa publicznego i sądy przemysłowe. W zakresie sądownictwa prawa publicznego utworzono w Austrii przede wszystkim Trybunał Administracyjny i Trybunał Państwa. Oba miały na celu ochronę praw podmiotowych jednostki i wynikały z charakterystycznego dla Austrii indywidualizmu i liberalizmu. Poddanie w znacznym stopniu administracji, kontroli sądowej spowodowało, że można mówić o Austrii jako o państwie prawa, choć naturalne sądy prawa publicznego nie kontrolowały wszystkich sfer. Odrębnym sądem prawa publicznego pozostawał powołany trybunał stanu.
ZNACZENIE DZIEJOWE AUTONOMII
Dzięki autonomii w Galicji powstały nieporównywalnie korzystniejsze niż w innych zaborach warunki prowadzenia normalnego życia politycznego (nawet działalności partii politycznych), rozwoju polskiej oświaty, nauki, literatury i sztuki.]

W latach 1864- 1914 Galicja była jedyną dzielnicą Polski, gdzie można było oficjalnie zakładać i rozwijać polskie placówki kulturalne i naukowe jak np. polskie uniwersytety, czy krakowska akademia umiejętności. Galicja stała się głównym ośrodkiem polskiego życia narodowego w ciągu ostatnich 40 lat funkcjonowania społeczeństwa pod zaborami.

---