3 (503)

modernistyczna kultura, choć wypełniona znakami i symbolami, w odróżnieniu od całej tradycji, przyjmuje dowolność i krcalywnoćś jednostek w ich stanowieniu oraz interpretowaniu. Znak nic wyraża tu żadnej obiektywnej treści. Jest on pusty lub otwarty, czyli znaczy tylko tyle, ile ktoś w nim dostrzega. W konsekwencji'przyjmuj*' sic;, że ludzkie wytwory mają charakter dzieła otwartego^-1^ 1. 2. Odrzucenie sensu

Zakwestionowanie kompetencji rozumu w odkrywaniu prawdy prowadzi do sytuacji, w której nie uznaje się możliwości odkrycia__obick-lywnego sensu. Ccnna__stajc się różnorodność:—ntlTraligrn^ doraźna satysfakcja. Absolutyzujestę-idcut^iolcranćjTr^U podstaw takiego nastawienia znajduje się typowe dla postmodernizmu przekonanie o przygodności i epizodyczności zatomizowanych elementów rzeczywistości. Nic “dostrzega się w nich lmmanentncgo sensu ani trwałych' wartości, a jedynie subiektywnie nadawane. Jednak przypisywanie sensów i wartości poszczególnym fragmentom rzeczywistości nie jest dziełem autonomicznym postmodernistycznego człowieka. On tylko przyjmuje jako swoje poglądy dyskretnie przekazane mu przez ekspertów i menedżerów, najczęściej w formie obrazów tematycznie ze sobą nic powiązanych.

W gąszczu sensów głoszonych przez różne ośrodki indoktrynacji i w sytuacji, gdy nie ma już jednoznacznych kryteriów weryfikacji ich prawdziwości, człowiekowi pozostaje poszukiwanie sensu na własną rękę^lł. OdrzuccnitTpOtrzeby-przyjęcIa^śensu posiadającego charakter intcrsubieklywiVcj prawdy w założeniu miało człowieka wyzwalać, w rzeczywistości jest dla niego zniewoleniem. Zostaje bowiem skazany na lęk przed ryzykiem zbłądzenia¹². W stanach zaś lękowych wywołanych poczuciem niepewności człowiek rozpaczliwie zaczyna szukać solidnego oparcia i gotów jest przyjąć za absolutną prawdę każdą ideę, która zostanie mu zręcznie podsunięta. Potrzeba znalezienia poczucia pewności jest jedną z ważniejszych przyczyn, dla których współczesny człowiek, skazany na indywidualne poszukiwanie sensu, łatwo daje posłuch nawet teoriom propagowanym przez fanatyczne sekty¹³.

JO Teoria dzieła otwartego rozwijana przede wszystkim przez Umberto Eco odnosi się głównie do utworów literackich. Jest ona jednak przenoszona na grunt filozofii i kultury masowej.

u Por. J. A. Łata, Lęk przed pustką i bezsensem, „Communio” 14 (1994) nr 6, s. 42.

l* Por. tamże, s. 43.

13 Por. S. Cieniawa, Jedność filozofii i rclioH — loarunkicm naszej pomyślności, w: Filozojia w dobie przemian, Poznań 1994, s. 140 n.

1.3. Anlyuniwcrsalność

Odrzucenie tezy o uniwersalności rozumu przekreśla długą tradycją filozoficzną Zachodu poszukiwania zasad jedności. Filozofowie postmodernistyczni, negując możliwość odnalezienia jedności, stawiają sobie za cel całkowite wyrugowanie z człowieka wszelkich aspiracji do jej poszukiwania." W^-aspiracjach' tych bowiem dostrzegają jedno ze źródeł współczesnego kryzysu społecznego ^łł. Stąd też wiodący teoretyk postmodernizmu, J.-F. Lyotard, stawia postmodernistycznej filozofii potrójne zadanie. Pierwszym z nićll~byłoby~Trzasaumeme odrzucenia obsesji, jędności przez wykazanie, że może być ona osiągnięta tylko na drodze represji i w totalitarnych strukturach. JJ£ugimT^wy" eksponowanie struktur efektywnego pluralizmu: ukazanie, że uwolnienie się od idei jedności-jest równoznaezite z~wyzwuleńicm od panowania i przymusu, wskazanie na wartość różnorodności we wszystkich dziedzinach życia, także w zakresie światopoglądowym. Trzecim zaś zadaniem byłoby wyjaśnienie wewnętrznych problemów w koncepcji radykalnego pluralizmu. Różnorodność bowiem rodzi konflikty. Postmodernistyczna filozofia, zdaniem Lyotarda, musi ukazać, w jaki sposób można je sprawiedliwie rozwiązywać ¹⁵.

Z zanegowania kompetencji rozumu wynikają daleko idące konsekwencje dla rozumienia nauki i jej zadań. Postmodernizm nie ma najmniejszego zrozumienia dla nowożytnej koncepcji nauki z jej nastawieniem do tworzenia ogólnie ważnych teorii budowanych na przekonaniu o obiektywności racjonalnych dociekań ^,e. Wiedza (także naukowa), zdaniem Lyotarda, zmieniła swój status. Przestała pełnić funkcję ksztahgnin duchnT^SIała sirtfiformacjąTktora nie tyle przekazuje treści poznane i zafiksowano, ile wskazuje na nieznane. Postmodernistyczna wiedza ukierunkowana jest na to, co nierozstrzygalne, na granice dokładności, na konflikty z niedoskonałymi informacjami, na katastrofy i paradoksy. Odpowiada jej teoria wiedzy nieciągłej, katastroficznej, paradoksalnej. Zmianie ulega również rozumienie kon-sensu w wiedzy praktycznej. Nie jest nim cel dyskusji, a jedynie uzgodnienie samego stanu zagadnienia ¹⁷.

Upowszechnianie nieciągłości i paradoksalności posiada konsekwencje kulturowe. Następstwem totalnego zanegowania zasad jedności i gromadzenia informacji o tym, co nieznane, nierozstrzygalne, konfliktowe i katastroficzne jest tendencja do fragmentaryzowania rzeczywistości. Realnie istniejący świat jawi się jako zbiór chaotycznie nagromadzonych elementów, pozbawionych korzeni i fundamentu¹⁸.

Następnym aspektem postmodernistycznego zakwestionowania kom-

H Por. W. Wclsch, dz. cyt., s. 53. is Por. tamże, s. 36.

i* Por. W. J. Burszta, K. Piątkowski, dz. cyt., s. 37.

17    Por. W. Wclsch, dz. cyt., s. 34.

18    Por. S. Morawski, W mrokach postmodernizmu..., s. 33.

13