252 253

Warunkiem organizacji aktywności dzieci jest istnienie odpowiedniej liczby elementów mających potencjalne możliwości działania, które są aktywizowane wówczas, kiedy mają być urzeczywistniane określone założenia i dzięki temu, aby je zadowalająco zaktualizować, muszą być odpowiednio zorganizowane.

Powinnością edukacyjną szkoły jest zapewnienie dzieciom możliwości osiągnięcia przez nich określonego zasobu wiedzy, umiejętności itp. oraz rozwinięcie sprawności intelektualnych. Osiągnięcie zaś ich wymaga odpowiedniej organizacji pracy. W skład tego typu organizacji wchodzą, zgodnie z ogólną nomenklaturą tego pojęcia, poszczególne elementy mające potencjalne możliwości funkcjonowania (nauczyciele, dzieci itp.). Aktualizacja funkcjonalnych właściwości tych elementów następuje wówczas, kiedy zostaną przed nimi określone problemy, wymagające ich wzajemnego i harmonijnego współdziałania.

Organizacja, jako całość, podejmująca próbę urzeczywistniania określonych problemów, założeń przejawia się na zewnątrz w postaci różnych układów dających się zaobserwować nawet przez postronnego obserwatora. Można więc powiedzieć, że organizacja ma odpowiednie „kształty”. W języku polskim przyjęło się określenie pochodzenia łacińskiego dla oznaczenia zewnętrznych przejawów określonego układu — w tym przypadku organizacji. Terminem tym jest wyraz „forma”. Można więc orzec, że organizacja w toku działania przybiera różne formy. Dlatego mówimy o różnych formach organizacyjnych nauczania i aktywności dzieci.

Należy dokonać rozróżnienia zakresu znaczeniowego pojęcia „formy organizacyjne aktywności dzieci” od zakresu znaczeniowego „formy organizacyjne nauczania”. W pierwszym wypadku mamy na myśli określone typy odpowiednio zorganizowanych czynności dzieci, natomiast w drugim — czynności nauczyciela organizującego odpowiednie warunki edukacyjne.

2. KLASYFIKACJA FORM ORGANIZACYJNYCH NAUCZANIA I AKTYWNOŚCI DZIECI

Nauczanie jest czynnością zorganizowaną^-Czynnością w zależności od potrżeF dydkatyczno-wychowawczych jest różnie zorganizowana, albo inaczej — przejawia się w postaci różnych form organizacyjnych.

„Wyróżniamy dwie podstawowe formy organizacyjne nauczania, a mianowicie: pracę szkolną i pracę pozaszkolną. Podział pojęcia „organizacja nauczania” na dwa pojęcia podrzędne: „praca szkolna” i „praca pozaszkolna” opieram na wyodrębnieniu miejsca pracy dziecka. Jeżeli zatem nauczyciel organTzował aktywność dzieci na "Terenie'szkoły, wówczas podstawową formą organizacyjną była praca szkolna. Jeżeli natomiast były organizowane czynności poznawcze dzieci poza terenem szkoły, wówczas podstawową formą organizacji pracy nauczyciela była praca pozaszkolna. Ze względu na typ pracy szkolnej i pozaszkolnej wyróżniamy z kolei: w przypadku pierwszej formy — pracę klasowo-lekcyjną, laboratoryjną i w zespołach zainteresowań, natomiast w przypadku drugiej — pracę domową, wycieczki i prace społecznie użyteczne.

W procesie edukacyjnym występuje określona organizacja aktywności dzieci. Podstawowymi formami organizacyjnymi aktywńości w procesie edukacyjnym są: aktywność indywidualna i aktywność zbiorowa. Kryterium podziału dla pojęcia organizacji aktywności dzieci jest sposob~zdobyWan1a''przez nich wiedzy. Jeżeli wszystkie dzieci uczestniczą wspólnie z nauczycielem w procesie edukacyjnym, wówczas mówimy, że organizacja ma formę aktywności zbiorowej. Jeżeli natomiast poszczególne dzieci, niezależnie jedno od drugiego, na podstawie lektury określonych tekstów bądź w inny sposób dążą do osiągnięcia zakładanych oczekiwań poznawczych i zdobycia tym samym odpowiedniej wiedzy, wówczas powiemy, że organizacja edukacji ma formę aktywności indywidualnej. W stwierdzeniu tym ważny jest szczególnie zwrot „niezależnie jeden od drugiego”, który odróżnia tę formę organizacyjną aktywności dzieci od aktywności zbiorowej. Pojęcia aktywność indywidualna i aktywność zbiorowa można jeszcze dzielić na inne pojęcia podrzędne.

Aktywność indywidualna i zbiorowa to aktywność „równym frontem”^ Obejmuje bowiem swoim zasięgiem wszystkie dzieci w klasie. Dlatego konieczne jest stosowanie jeszcze innych form organizacyjnych aktywności dzieci, które by wyeliminowały pewne niedostatki omówionych form i zapewniły tym samym sprawne działanie całej organizacji edukacyjnej. Spróbujemy więc przedstawić uporządkowany rejestr najbardziej istotnych form organizacyjnych aktywności dzieci. Uwzględniono zarówno dwie omówione już poprzednio formy, jak i inne, którymi należałoby je uzupełnić.

253