40288 SNB13644

Osoby niepełnosprawne w Polsce n> latach dziewięćdziesiątych

Oceniając stan realizacji założonej próby w badaniu terenowym stwierdzić, że przyjęte założenia zostały spełnione w wystarczającyi niu. W toku łączenia zbiorów danych, zebranych w dwóch badanych

nai

?11

tach czasu, identyfikacja respondentów ankietowanych w latach 1993 i ip powiodła się w pełni w przypadku stu dziewięćdziesięciu siedmiu nietw/' sprawnych, tj. 98,5% ogółu respondentów objętych naszym panelem.

Zanim przejdziemy do analizy porównawczej zebranych w roku jjj. i 1999 danych o różnych aspektach sytuacji życiowej oraz funkcjono^ niu naszych respondentów w zmieniających się uwarunkowaniach sy^' mowych - przedstawimy na wstępie ich strukturę według podstawowym cech socjodemograficznych. Pozwoli to ogólnie scharakteryzować zmk ny, jakie zaszły w badanym okresie sześciu lat w ich lokalizacji społecgw i w życiu rodzinnym.

W grupie naszych respondentów było 55% kobiet i 45% mężczyzn,a dobrze oddaje ogólną proporcję płci wśród osób niepełnosprawnych m, chowo. Przeciętny wiek ogółu badanych wynosił w 1999 roku prawie pi$ dziesiąt dziewięć lat, przy czym kobiety były przeciętnie starsze od mej czyzn o trzy lata. Większość kobiet (57%) była już w wieku emerytalnym a orientacyjnie co dziesiąta — miała poniżej pięćdziesięciu lat. Znacznie częściej w wieku przedemerytalnym byli natomiast mężczyźni (77%), Analizy' nasze odnoszą się tym samym do osób niepełnosprawnych, relatywnie starszych wiekiem.

W porównaniu z 1993 rokiem, gdy co czwarta z badanych osób pracowała we własnym (rodzinnym) gospodarstwie rolnym, w 1999 roku osób takich było już dużo mniej (15%). Prawie o 10 pkt. proc. zwiększyła się liczba osób, które otrzymały emeryturę bądź rentę rolniczą lub miały status osoby niezdolnej do pracy w rolnictwie bez uprawnień rentowych. Generalnie, pracujący zawodowo stanowili w 1993 roku 20%, a w 1999 roku już tylko 14% ogółu badanych.

Efektem demograficznego starzenia się badanej przez nas zbiorowości osób niepełnosprawnych były również przekształcenia struktury ich rodzin. W 1993 roku przeciętna liczba osób w gospodarstwie domowym wynosiła 3,6, a w 1999 roku spadła do 3,4. Ta pozornie niewielka w skali przeciętne] różnica oznaczała w praktyce spadek odsetka rodzin sześcio-

HinrranwjgTOŁs. \ 2Bxćime-2& {

/ zebranego w 1999 roku materiału odrzucono trzy ankiety (1,5% ogółu - identyfikacja z odpowiednimi ankietami z 1993 roku przedstawiała nie--pbwuści.

osobowych i większych z 12% do 8% oraz wzrost odsetka samotnie gospodarujących inwalidów z 6% do 9%. Dane te pokazują demograficzny proces zmniejszania się liczby osób w rodzinie z dwóch głównie powodów - śmierci współmałżonka bądź opuszczania rodzinnych domów przez usamodzielniające się dzieci. W dalszych analizach powrócimy do tego ogólnego problemu „pustych gniazd”, gdyż ma on szczególnie znaczący wpływ na zmniejszanie się rodzinnego potencjału opiekuńczego w odniesieniu do niepełnosprawnych, starych rodziców.

Należy podkreślić, że starszy wiek badanych nie sprzyjał również zmianom w poziomie ich wykształcenia. W 1999 roku, podobnie jak w roku 1993, ponad połowa z nich miała wykształcenie podstawowe nieukończo-ne (10%) lub ukończone (44%). Wykształcenie wyższe miało natomiast około 3% osób niepełnosprawnych.

Już ta ogólna socjodemograficzna charakterystyka objętych panelem niepełnosprawnych wskazuje, że wyróżniony wśród nich w 1993 roku typ osób najbardziej aktywnych mógł pod wieloma względami stracić znaczenie wyróżniające go na tle pozostałych typów osób. Należy raczej przypuszczać, że z upływem lat wszyscy badani stali się mniej aktywni i głębiej upośledzeni zdrowotnie. Z tym większą uwagą będziemy w następnych rozdziałach tej książki analizować czynniki zmieniające w badanym okresie transformacji warunki ich życia i stosowane przez nich strategie radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Aktywność życiowa poparta w 1993 roku głównie młodym wiekiem oraz względnie wysokim wykształceniem będzie, jak można oczekiwać, wygasać wraz z wiekiem, niesprzyjającymi tendencjami na rynku pracy oraz trudnościami reformy służby zdrowia, zwłaszcza wobec braku wdrażania polityki społecznej, skutecznie wspierającej osoby niepełnosprawne.

2. Materialne warunki życia osób niepełnosprawnych

Materialne warunki życia osób niepełnosprawnych objętych naszym badaniem panelowym w 1999 roku zmieniały się pod wpływem wielu czynników od 1993 roku, gdy ankietowaliśmy ich po raz pierwszy. Podejmując analizę sytuacji materialnej tych samych osób i ich rodzin po sześciu latach uwzględniamy trzy główne wymiaty tych zmian: indywidualny, rodzinny i systemowy.