19150 P1080747

Anna Czabanawika-Wróbel

170

poetą, Porównanie to łatwo odwróció. Artysta, obcy w mieszczańskim świeoie, nabiera cech zbuntowanego dziecka, które w twórczym geście burzy to, co zastane. Jego spojrzenie jest świeże i dziecięco naiwne, a przez to włańnie genialne. Artysta sprzeciwia się obowiązującym w Społeczeństwie nonmom moralnym, staje w istocie poza nimi, a jeżeli daje się „wychować" i ucywilizować, traci równocześnie swój wyjątkowy dar. Najsłynniejszy przykład artysty w roli buntowniczego dziecka to Rimbaud. Analogię artysta —• dziecko ukazuje Baudela!ire:

Dla dziecka wszystko jest nowością, jest ono zawsze pijane. Nic bardziej nie przypomina tego, co nazywamy natchnieniem niż radość, z jaką dziecko przyjmuje kształt i barwę, Geniusz to dzieciństwo odnalezione świadomie, dzieciństwo obdarzone teraz, by mogło się wypowiedzieć Ta właśnie ciekawość głęboka i radosna, tłumaczy znieruchomiałe i zwierzęco ekstatyczne spojrzenie dzieci w obliczu nowego [„,] ¹,

Przekonanie o tożsamości wyobraźni dziecka i artysty znajduje swój literacki kształt w opowiadaniu Romana Jaworskiego Medi, malarski natomiast w komentujących Historie maniaków obrazaeh Witolda Wójt’ kiewicza. Dziecko jest tu władcą baśniowego a zarazem groteskowego świata zaludnionego przez królewny, rycerzy, lalki i konie na biegu-nach. W starannie zainscenizowanej scenerii narrator dokonuje koronacji swojej córeczki:

Koronuje cię królową państwa, którego nigdy nie ujrzysz [...]. Więc ja koronuje dzisiaj córeczko, twoje królewskie rojenia nad obszarami strasznych kołowrotów: snu i rzeczywistości. Władaj w tych krainach i już się nie cofaj przenigdy. Poważną groteskę wprowadź w rzeczywistość. A nie odczuwaj żalu, że się nie ziszcza marzenie, gdyż w tym cała jego siła i prawdziwość⁸.

Poetycki dar wtajemnicza w cierpienie, którego źródłem jest konflikt między rzeczywistością a marzeniem. Rytm formuły koronacyjnej przypomina słowa z Darów księżyca Baudelaire'a, gdy pochylająca się nad kołyską dziewczynki wróżka-księżyc przekazuje jej swoje niepokojące, fantastyczne cechy.

Dziecko jest nie tylko samodzielnym twórcą, ale i doskonałym odbiorcą. W okresie Młodej Polski rozwija się, wyzwolona z pozytywistycznego dydaktyzmu, stawiająca sobie wysokie wymagania estetyczne, literatura dla dzieci. Jej rozwój nie jest tematem tego szkicu, jednak podkreślić należy zmiany, jakie nastąpiły wówczas w podejściu do roli sztuki w życiu dziecka i przypomnieć jedno tylko nazwisko: Janusza Korczaka, który jako pisarz wywodził się właśnie z Młodej Polski. Równie ciekawym, choć mniej powszechnym zjawiskiem jest pojawienie się utworów, w których dziecko jest tylko pozornym odbiorcą, gdyż głęb-

1

Ch. Baudelaire, O sztuce. Szkice krytyczne, wybór i przekład J. Guze, Wrocław 1931, 8. 199—200.

•R. Jaworski, Historie maniaków, Kraków 1978, s. 70—71.