31 (216)

POSTAWY A ZACHOWANIA 167

hymnie narodowym Niemców „Deutschland, Deutschland uber alles!", czyli Niemcy są lepsi ponad wszystkie inne narody! Gdy refren się powtarza i nasila się jego głośność, wieśniacy nie rozumiejąc go poznawczo, zaczynają czuć go emocjonalnie. Dołączają do śpiewu młodzieńca, wstają, zdejmują czapki z głów i wznoszą ramię w geście Heil Hitler.

Tyle pokazuje scenariusz filmu. Ale możemy „dokończyć" jego historię, spekulując, jakie mogą być konsekwencje takiego drobnego, dobrowolnego aktu zaangażowania w odśpiewanie pieśni. Można sobie wyobrazić, że jeden z tych wieśniaków wraca na swoją farmę i mówi żonie: „Hilda, wiem, że płaczesz po nocach za naszymi dwoma synami, którzy oddali w Rosji życie za niemiecką ojczyznę. Ale ona dziś bardziej niż kiedykolwiek potrzebuje żołnierzy. Postanowiłem dzisiaj, że poślę naszego Ericha do Hitlerjugend. Sam dam sobie radę na farmie"*.

Scenariusz ten pokazuje, że nie tylko uczestnictwo w wielkich, pompatycznych uroczystościach może wpływać na postawy. Czasem przypadkowe znalezienie się w grupie, która wzbudza chwilowe zaangażowanie, może mieć kolosalny efekt dla pogłębienia się postaw.

4.4 Zmiana postaw jako efekt niewystarczającego usprawiedliwienia

4.4.1    Dysonans między przekonaniami a zachowaniem; genialne odkrycie Festingera, że ludzie kochają to, na rzecz czego cierpią

4.4.1.1    Istota dysonansu poznawczego

Co się dzieje, gdy zachowujemy się w pewnej sytuacji wbrew temu, w co wierzymy? Fe-s::nger (1957) uważał, że odczuwamy wówczas napięcie, które nazywał dysonansem poznawczym. Określenie to pochodzi stąd, że jednostka odnotowuje poznawczo niezgodność między własnym zachowaniem a posiadanym w tej sprawie przekonaniem. To napięcie, tak jak każdy inny emocjonalny dyskomfort, jest stanem nieprzyjemnym. Dlatego -jak sugeruje Festinger - stara się ona je zredukować i czynić to może w dwojaki sposób. Pierwszy to zaprzestanie zachowania, które jest sprzeczne z przekonaniami. Drugi - zmiana w kierunku uzasadniającym słuszność tego zachowania.

' Po nieoczekiwanej przegranej pod Stalingradem i ogromnych stratach w ludziach armia faszystowska znania się w szczególnej potrzebie werbowania rekrutów. Jednak wciąż jeden z synów mógł pozostawać na farmę ze starym ojcem, gdyż Hitler potrzebował nie tylko kandydatów na mięso armatnie, ale także chleba dla rich produkowanego (póki żyli).