6

oraz przeciętną a wzorem - z drugiej strony. Ta dynamika stosunku między omawianymi elementami dotyczy także zmienności wzoru.

Jeśli przyjmiemy, że wzorzec jest konstrukcją teoretyczną (modelem norm skorygowanych), to zjawiska, o których wyżej powiedzieliśmy, przedstawiają się nam jako poszczególne przypadki wpływu praktycznej działalności na teorię wzorca i teorię przekształcania środowiska.

2.3.2. Rodzaje inspiracji w informacyjnym przygotowaniu modelu pierwowzoru działań i ich wytworu

Konstruo

wanie

wzorca

Najogólniej rzecz ujmując, w tworzeniu wzorca najczęściej występuje inspiracja z ludzkich dążeń „żeby było lepiej”. Emocjonalny składnik niektórych typów wzorca w sposób oczywisty może przejawiać się u podmiotów działających praktycznie. Wzorzec - pisze A. Kamiński - nie tylko ukierunkowuje, lecz także dynamizuje zaangażowanie emocjonalne w pracy wychowawczej (Kamiński 1970). Dają też o sobie znać tradycje i istniejące wzory - dawne i aktualne narzucane przez modę, publicystykę, reklamę etc. Niekiedy do tych inspiracji dołączają się pozytywne (w sensie efektywności) doświadczenia życiowe i profesjonalne. Stosunkowo rzadko wysiłkom tworzenia wzorca towarzyszy zabieganie o respektowanie norm wypracowanych przez dyscypliny naukowe.

Pedagogika społeczna inicjuje celowościowe sposoby tworzenia wzorców, a mianowicie takie, w których ma miejsce równoważenie czynników emocjonalnych znajomością i respektowaniem realnie istniejących warunków działania.

Inspiracja tworzenia wzorca - zdaniem A. Kamińskiego - może w poszczególnych przypadkach wyjść:

a)    z „czystej wyobraźni”,

b)    z nowo inaugurowanej instytucji,

c)    jako struktura zbudowana dzięki optymalnym rzeczywistym osiągnięciom danej grupy społecznej lub instytucji na określonym terenie i w określonym czasie (Kamiński 1974, s. 63).

Do tego trzeciego sposobu tworzenia wzorca odnosi się zalecenie Radlińskiej, aby składniki wzorca, w miarę możliwości, były kontrolowane przez dane wynikające z norm mogących być dostarczanych przez odpowiednie dyscypliny naukowe.

2.4. Przekształcanie środowiska życia 2.4.1. Eksploracja i przekształcanie

O ile wzorzec stanowi dominantę w charakteryzowaniu praktyczności w sensie sposobów postępowania, o tyle przekształcanie środowiska jest pod tym względem znamienne w sensie treści postępowania (Kamiński 1947, s. 40-47; Przekształcanie... 1990). Obydwie te kategorie wchodzą swymi składnikami w układ całościowy - symbolizują niejako całościowe podejście

do eksploracji, diagnozy i działania praktycznego. Ogniwami wiążącymi są przede wszystkim:

-    wartości pozytywne,

-    potrzeby ludzkie,

| - potencjał ludzki,

-    podmiotowe ujęcie działań społeczno-edukacyjnych (według Radlińskiej

-    służba społeczna). Ogniwa te są zarazem podstawowymi składnikami punktu widzenia pedagogiki społecznej jako dyscypliny stosowanej.

2.4.2. Środowisko życia

Środowisko, to te elementy otoczenia, w których zasięgu oddziaływań znajduje się obiekt (Wolański 1983, s. 10; zob. też definicje w podręcznikach autorstwa Kamińskiego i Wroczyńskiego). Środowisko nie jest sumą elementów, lecz całością; jest systemem. W wielu systemach - pisze H. Haken -występuje zjawisko samoorganizacji (cyt. za J. Janikiem, Mądrość... 1988). Natura nie jest bezładem i biernością, bezkształtnym środowiskiem; jest układem otwartym, którego relacje wewnątrz ekosystemu określić można jako autonomia - zależność organizacyjna (Morin 1977, s. 47).

Pojęcie środowiska wiąże się z pojęciem potrzeby - potrzeby obiektu, którego środowisko mamy na względzie. Właśnie w sensie funkcjonalnym mówimy o „środowisku obiektywnym” i „środowisku subiektywnym”. Środowisko obiektywne - to zespół elementów otoczenia pozostających ze sobą w różnorodnych związkach. Otoczenie - w odróżnieniu od środowiska

-    nie musi mieć atrybutu związku, lecz jest czymś obiektywnie istniejącym poza obiektem. Środowisko subiektywne - to te elementy otoczenia, które stanowią potrzeby obiektu (Wolański 1983, s. 13, 28).

Pedagogika społeczna - w swej warstwie prakseologicznej - wyraża stanowisko, że edukacja (wychowanie) przekształca środowisko; przede wszystkim przemienia elementy środowiska obiektywnego w elementy środowiska subiektywnego. Na tym właśnie polega „uprawa” (Radlińska 1961, s. 364-365) czyli kultura pracy nad i z człowiekiem.

Aspekty środowiska człowieka. Obserwacja dokonujących się zmian w układzie życia'społecznego - środowisko jest zmienne (Wolański 1983, s. 32; Wierciński 1984, s. 73) - rozległość i różnorodność czynników życia społecznego, stanowiących o trwałości przemian i wyzwalaniu sił przebudowujących kulturę (Radlińska) domaga się wyróżnienia wielorakich aspektów środowiska człowieka. W nieco schematyczny sposób wyróżnić można następujące elementy:

-    naturalny (przyrodniczy),

-    kulturowo-cywilizacyjno-ekonomiczny,

-    społeczny (interrelacje ludzkie i ich uwarunkowania),

-    aspekty nieobserwowalne; psychiczne, duchowe, aksjologiczne; w obszarze aspektu nieobserwowalnego możemy wyróżnić dwie odrębne kate-

Pojęcie

środowisko

Typologio

środowisk

Dominujące

elementy

środowisko

79