36682 Terapia rodzin Namysłowska15

32 Rozdział 2

System rodzinny złożony jest z pojedynczych członków rodziny pozostających w interakcji podczas wspólnego życia. Jest jednak więcej niż sumą osobowości swoich członków, jest odrębną całością. Zgodnie z teorią systemów najlepiej jest definiować członków systemu rodzinnego nie jako jednostki, ale jako „osoby-komunikujące się z-innymi-osobami” (Watzlawick i wsp. 1967). Nie oznacza to automatycznej negacji wartości wewnątrzpsychicznych i właściwości jednostek stanowiących system rodzinny, ale z punktu widzenia myślenia systemowego to wzorce relacji między nimi nabierają kluczowego znaczenia. Ekwifinalność w sytemie oznacza, że te same rezultaty można osiągnąć startując z różnych punktów, a ekwipo-tencjalność z kolei, że podobne przyczyny mogą wywoływać różne skutki. Powoduje to inne spojrzenie na zależności pomiędzy przyczyną a jej skutkiem, podstawowe dla teorii i praktyki terapii rodzin.W opisie systemu rodzinnego można wyróżnić składające się nań podsystemy. Mogą nimi być zarówno poszczególni członkowie rodziny, jak i para małżeńska lub dzieci. Podział na podsystemy jest dynamiczny, a nie statyczny i zależy od wielu czynników, między innymi od fazy cyklu życia rodziny. Na przykład, w fazie rodziny z bardzo małym dzieckiem naturalnym i funkcjonalnym podsystemem będzie podsystem matka—dziecko. Taki właśnie podystem będzie najpełniej gwarantował zaspokojenie biologicznych i psychologicznych potrzeb dziecka, a także matki, nawet jeśli będzie się to działo z okresowym osłabieniem diady małżeńskiej. Przetrwanie tego podsystemu do okresu dorastania dziecka będzie z kolei sygnałem znacznej dysfunkcjonalności systemu rodzinnego.

System rodzinny charakteryzują granice wewnętrzne i zewnętrzne. Granice wewnętrzne to granice pomiędzy członkami rodziny lub poszczególnymi podsystemami. Wyznaczają one, podobnie jak granice w innych systemach żywych, stopień przepływu informacji. Granice zewnętrzne odgradzają rodzinę od innych szerszych systemów i jednocześnie umożliwiają komunikację pomiędzy rodziną a innymi systemami społecznymi, z którymi współpracuje, wypełniając swoje rozliczne funkcje. Stopień otwarcia systemu na wymianę informacji z otoczeniem jest, jak już powiedzieliśmy, zależny od granic systemu, to znaczy od ich „przepuszczalności”. Jest to pojęcie zapożyczone od biologicznej części teorii systemów, przyjmujące zbyt chyba uproszczoną analogię z komórką i błoną komórkową warunkującą wymianę materii z otoczę-innn. Minuchin (1974) uważa, że granice systemu rodzinnego są bardzo ważne dla jego prawidłowego funkcjonowania i proponuje pewne kontiuum wyznaczające stopień przepływu informacji: od granic sztywnych, poprzez granice prawidłowe, elastyczne, do granic zatartych. I >i i zagadnienia podziału systemu rodzinnego na podsystemy oraz problemu granic systemu składających się na jego strukturę powrócimy w rozdziale zajmującym się terapią strukturalną. Przejdziemy teraz do omówienia problemu regulacji procesów zachodzących w systemie. Zatrzymamy się nad tym zagadnieniem dłużej, ma ono bowiem kluczowe znaczenie dla wszystkich rodzajów terapii rodzin opartych o koncepcje systemowe. Poglądy na temat procesów regulacji w systemie, między innymi na zagadnienie homeostazy, przeszły daleko idącą ewolucję, którą postaramy się przedstawić.

Pojęcie homeostazy pochodzi od Cannona (1932), który sądził, że tendencja do zachowania stałości jest warunkiem życia organizmów żywych. Cannon uznał organizm ludzki za samoregulujący się system, który utrzymuje stałość niezależnie od zmian w otoczeniu zewnętrznym. Automatyczna tendencja do zachowania równowagi została nazwana homeostazą. Homeostazę można też określić jako tendencję systemu żywego do redukowania znacznych wpływów zewnętrznych do nieznacznych zmian jego struktury. Stąd najczęściej przytaczane porównanie systemu rodzinnego do domowego systemu ogrzewania opartego o działanie termostatu. Sadzę, że przytoczone tu porównanie w obecnym stanie wiedzy o systemie rodzinnym od razu razi tendencją do uproszczeń i redukcjonistycznym, mechanistycznym charakterem. Nic więc dziwnego, że od lat osiemdziesiątych pojęcie homeostazy jest bardzo krytykowane. Wrócimy do tego zagadnienia w dalszej części (ego rozdziału. W odniesieniu do rodziny Jackson w 1954 r. stworzył termin „rodzinna homeostaza”, który na długo zagościł w publikacjach. Według niego interakcje w rodzinie można opisać jako zamknięty system informacji, w którym różnice w zachowaniu służą jako informacja zwrotna, za pomocą której dokonuje się korekcja odpowiedzi systemu. Rodzina zachowuje się zgodnie ze strategią homeostazy rodzinnej. Zachowania te można opisać w sposób następujący:

1. Członkowie systemu rodzinnego starają się zachować równowagę i stałość we wzajemnych relacjach.

3 — Terapia rodzin