76810 socjologia1 (2)

148 Struktury quasi-grupowe

strukturalną i wreszcie - są to działania niosące ze sobą niebezpieczeństwa natury psychologicznej (jeśli pojawiają się zbyt często lub też trwają zbyt długo) w postaci utraty kontroli nad jaźnią i różnorodnych chorób psychicznych.

5.2.2. Scalenie jednostki z rolą społeczną. Stany autonomii funkcjonalnej lub strukturalnej jednostka może też osiągnąć, budując strukturę swej indywidualnej roli w sposób całkowicie odmienny. Autonomia nie musi bowiem koniecznie oznaczać oddzielenia, odseparowania się czy uniezależnienia jednostki od nacisków i wymogów strukturalnych. Jak utrzymuje Ralph Turner (1978), ludzie wykorzystują role także jako środki samoidentyfikacji i samopotwierdzenia się. „Pewne role - pisze Jonathan Turner, komentując to zjawisko - są więc dla jednostek ważniejsze i opierają się oddzieleniu lub odseparowaniu od koncepcji samego siebie, jaką posiada dana jednostka. Role wyzwalające silne emocje, które ludzie zdają się grać niezależnie od sytuacji, z których nie chcą zrezygnować oraz które dodatkowo wiążą z określonymi postawami, pociągają za sobą wyraźne scalenie jaźni danej jednostki z rolą” (1985, s. 454-455). Chodzi więc o sytuację dość specyficzną, w której autonomia jednostki, możliwość zrealizowania jej wewnętrznych, osobowościowych potrzeb i dążeń, możliwość zrealizowania samego siebie jest osiągana w całkowicie odmienny sposób niż analizowane poprzednio - przez scalenie się, całkowite zidentyfikowanie z pełnioną rolą. Scalenie jednostki z rolą nie dokonuje się więc na skutek usunięcia rozłamu czy to wewnątrz osobowościowej definicji roli, czy też między oboma podstawowymi segmentami struktury roli jednostki. Byłoby to bowiem sprzeczne z poprzednimi metodami uzyskiwania autonomii. Jak pamiętamy, układ powiązań i zależności w obrębie struktury roli indywidualnej jest taki, iż czwarty jej subpoziom - odegranie roli - jest bezpośrednio zdeterminowany przez koncepcję roli. Ta natomiast jest wprawdzie bezpośrednio determinowana poprzez strukturalnie narzucone nakazy roli, ale nie jest ich wiernym odbiciem. Powstając w wyniku ścierania się ze sobą dwóch sił: strukturalnych nacisków i nakazów z jednej strony, oraz wewnętrznych, osobowościowych potrzeb i dyspozycji z drugiej, zawsze jest do pewnego stopnia odchyleniem od kształtu nakazów roli. Odpowiedniość sposobu odegrania roli oraz różnorodnych elementów, subpoziomów i, ogólnie rzecz biorąc, treści strukturalnie narzuconych nakazów roli jest dość luźna, albowiem poważny, modyfikujący wpływ na granie roli wywiera koncepcja roli. Gdy jednak pojawia się bardzo głęboka harmonia między trzema elementami struktury roli - strukturalnymi nakazami roli, dyspozycjami psychicznymi i cechami osobowościowymi jednostki oraz jej koncepcją roli - dochodzi do scalenia jednostki z rolą, czego rezultatem jest odegranie roli całkowicie zgodne ze strukturalnymi nakazami i naciskami. Jednostka osiąga autonomię, albowiem stapia się ze strukturą tak dalece, że strukturalne potrzeby, dążenia i wartości są równocześnie jej indywidualnymi potrzebami, wartościami i celami. Rola społeczna jednostki wyraża ją samą; strukturalne nakazy i naciski są równoznaczne z koncepcją samego siebie. Niewątpliwie stan scalenia jednostki z jej rolą jest takim stanem struktury roli, który w sposób najpełniejszy zapobiega pojawieniu się sytuacji alie-nacyjnych.