57

Bunt czy adaptacja

grupom rówieśników, ponieważ biorąca w nich udział młodzież staje się niedbałą, ...ze szkodą dla własnego wyszkolenia, i dla wyników pracy zawodowej. Grupy religijne niechętnie widzą samorzutne zrzeszenia młodzieży, gdyż pomagają one wymykać się osobnikom spod ich wpływu i nieraz prowadzą do profanacji rzeczy i czynności sakralnych. Reprezentanci władz państwowych walczą z nimi, gdyż często przekraczają one przepisy prawne i policyjne. Szkoła ich nie lubi, gdyż odciągają jednostki od nauki i stają prawie na każdym kroku w konflikcie z organizacją szkolną...¹”.

Z tego konfliktu rodzi się bunt wobec świata dorosłych i klimat walki z otaczającym porządkiem. Tu przebiega cienka granica między młodzieńczym nonkonformizmem, zawierającym urok pokoleniowego buntu a trwałą postawą społecznej destrukcji prowadzącej do zaburzeń osobowości z jednej strony i poważnych naruszeń porządku prawnego z drugiej strony. Opozycja dziecka wobec świata dorosłych jest naturalnym składnikiem procesu socjalizacji. Jeśli rodzina lub najbliższe otoczenie nie potrafi umiejętnie owych postaw buntowniczych wygasić lub skanalizować w konstruktywne działanie - to dziecko zawsze znajdzie wsparcie w tym konflikcie ze światem dorosłych w grupie rówieśniczej, ucieknie w negatywizm a na stygmatyzację odpowie destruktywną agresją.

Dlatego z pewną krytyczną refleksją należy potraktować ideę totalnej walki „młodego ze starym”. Po pierwsze większość społecznych grup dorosłych i środowisk zorganizowanych usiłuje przenikać do grup rówieśniczych lub co najmniej stwarzać im kontrolowane płaszczyzny aktywności. Kościoły i związki wyznaniowe powszechnie organizują grupy rówieśnicze lub istniejące usiłują włączyć w nurt życia duchowego danej religii, łącząc ich naturalne potrzeby idealizacji i przynależności z elementami zabawy i animacji kulturalnej. Szkoła użycza grupom rówieśniczym swej materialnej substancji a ponadto dostarcza im przez zajęcia pozalekcyjne swoistych bodźców i motywacji do aktywności kreatywnej lub pożytecznie rekreacyjnej. Podobne mechanizmy i zabiegi stosują placówki pozaszkolne i różne instytucje społeczne. Jedynie otoczenie sąsiedzkie pozostaje tradycyjnym partnerem konfliktu z grupą rówieśniczą, choć praktyczna pedagogika społeczna, nazwana przez Irenę Chmielewską „pedagogiką podwórkową”, a udanie realizowana na warszawskim Muranowie przez Jerzego Strzałkowskiego i na tym podwórku odniosła sukces włączając grupy rówieśnicze w pozytywne akcje charytatywne lub użyteczne dla środowiska prace społeczne.

Organizacja, struktura i funkcje grupy rówieśniczej

Wydaje się, wbrew dość powszechnym przekonaniom socjologów, że grupa rówieśnicza jest tylko do pewnego stopnia tworem amorficznym

i bezrefleksyjnym. Także i na tych „najniższych” poziomach funkcjonowania, czyli w grupach dziecięcych tworzy się jednak pewien system wpływów, który w miarę upływu czasu, w grupach młodzieńczych przybiera postać wyraźnych struktur, układów personalnych, celów i ról społecznych.

W oparciu o właściwości rozwojowe dzieci i młodzieży wyróżnia się trzy typy grup rówieśniczych²:

S§5 1. dziecięce grupy zabawowe, bandy, i 2. młodzieżowe paczki, kliki,

& 3. młodzieżowe grupy dewiacyjne (gangi, bandy przestępcze).

Rogaclwo

wpływów

Prawidłowości ich powstawania oraz przeradzania się pozytywnych wychowawczo zbiorowości rówieśniczych w przestępcze bandy młodzieżowe opisane są wyczerpująco w podręcznikach psychologii rozwojowej i społecznej oraz mniej dokładnie w literaturze z zakresu socjologii wychowania.

Grupa rówieśnicza, szczególnie grupa rówieśnicza młodzieżowa tworzy określoną strukturę stosunków międzyosobniczych. Struktura grupy zawiera co najmniej trzy elementy tworzące istotę stosunków społecznych grupy:

-    układ hierarchii wewnętrznej grupy,

: - układ decyzji i system kanałów komunikacyjnych,

-    układ i rodzaj więzi między członkami grupy.

Każdy z wymienionych elementów może występować w niezliczonej liczbie wariantów, tworząc w każdej sytuacji niepowtarzalną okazję wychowawczą.

Są grupy o wyraźnie wyodrębnionym liderze, lub o przywództwie mnogim, gdzie istnieją dwie lub więcej osób aspirujących do tej funkcji. Istnieją też sytuacje przywództwa okazjonalnego, czyli obejmowania roli lidera przez różnych członków grupy w zależności od typu zadań.

Można wyróżnić trojaki sens sprawowania w grupie rówieśniczej funkcji kierowniczych, o bardzo zróżnicowanych implikacjach wychowawczych. Aleksander Kamiński wymienia specyficzny typ kierowania grupą zwany przodownictwem. Charakteryzuje on osoby, które z racji cech osobowych, pewnej charyzmy oraz właściwości opiekuńczych - obdarzone są przez grupę niewymuszonym, spontanicznym zaufaniem, pozytywnym nastawieniem emocjonalnym i gotowością do współdziałania. Siła i sens przodownictwa wyraża się głównie w kategoriach psychologicznych.

Drugim rodzajem sprawowania funkcji kierowniczej jest przywództwo. Jest ono zdobywane przy aprobacie członków grupy lub niekiedy mimo tej aprobaty. Może wynikać z kwalifikacji ogólnoosobowych lub specjalnych właściwości np. zamożność, osiągnięcia sportowe, itp. Ma głównie sens organizacyjny i techniczny, choć zawiera też elementy więzi psychicznych. Wreszcie na oznaczenie trzeciego typu kierownictwa w grupie rówieśni-

181

1

F. Znaniecki, op. cii., s. 158.

2

Por. S. Kowalski. Socjologia wychowania w zarysie. PWN. Warszawa 1974. s. 155.