48103 PB040611

22 Higiena l dobrostan zwierząt gospodarskich

ranią przez zwierzęta wrażeń wzrokowych, lecz także do udziału światła w wydzielaniu wielu gruczołów dokrewnych. Tak więc pod wpływem światła na siatkówkę oka ze skupisk neuronów sekrecyjnych podnieta biegnie torami Frcya do podwzgórza, a stamtąd dalej do przedniego płata przysadki mózgowej, co pobudza wydzielanie hormonów gonadotropowych. Pod wpływem tych hormonów rozpoczyna się dojrzewanie pęcherzyków Graafa. Jednocześnie dzięki oddziaływaniu światła wzmaga się wydzielanie hormonów tyrcotropowego i kortykotropowego, a także hormonów szyszynki (melatoniny i serotoniny).

Z licznych obserwacji i doświadczeń wynika, że najbardziej fotofilny jest drób, następnie świnie i psy, a po nich przeżuwacze i konie. Ze względu na stymulacyjne działanie światła na sckrecję hormonów gonadotropowych znaczenie tego czynnika jest szczególnie ważne u zwierząt reprodukcyjnych. Światło jest również stymulatorem procesów odpornościowych organizmu, co obserwuje się wyraźnie u zwierząt młodych.

U loch utrzymywanych przy ograniczonym dostępie światła stwierdzono częściową lub całkowitą sterylność, spadek mleczności i przeżywal-ności prosiąt. Badania holenderskie (Bruininx i wsp. 2002) nad wpływem dwóch programów świetlnych: 8hŚ :16hĆ (I) oraz 23hŚ :lhĆ (II) przy natężeniu 44 lx podczas oświetlenia i 1 lx podczas ciemności na wyniki produkcyjne prosiąt po odsądzeniu wyraźnie wskazują, że ograniczony dzień świetlny (I program) spowodował istotne zmniejszenie dziennego spożycia paszy i przyrostów dobowych masy ciała oraz pogorszenie współczynnika wykorzystania paszy.

U krów przy braku światła następuje słabe manifestowanie objawów rujowych, zmniejszenie wskaźnika zapłodnień, wydłużenie okresu między-ciążowego, obniżenie mleczności, co przyczynia się do pogorszenia ekonomicznej efektywności produkcji mleka.

U drobiu brak dostatecznej ilości światła (naturalnego lub sztucznego) opóźnia wzrost i rozwój, zaś w okresie nieśności nawet jednorazowe wyłączenie światła może spowodować jej radykalne obniżenie, a także pogorszenie jakości jaj. Istnieje przy tym zasada, że w czasie wychowu nie wolno dnia świetlnego przedłużać, zaś w okresie nieśności nie można go skracać. U samców brak światła prowadzi zawsze do zaburzeń spermiogenezy i obniżenia czynności płciowych.

Natomiast niektóre zwierzęta tuczne, jak brojlery czy tuczniki można utrzymyw ać przy ograniczonym oświetleniu, lecz nie w zupełnych ciemnościach. Ten zabieg technologiczny jest nawet korzystny, gdyż zapobiega kanibalizmowi, a ograniczony ruch nawet przy słabym oświetleniu pomieszczeń sprzyja lepszemu wykorzystaniu paszy na cele produkcyjne.

Osobnym zagadnieniem jest reakcja zwierząt na różne źródła światła sztucznego oraz kołory światła. Generalnie zwierzęta rozróżniają niektóre barwy, chociaż problem ten jest wciąż przedmiotem badań.

Zagadnienia oświetlenia pomieszczeń inwentarskich są szerzej przedstawione w rozdziale 3.3.

2.1.3. Pomiary promieniowania

Metody pomiarów natężenia promieniowania możemy podzielić na fotomctryczne i kalorymetryczne. Pierwsze stosuje się zwykle w części widzialnej widma, drugie zaś przy pomiarach natężenia promieniowania w całym obszarze widmowym. Przyrządy służące do pomiarów promieniowania metodą kalorymetryczną noszą obecnie różne nazwy, pyranometry, sola-rymetry, aktynometry i perheliometry.

Najbardziej przydatnym przyrządem do pomiaru natężenia promieniowania słonecznego (nasłonecznienia) jest solarymetr Gorczyńskiego. Może on służyć do pomiaru promieniowania zarówno całkowitego, jak i bezpośredniego oraz rozproszonego, a także albeda. Do pomiaru wielkości usłonecznienia, czyli ilości godzin w dniu, miesiącu, porze roku, okresie wegetacyjnym czy pastwiskowym, w ciągu których słońce nie zasłonięte przez chmury oświetla miejsce obserwacji, używamy heliografów. W bio-meteorologii i zoohigienie pomiary aktynometryczne (nasłonecznienie, usłonecznienie) są prowadzone w ramach badań nad termoregulacją, zachowaniem i aklimatyzacją zwierząt.

Przyrząd służący do pomiaru promieniowania widzialnego (światła) metodą fotometryczną nosi nazwę fotometru (światłomierz, luksomierz). Mierzy on natężenie oświetlenia naturalnego jak i sztucznego. Do pomiaru frakcji U V służą mierniki elektroniczne.

2.2. Warunki termiczno-wilgotnościowe

Warunki termiczno-wilgotnościowe, a więc temperatura otoczenia i wilgotność powietrza mają podstawowe znaczenie w kształtowaniu warunków cieplnych pomieszczeń inwentarskich, a także wpływają w sposób bezpośredni i pośredni na kształtowanie procesów termoregulacyjnych i bilansu cieplnego organizmów zwierzęcych.