48678 IMG�00 (2)

Rozdział I

Jakość życia - wybrane zagadnienia

I. Próba uporządkowania problematyki jakości życia 1.1. Jakość życia - pojęcie i wymiary

W zrost zainteresowania jakością życia wynika głównie z dynamiki zmian społecznych we współczesnej Polsce. W projektach badawczych prowadzonych na reprezentatywnych próbach Polaków często podejmowane są kwestie związane z poziomem życia w okresie transformacji. Szacowanie poziomu jakości życia daje określone korzyści w tworzeniu strategii gospodarczych. politycznych i społecznych. Społeczeństwo jest zainteresowane polepszaniem jakości funkcjonowania w sensie praktycznym, najczęściej oczekując dobrych warunków do zaspokajania rosnących potrzeb kulturalnych, materialnych, dotyczących atrakcyjnej pracy i wypoczynku oraz bezpieczeństwa. Wraz z rosnącym popytem na dobrobyt, rośnie zapotrzebowanie na dobrostan psychiczny. Dla przedstawicieli nauk społecznych, a także dla praktyków pracujących z człowiekiem znajdującym się w trudnej sytuacji życiowej, oznacza to konieczność uporządkowania problematyki jakości życia. Wprawdzie w toku rozwoju psychologii podejmowano próby usystematyzowania pojęć w tym zakresie, jednak wciąż istnieje wiele interpretacji w jej opisie, wynikających głównie ze złożoności określających ją czynników [Derbis 2000b].

Obecnie na całym święcie lekarze, politycy, psycholodzy, pedagodzy, ekonomiści itp. korzystają z pomiarów jakości życia. Tak duże zainteresowanie tym parametrem pozwala na obserwację zmian zachodzących w życiu jednostki, w tym w poszczególnych jego sferach. Przy użyciu kategorii jakości życia można analizować kierunki zachodzących zmian społecznych, jak i podejmować próby wpływania na kondycję psychiczną ludzi. Jakość życia może odgrywać kluczową rolę w organizowaniu życia społecznego [Kowalik 1995].

Już samo pojęcie jakości należy współcześnie do najbardziej popularnych, wykorzystywanych w praktyce podczas charakterystyki szczegółowych rozwiązań działalności współczesnych organizacji. Jakość interpretowana jest

w sensie ogólnym jako doskonałość, wysoki standard. W tym rozumieniu bierze się pod uwagę wszystkie jej części składowe, nawet jeśli w danym momencie nic są one osiągalne. W analizach jakości zakłada się istnienie wzorca dla porównań stanu uznawanego za doskonały. Dążenie do osiągania wysokiej jakości, to w tym wypadku poszukiwanie możliwości przybliżenia się do wzorca doskonałości. Problemem, który pojawia się w tym poszukiwaniu jest zmienność wzorca nie tylko w czasie, ale i dla poszczególnych jednostek, grup lub zbiorowości [Błaszczyk 2006].

Obszar zagadnień jakości życia stanowił przedmiot badań psychologów od dawna, choć nie wygenerowali oni zasadniczych wskazówek, które mogłyby zostać uznane za uzasadnione naukowo dyrektywy zapewniające osiąganie większej harmonii lub umożliwiające doskonalenie życia psychicznego jednostki. Początki zainteresowania psychologów pojęciem jakości życia datuje się na lata siedemdziesiąte ubiegłego wieku, kiedy to A. Campbell przeprowadził badania nad zadowoleniem z życia Amerykanów [za: Kowalik 2000], Jakość życia definiował on jako stopień zadowolenia jednostki z własnego istnienia, wyrażony w formie refleksji. Wśród wyróżnionych przez niego dziedzin były takie, jak: życie rodzinne, małżeństwo, sąsiedzi, zdrowie, przyjaciele, znajomi, praca zawodowa, prace domowe, życie w USA, czas wolny, miejsce zamieszkania, mieszkanie, przydatność wykształcenia, poziom wykształcenia, standard życia oraz posiadane oszczędności. Zadowolenie z życia stanowiło tu odpowiednik stopy zysku, czy też dochodu narodowego, a zatem jego rozumienie było zbliżone do wskaźników ekonomicznych [por.: Derbis 2000b],

W oparciu o koncepcję A. Campbella wyróżniono funkcjonalne oraz per-cepcyjne wskaźniki jakości życia. Do wskaźników funkcjonalnych zalicza się funkcjonowanie społeczne, fizyczne i emocjonalne, a za percepcyjne uważane są natomiast spostrzeganie ogólnego zadowolenia z życia oraz spostrzeganie stanu swojego zdrowia [Kowalik 1995].

Kategoria jakości życia jest wieloznaczna, o czym może świadczyć liczba pojęć używanych równolegle w celu jej określenia. Odnoszą się do niej takie terminy, jak: sens życia, wartość życia, forma życia, a wśród korela-tów wymienia się pozytywne postrzeganie życia, mądrość życiową, sposób prowadzenia życia, dobrostan, doświadczenia i doświadczanie życia, poziom życia, subiektywne odczucie przyjemności, zadowolenie, satysfakcję, samopoczucie, szczęście, stan umysłu. Wśród badaczy podejmujących problematykę jakości życia można zauważyć zbyt mało prób uzasadnień o charakterze koncepcyjnym, brak metateorii, która mogłaby być podstawą dla poszczególnych nurtów interpretacyjnych stosowanych w koncepcjach jakości życia.

15