44093 P1070820

XVI

w r. 1954, wraz z zakończeniem odbudowy tego gmachu. Tutaj powstały później m.i. prace Magdaleny Wairtkoozewskiej dotyczące ikonografii miasta, jak wydane w r. 1960 Widoki starego Poznania oraz Poznań na starej fotografii z r. 1967. Tutaj wreszcie zorganizowana została w r. 1978 nader istotna dla historii miasta wystawa Źródła kartograficzne do dziejów Poznania, opracowana przez Teresę Ruszczyńską i Annę Ro-galankę.

Istotnym źródłem poznania pierwotnej struktury szeregu zabytkowych budowli Poznania były podejmowane działania konserwatorskie, szczególnie zaś odbudowa ze zniszczeń wojennych. Wyżej wspomniano zniszczenie w r. 1945 zabudowy Starego Rynku i przyległych ulic, które dało asumpt do totalnej rekonstrukcji zbliżonej do stanu ze schyłku XVIII wieku, przeprowadzonej w połowie lat pięćdziesiątych na podstawie wcześniejszych studiów architektonicznych Zbigniewa Zielińskiego. Problematyka konserwatorska tej rekonstrukcji znalazła obszerne omówienie w wydanej w r. 1971 pracy Henryka Kond zieli Stare miasto w Poznaniu {tamże zawarty „Katalog odbudowy i prac konserwatorskich w kamienicach”). Charakterystyczne dla podejmowanej odbudowy zniszczonych obiektów architektury było ujawnianie w ich murach nieznanych przedtem reliktów średniowiecznych, zarówno w zabudowie staromiejskiej, jak i w budowlach monumentalnych, jak zamek, a przede wszystkim katedra. W odniesieniu do tej ostatniej (w pewnej mierze dotyczy to także kościoła św. Marcina) odkryte relikty zadecydowały o kierunku odbudowy, przesądzając nawet (w katedrze) rozbiórkę późnobarokowych sklepień i takiegoż ołtarza, przy czym w systemie architektonicznym brakujące i nieznane człony zostały dokomponowane „w stylu”, zresztą nie zawsze trafnie. Równolegle do odbudowy katedry powstawała jej monografia Kościół katedralny w Poznaniu pióra wytrawnego archiwisty Józefa Nowackiego, wydana w r. 1959 jako pierwszy tom Dziejów archidiecezji poznańskiej. Zniszczenie katedry, a następnie istotne przekształcenie jej architektury wykorzystane zostało także dla przeprowadzenia badań archeologicznych uwieńczonych odkryciem pierwszego i drugiego kościoła z X i XI wieku; wyniki badań i rekonstrukcji przedstawione zostały przez ich autorkę Krystynę Józefowicz w pracy Z badań nad architekturą przedromańską i romańską w Poznaniu, wydanej w r. 1963 (jako dziewiąty tom w serii ^Polskich badań archeologicznych® Instytutu Historii Kultury Materialnej). Obok katedry w pracach restauracyjnych zakrojonych na mniejszą skalę dokonano odsłonięć nie-

xvn

znanych szczegółów średniowiecznych we wspomnianym już kościele św. Marcina, w kościołach: św. Jana Jerozolimskiego, św. Wojciecha i podominikańskim, co zmieniło znacznie dawne pog ądy na przynależność tych obiektów bądź ich partii do nowszych epok.

Obok odkryć starszych reliktów w istniejących budowlach doszło także do odsłonięcia pozostałości obiektów dawno zlikwidowanych, a zachowanych tylko poniżej narosłego terenu. Należą tu przede wszystkim partie murów obronnych, w tym jednej z baszt wtórnego, zewnętrznego muru, zrekonstruowanej z fragmentów w r. 1951. Do tej grupy zaliczyć trzeba również wieżę zamkową, której zachowaną dolną partię odsłonięto spod ziemi w r. 1949. Tu wreszcie należą także relikty bramy Wronieckiej i jej rozległego przedbramia, ujawnione w ostatnich latach pod wylotem ul. Wronieckiej.

Omawiając stale poszerzaną bazę źródłową umożliwiającą pełniejsze rozpoznanie zabytków będących przedmiotem niniejszego katalogu nie można pominąć znacznego dorobku Praoowni Konserwacji Zabytków; powstało tu m.i. wiele monograficznych studiów historycznych oraz inwentaryzacji pomiarowych. Materiały te gromadzone są w Biurze Badań i Dokumentacji Zabytków działającym przy Miejskim Konserwatorze Zabytków, biuro to poszerza ciągle podstawową bazę dokumentacyjną jaką stanowią kartoteki — zarówno zabytków architektury, jak i obiektów „ruchomych”. Korzystając z tych materiałów Miejski Konserwator Zabytków wydał w r. 1955 Przegląd zabytków miasta Poznania — urbanistyka, architektura, budownictwo (opr. I. Jasiecka i H. Kondziela) stanowiący właściwie zwięzły wykaz zabytkowych budowli (nie objął on jednak ich wystroju i wyposażenia). Poza Przeg ądem materiały konserwatorskie w niewielkiej tylko mierze zostały opublikowane, z wyjątkiem dużego kompleksu zagadnień konserwacji i rekonstrukcji starego miasta, które stanowią przedmiot wspomnianej już pracy Henryka Kondzieli. Nowsze badania z zakresu różnych dyscyplin historycznych poświęcone miastu wypełniły trzeci tom w serii Biblioteki Fontes Archeologici Posnanienses, pt. Początki i rozwój starego miasta w Poznaniu, w świetle badań archeo ogicznych i urbanistyczno-architektonicznych, wydany w r. 1977. Bardziej wszechstronna, bo dotycząca całej historii miasta jest problematyka dużej monografii Dzieje Poznania, pod redakcją Jerzego Topolskiego i Jerzego Wisłockiego; kilka jej rozdziałów obejmuje całość dziejów sztuki Poznania (na razie jednak materiały te, opracowane przez kilku autorów, pozostają na prawach rękopisów).