246 247 (16)

Rozdział

Determinanty dochodu narodowego. Analiza krótkookresowa

Przedmiotem rozważań niniejszego rozdziału są czynniki determinujące dochód narodowy w krótkim okresie^{1 2}. Podejmiemy zatem próbę odpowiedzi na pytanie, od czego zależy poziom i wzrost dochodu narodowego w krótkim okresie. Jesteśmy przekonani, że po zapoznaniu się z treścią poprzedniego rozdziału nie trzeba uzasadniać istotnej wagi tego pytania.

Problem czynników determinujących dochód narodowy wywołuje spore kontrowersje w teorii ekonomii. W kwestii tej występują zróżnicowane stanowiska i podejścia, wynikające głównie z odmiennych założeń metodologicznych. W celu lepszego zrozumienia dalszych rozważań przyjrzyjmy się ogólnemu zarysowi głównych stanowisk teoretycznych.

9.1. Zarys głównych stanowisk teoretycznych

Zanim zaprezentujemy główne stanowiska teoretyczne w interesującej nas kwestii, musimy wprowadzić kilka pojęć pomocniczych, a w szczególności: produkcji potencjalnej i faktycznej oraz krzywych agregatowego popytu i agregatowej podaży.

Przez produkcję potencjalną rozumiemy produkcję, którą można by wytworzyć w gospodarce, gdyby racjonalnie były wykorzystane wszystkie czynniki produkcji. tj. zasoby pracy , kapitału i ziemi. Rozmiary produkcji potencjalnej zależą od wielkości zasobów czynników produkcji występujących w gospodarce or;iz efek* tywności ich wykorzystania: warunkiem wzrostu tej produkcji jest wzrost wspomnianych zasobów oraz poprawa efektywności ich wykorzystania. Ze względu o* to. żc procesy wzrostu zasobów czynników produkcji są stosunkowo powolne-teoretyczne rozważania nad wzrostem produkcji potencjalnej prowadzi się w **' mach analiz długookresowych.

Produkcja faktyczna oznacza produkcję rzeczywiście wytwarzaną w gos-| podarcc. W gospodarce rynkowej, w której produkty wytwarzają przedsiębiorstwa nastawione na zysk. jej poziom jest wyznaczony przez możliwości opłacalnej sprzedaży. Przy odpowiednio wysokim popycie na towary produkcja faktyczna może osiągnąć poziom produkcji potencjalnej. Jeśli popyt na towary jest niższy, co często zdarza się w gospodarce, to produkcja faktyczna odchyla się w dól od produkcji potencjalnej. Zasoby czynników produkcji są wówczas częściowo nie wykorzystane.

W rozdziale drugim wprowadziliśmy pojęcia popytu i podaży, odnoszące się ! do pojedynczych towarów. Podobny seas mają pojęcia agregatowego popytu i agregatowej podaży, z tym że odnoszą się do wszystkich towarów. Można więc powiedzieć. że agregatowy popyt to łączna ilość towarów, jaką nabywcy decydują się zakupić w danych warunkach i czasie. Natomiast agregatowa podaż oznacza łączną ilość towarów, jaką producenci decydują się wytworzyć w danych warunkach i czasie oraz dostarczyć na rynek. Termin „w danych warunkach" należy rozumieć jako dane czynniki determinujące agregatowy popyt i agregatową podaż. Przyjrzyjmy się tym czynnikom bliżej.

Agregatowy popyt zależy przede wszystkim od dwóch czynników: od ogólnego poziomu cen towarów i od wysokości dochodów ludności (jako wskaźnik tych i dochodów można przyjąć dochód narodowy na l mieszkańca). Kierunki wpływu obu czynników na agregatowy popyt są analogiczne do zależności dotyczących wpływu ceny i dochodów na popyt na pojedynczy towar, omówionych w rozdziale drugim. Można więc powiedzieć, że agregatowy popyt jest malejącą funkcją ogól-j nogo poziomu cen i rosnącą funkcją dochodów ludności. Takie kierunki zależności wynikają z roli ogólnego poziomu cen i dochodów ludności w kształtowaniu możliwości zakupu towarów.

Agregatowa podaż zależy przede wszystkim od trzech czynników: od zasobów czynników produkcji i efektywności ich wykorzystania, od ogólnego poziomu cen towarów oraz od kosztów produkcji ponoszonych przy wytwarzaniu towarów. Wielkość zasobów czynników produkcji i efektywność ich wykorzystania wyznaczają rozmiary agregatowej podaży, odpowiadające poziomowi produkcji potencjalnej. Im większe są te zasoby oraz im wyższa jest efektywność ich wykorzystania, tym wyższe są rozmiary' agregatowej podaży. Przy danych zasobach czynników produkcji wielkość agregatowej podaży zależy przede wszystkim od ogólnego poziomu cen oraz od kosztów produkcji. Uzasadnienie tej ostatniej zależności Kst następujące: obydwa wymienione czynniki determinują opłacalność produkcji, taóra - jak wiemy z wcześniejszych rozważań - jest podstawowym kryterium decyzji produkcyjnych przedsiębiorstw. Wzrost opłacalności produkcji (związany * wzrostem cen lub też spadkiem kosztów produkcji) powoduje wzrost agregatowej podaży; spadek opłacalności (związany ze spadkiem cen lub też ze wzrostem y*®tów) pociąga za sobą spadek agregatowej podaży. Można więc powiedzieć. ** agregatowa podaż jest rosnącą funkcją ogólnego poziomu cen i malejącą funk-kosztów produkcji.

1

¹ Używamy tułaj pojęcia: dochód narodowy, ale podejmowane w lym rozdziale ****** w równym stopniu można odnosić do innych miar wyników procesu produkcji, wprowadzonych**'■* dziale poprzednim. Różnice między produktem krajowym brutto, produktem narodowym t*²*'

2

dochodem narodowym nic maj4 istotnego znaczenia przy ogólnej analizie czynników delcrtniu<jtfl3 produkcję w skali całej gospodarki.