28031 pic 11 06 280445

czema wypowiedzi, właściwości językowo-stylistyczne. Nadrzędnym celem opisu pozostaje jednak zawsze orzekanieo cechach inherentnych i relacyjnych opisywanego obiektu, o czym przypomina Witosz również w artykule pt. Pragmatyczny wymiar opisu¹*⁶.

Opis literacki (pisany) to, w’ omawianym ujęciu, pewien wariant stylistyczny ogólniejszego zjawiska, jakim jest w ogóle tekst opisowy. Wariant, który funkcjonuje w tekstowym uniwersum obok opisów naukowych, potocznych, urzędowych, a także opisów mówionych, oficjalnych i prywatnych (Witosz analizuje oddzielnie deskrypcje m.in. w reklamie prasowej, rozmowie telefonicznej, zapisach sądowych i hasłach encyklopedycznych). Opis literacki tym różni się od pozostałych odmian, iż jest wypowiedzią „przypisującą cechy jakiemuś obiektowi” wewnątrz świata przedstawionego - co oznacza, jak pisze Witosz, iz zmieniona jest jego sytuacja komunikacyjna (tekstowe instancje nadawcze), a jego referencjalność jest nie ostensywna, lecz kreacyjna⁹'. Ponadto, jak każdy tekst, tak i opis literacki - jako jego odmiana - jest wypowiedzią spójną i ustrukturyzowaną^{1 2 3}, a więc jest „zamkniętą sekwencją zdań lub wypowiedzeniem o dających się uchwycić granicach”⁴ (uwzględniony został więc tutaj tylko opis scalony).

Prócz ogólnych właściwości opisu jako mikrotekstu autorka przedstawia najczęstsze operatory początku i końca deskrypcji literackiej oraz reguły wewnętrznej organizacji, które są podstawą spójności tekstów opisowych. Zaznacza przy tym, co istotne, iż „specyfika opisu tkwi w strukturze całego tekstu”, a zatem żaden pojedynczy aspekt wypowiedzi (np. syntaktyczny czy przestrzenny) nie przesądza o „opisowości”. Bożena Witosz wymienia trzy podstawowe wzorce struktury opisu: 1) wyliczenie części składowych; 2) określenie związków przestrzennych oraz relacji party-tywnych; 3) wymienienie i waloryzacja właściwości obiektu i jego części.

Na podstawie francuskich badań deskryptywnych (J. Ri-cardou i J.-M. Adama¹⁰⁰) Witosz zamieszcza także w pracy graf, który przedstawia budowę potencjalnego opisu: w centrum znajduje się temat opisu (obiekt), od którego prowadzą strzałki w strony: 1) określeń tła (iokalizator przestrzenny i temporalny), 2) właściwości samego obiektu (m.in. kolor, wielkość, kształt, zapach) oraz 3) części składowych (tu również relacje do całości, właściwości i ewentualne części). Następnie Witosz przedstawia własny schemat, znacznie bardziej rozbudowany i precyzyjny, który uwzględnia zarówno poziom „formalnosemantyczny”, jak i „pragmatyczny”. W skład tego pierwszego wchodzą wykładniki kategorii cechy, zarówno inherentne, jak i relacyjne, oraz relacje semantyczne, zaś do poziomu drugiego należą: intencja komunikacyjna, reguły gatunku, w którym opis się znajduje (np. reklama, obmowa, definicja), kontekst sytuacyjny i kulturowy. Wątpliwości budzić może wyodrębnienie np. cech porównawczych i metaforycznych, gdyż jest to kwestia nie tyle samej cechy, ile użytego środka stylistycznego, a metafora może się wszak zawierać w strukturze składniowej porównania. Również niezbyt celne wydaje się nadrzędne wobec wszelkich wykładników cech określenie „sekwencja opisu”, sugerujące konieczną kolejność w nazywaniu właściwości, której wszak, zwłaszcza w języku polskim, nie ma, i której zresztą wcale graf nie miał oddać.

Ale dla nas najbardziej istotne są te elementy wszelkich typologii czy podziałów, które wnoszą jakąś wiedzę o samej kategorii, jaką jest opis literacki. Z tego punktu widzenia schemat Witosz jest pierwszym u nas przedstawieniem rozmaitych cech opisu, który również uwzględnia wszystkie potencjalne typy językowej deskrypcji - zarówno literackie, jak i nie-literackie - łącznie z ich pragmatycznym nastawieniem. Zwłaszcza uwzględnienie intencji komunikacyjnej warte było-

1

   Zob. B. Witosz OPN - rozdział pt. Opis jako gatunek tekstu oraz eadem, Pragmatyczny wymiar opisu, op. cit., s. 198.

2

   Ibidem.

3

   B. Witosz, OPN, s. 54-56.

4

   Ibidem, s. 56.