37550 str147

b BaikicwKż-OJiibowfiiH. L Mikulski,    "gritno. W^iwawa 2f.K)5

ISBN 83 0l-l4579-X.Oby WN PWN 2005

3. KSZTAŁTOWANIE SIĘ ODPŁYWU

W procesie odpływu wyróżnia się dwie jego drogi: powolny, ale stały odpływ podziemny, i szybki, nieregularny odpływ powierzchniowy do sieci rzecznej.

3.1.    Odpływ podziemny

Odpływ podziemny jest procesem, w wyniku którego woda wsiąkająca w podłoże przedostaje się do sieci hydrograficznej. Jest to więc ta część wody opadowej, która drogą przesiąkania przez strefę napowietrzenia (acracji) dostała się do strefy saturacji, a następnie poprzez źródła, młaki i wycieki zasila ciek lub zbiornik wodny (Dynowska, 1971).

W procesie odpływu podziemnego wyróżnia się dwie fazy:

-    fazę wsiąkania wody opadowej w skały podłoża i przesiąkania przez nie ruchem w przybliżeniu pionowym, tzw. infiltrację;

-    fazę odpływu podziemnego, tzw. filtrację⁴.

3.1.1.    Wsiąkanie wody opadowej

Pienvsza faza odpływu podziemnego, czyli wsiąkanie wody w glebę i przesiąkanie przez nią, odbywa się w strefie napowietrzenia, tj. strefie acracji (zob. rozdz. II, podrozdz. 1.2.1). Proces wsiąkania wody opadowej w glebę odbywa się. podobnie jak i jej opadanie na ziemię w postaci opadów atmosferycznych, pod wpływem siły ciężkości. Jednakże opory napotykane przez wodę wsiąkającą są większe niż te, które napotykają krople opadu spadając na powierzchnię ziemi. Opór wsiąkającej w grunt wodzie stawiają cząsteczki stałe w postaci ziaren i koloidów oraz cząsteczki wody unieruchomione przez przyciąganie i przywieranie do cząsteczek stałych. Od rodzaju i ilości tych związanych molekularnie cząstek wody (tj. od wilgoci glebowej) zależą chwilowe warunki wsiąkania. Ilość wilgoci glebowej jest zmienna i zależna od warunków pogodowych; maleje w okresie suszy, wzrasta na skutek kondensacji pary wodnej oraz w czasie opadów i roztopów. W zależności więc od stanu w ilgoci glebowej woda opadowa będzie albo wsiąkała w głąb ziemi, albo w postaci spływu powierzchniowego odpłynie do sieci wód powierzchniowych. Jeśli gleba jest sucha, wsiąkająca w grunt woda jest zużywana na zwilżanie gleby, pęcznienie koloidów, czyli na uzupełnianie wilgoci glebowej (głównie wody błonkowatej i kapilarnej) do stanu wilgotności odpowiadającej polowej pojemności wodnej (jest to taki stan, w którym gleba utrzymuje maksymalną ilość wody kapilarnej bez jej przejścia w- formę grawitacyjną)⁵. Po osiągnięciu tego stanu rozpoczyna się proces przesiąkania wody wolnej

ⁱ Filtracja - ruch wody podziemnej w skałach porowatych i szczelinowatych.

Zdolność pochłaniania wody przez glebę jest nazywana zdolnością sorpcyjną (lub sorpcyjnością gleby). Miarą stopnia przesuszenia gleby jest wielkość siły ssącej, jaką muszą mieć kor/.enic roślin, aby pokonać zarówno przyciąganie molekularne cząsteczek wody błonkowatej do ziaren i innych elementów gleby, jak i przyciąganie do ścianek włoskowatych. W praktyce wielkość siły ssącej określa się wielkością pF, czyli wartością logarytmu Briggsa z wysokości ciśnienia słupa wody w cm: pF = 0 oznacza stan całkowitego zapełnienia wodą porów skały (stan saturacji). pF = 2 odpowiada stanowi maksymalnej wilgotności polowej kapilar o średnicy poniżej 10 g. pF = 4,2 jest to stan oznaczający punkt trwałego więdnięcia roślin i pF = 4.7 odpowiada stanowi maksymalnej pojemności higroskopowej (Święcicki, 1981).

147

Cl

C

C

CO

co

co

o

©

©

&