16559 SNB13681

Osoby niepełnosprawne u* Polsce w latach dziewięćdziesiątych

nik wyboru strategii radzenia sobie z trudnościami w codziennym życiu oraz osiągania satysfakcji z zaspokajania potrzeb podstawowych i potrzeb czasu w olnego.

Struktura dobowego budżetu czasu oraz sposób gospodarowania czasem zależy w dużej mierze od zdrowotnych ograniczeń funkcjonowania, a także od społecznej lokalizacji osób niepełnosprawnych. Czynniki te wyznaczają zakres i formy ich codziennych działań. Z przeprowadzonej analizy wynika, że nasi respondenci mieli w 1999 roku znacznie mniej napięty budżet czasu niż przed sześcioma laty. Dane w tabeli 17 pokazują, iż w 1999 roku wybierali oni znacznie rzadziej określenie: „czasu nie starcza mi nawet na wykonanie koniecznych zajęć”, lub „czasu starcza mi tylko na to co muszę zrobić, ale nie mam czasu wolnego dla siebie”. Prawie co drugiej osobie czasu starczało na wszystko bez specjalnego pośpiechu, a prawie trzykrotnie częściej oceniali, że mieli nawet za dużo wolnego czasu. Z upływem lat pogłębiało się także zróżnicowanie napięcia budżetu czasu w zależności od płci (w 1993 roku współczynnik korelacji V Cramera wynosił 0,14, a w 1999 roku wzrósł do 0,24). W końcu badanego okresu mężczyźni już dwukrotnie częściej niż kobiety oceniali, że mają aż za dużo wolnego czasu.

Głównym systemowym uwarunkowaniem zmniejszenia odczuwanego deficytu czasu wolnego w końcu lat dziewięćdziesiątych były ułatwienia w życiu codziennym związane z poprawą funkcjonowania rynku i mniejszą ilością czasu, jaką wcześniej poświęcano na robienie zakupów i załatwianie różnych koniecznych spraw poza domem. Chociaż pieniędzy nadal brakuje, to dobre zaopatrzenie rynku pomaga zaoszczędzić inny ważny^r zasób ekonomiczny, a mianowicie czas. Drugim obiektywnym czynnikiem zmian w strukturze dobowego budżetu czasu było, przypomnijmy, zmniejszenie zatrudnienia wśród osób niepełnosprawnych. Również w grupie naszych respondentów zwiększyła się z upływem lat liczba niepracujących osób (przestały pracować zawodowo trzy kobiety i dziewięciu mężczyzn).

Dane w tabeli 18 pokazują zmiany w codziennej aktywności tych samych osób niepełnosprawnych, które zaszły między 1993 i 1999 rokiem.

Porównanie częstości wykonywania poszczególnych zajęć przez kobiety i mężczyzn w 1993 i 1999 roku potwierdza przede wszystkim odnotowany poprzednio fakt zmniejszenia się liczby osób pracujących zawodowo. Stałą pracę zawodową wykonywało w 1999 roku już tylko 8% kobiet

j 22% mężczyzn (w 1993 roku odpowiednio prawie 12% kobiet i 33% mężczyzn)- W różne prace domowe (np. gotowanie, zmywanie, sprzątanie, pranie, drobne naprawy, palenie w piecu) angażowały się w 1999 roku prawie wszystkie kobiety (90%), lecz znacznie rzadziej mężczyźni (55%).

Tabela 17. Sposób gospodarowania czasem

Sposób		1993			1999
wykorzystania czasu	Kobiety	Mężczyźni	Razem	Kobiety	Mężczyźni	Razem
Czasu nie starcza mi nawet na wykonanie koniecznych zajęć	3,6	5,8	4,6	2,1	0,0	1,2
Czasu starcza mi tylko na to, co muszę zrobić, ale nie mam czasu wolnego dla siebie	18,9	22,1	20,3	8,4	2,6	5,8
Robię wszystko, co muszę zrobić i mam jeszcze czas wolny dla siebie	43,2	41,9	42,6	27,4	31,6	29,2
Czasu starcza mi na wszystko bez specjalnego po-I śpiechu	28,8	20,9	25,4	47,4	40,8	44,4
Mam aż za dużo wolnego czasu	5,4	8,1	6,6	12,6	25,0	18,1
Inna odpowiedź	0,1	1,2	0,5	2,1	0,0	U |
Badani ogółem	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0 |

Wśród domowych obowiązków ważną pozycję zajmowała opieka nad dziećmi oraz opieka nad dorosłymi domownikami - chorymi, wymagającymi pomocy. W 1993 roku obowiązki takie wypełniała prawie co druga niepełnosprawna kobieta oraz co trzeci niepełnosprawny mężczyzna. Nieco rzadziej zajęcia w tym zakresie wykonywały osoby niepełnosprawne w 1999 roku (29,6% kobiet i 21,3% mężczyzn). Uwarunkowaniem zmniejszenia tej aktywności była zapewne wspomniana wcześniej zmiana struktury badanych rodzin, tj. wzrost odsetka gospodarstw jednoosobowych oraz zmniejszenie się odsetka rodzin wielodzietnych. Podobnie natomiast jak w 1993 roku, również w 1999 roku prawie co druga osoba robiła zakupy i załatwiała różne sprawy poza domem.