64389 skanuj0126 (11)

F.poka piśmienna doba nowo polska

248 gipiura, kostium, krynolina, muślin J/negJiŻJpasmanteria, peleryna, perfumeria, szal, tiul itp.), kuchni '"{baleron, beza, deser, koniak, korniszon, krem, likier, lemoniada. menu, omlet itp.). Legiony . i_\vo[ny napolcońsk-te- zaowocowały- napływem nowych terminów . wojskowych {armia, defilada, eskorta, kantyna, kirasjer, manewry, saper, szwoleżer, tyraliera, żandarm itp.). Od lal trzydziestych XIX wieku bardzo ważnym ogniwem wpływów francuskich na język polski stała się polszczyzna Wielkiej Emigracji. I za pośrednictwem polszczyzny emigracyjnej, i bezpośrednio przenikały zapożyczenia z. zakresu, sztuk plastycznych (atelier, gobelin, grawiura, pejzaż, plener, wernisaż, winieta, witraż, balkon, fasada, fronton, kartusz, suterena itp.),. literatury (ballada, beletrystyka, dekadencja, felieton, pastisz, renesans, reportaż, romantyzm itp.), teatru, sztuk estradowych, później też filmu {antrakt, ekran, estrada, farsa, festiwal, kabaret, kankan, konferansjer, kurtyna, marionetka, premiera, rampa, repertuar, rewia, /reżyser, rola, seans, spektakl, sufler, tournee, varietes, wodewil itp.), muzyki i baletu (akompaniować, akord, etiuda, klawesyn, piruet, refren, suita, uwertura itp.).

W XIX wieku wpływy francuskie nie ograniczały się jednak do tradycyjnych dziedzin obcej mody i do sfery szeroko pojętej kultury artystycznej. Francja dostarczała także wzorów w zakresie życia społecznego, politycznego, gospodarczego, w zakresie nauki i techniki. Stad w polszczyźnie ówczesnej zapożyczenia francuskie w słownictwie administracyjnym i politycznym (afera, ankieta, barykada, biuro, biuletyn, debata, departament, etat, kontrola, premier, raport, trybuna, żurnal «czasopismo»), w słownictwie dotyczącym życia gospodarczego (asortyment, bankrut, bilon, finanse, kapitał, kapitalista, komercjalny, renta itp.), w terminologii naukowej i technicznej (busola, dagerotyp «prototyp fotografii)), impregnować, inżynier, keson, klisza, monter, retusz, rezerwuar, sonda, szofer itp.), wreszcie w codziennej polszczyźnie potocznej (adres, awans, awantura, bagaż, grupa, hotel, klika, kretyn, notes, parter, peron, plaża, portfel, poza, szansa, szantaż, szarada, szosa, teren, waliza itp.).

Wiek XIX był niewątpliwie okresem największego nasilenia wpływów francuskich. Choć nieco już słabnące, utrzymywały się one jednak także w wieku XX. do końca doby nowopolskiej. Związki odrodzonej Polski z Francją były bardzo bliskie i żywe.

Powrót sformowane}-we Francji armii generała Hallera ożywił 249 tradycyjne już wpływy francuskie w zakresie słownictwa wojskowego. Pojawiły się zapożyczenia dotyczące nowych rodzajów broni i nowych sposobów walki (blindaż «opanccrzcnie czołgu», desant itp.). Najwięcej było ich w dziedzinie lotnictwa (a wionę tka «mały samolot», dywizjon, eskadra, hangar, kapotaż i kapotować, pikować, pilotaż, planować «wykonywać lot ślizgowy», wiraż itp.).

Także w zakresie dyplomacji język francuski aż do ostatniej wojny zachował w Polsce, jak zresztą na całym świeefe, przodującą pozycję.

Dopiero druga wojna światowa i przemiany społeczne, jakie się po niej i w jej wyniku dokonały, poważnie osłabiły wpływy języka francuskiego na polszczyznę.

W ciągu całej doby nowopolskicj utrzymywały się także wpływy ruski.c — bezpośrednio na polszczyznę kresową, a za jej pośrednictwem (dzięki prestiżowi kulturalnemu tej odmiany językowej) również na ogólnopolski język literacki. Zagadnienie to przedstawiliśmy jednak w miarę wyczerpująco już w poprzedniej części tej książki.

Od rozbiorów na polszczyzny wschodniej części polskiego obszaru językowego i na polszczyznę kresową zaczął oddziaływać wpływ języka rosyjskiego (dotąd związki językowe polsko-rosyjskie były luźniejsze, a kierunek wpływu odwrotny: jak już wiemy, w dobie średniopolskięj polszczyzna oddziaływała na język rosyjski, który za jej pośrednictwem przejął zwłaszcza wiele wyrazów z języków zachodnich: łaciny, niemieckiego, włoskiego i francuskiego). Wpływy rosyjskie nasiliły się w wieku XIX, zwłaszcza w jego drugiej połowie, w miarę jak nasilała się a keja rtisy fi kacy j na władz zaborczych. Wobec świadomego i zorganizowanego oporu społeczeństwa do języka polskiego przeniknęło stosunkowo niewiele wyrazów rosyjskich: mi?. «chwila». odkryjju^j.karika pocztowa», okutać «otulić», robotny «pracowity» itpTT^zęslsze były zapożyczenia znaczeniowe (czyli wypadki, gdy wyrazy polskie pod wpływem ich rosyjskich odpowiedników wytwarzały nowe znaczenia, obce polskiej tradycji językowej), np. łakomy w znaczeniu «smaczny» (łakomy kąsek), odstąpić w znaczeniu «cofnąć się», przymykać w znaczeniu «przyłączyć się», znojny w znaczeniu «skwarny»

(znojna pogoda) itp. Wobec bliskości języka rosyjskiego jako