94 95

swojej motywacji i nie wie, jakie siły naprawdę kierują jego zachowaniem.

Do popędów pierwotnych (siły wrodzone) należą: dążenie do zdobycia pokarmu, pragnienie utrzymania optymalnej temperatury ciała, popęd seksualny, unikanie bólu, a także potrzeba odbierania bodźców i kontaktów ze światem.

Potrzeby wtórne są rezultatem naturalnej tendencji jednostki do samorealizacji (potrzeby bezpieczeństwa, a więc unikania zagrożenia i sytuacji wrogich, potrzeby społeczne, a więc poszukiwanie przyjaźni i miłości, pragnienie przynależności do grupy, potrzeba afilacji oraz opiekowania się).

Wreszcie, wśród sił dynamicznych, wyróżnia się potrzeby osobiste, związane z chęcią poznawania świata i osiągania powodzenia, z dążnością do zaspokajania potrzeby uznania itp. Ważną rolę wśród potrzeb osobistych odgrywa poczucie tożsamości oraz swoiście rozumiane poczucie integracji osobowości.

Potrzeby człowieka, podstawowa wewnętrzna siła dynamiczna, mają układ hierarchiczny¹. Do podstawowych potrzeb człowieka należą potrzeby fizjologiczne, bezpieczeństwa, przynależności i miłości, szacunku oraz potrzeba samorealizacji. Po zaspokojeniu tzw. potrzeb niższych pojawiają się potrzeby wyższe. Dopiero bowiem — jak mówi A.H. Maslow — człowiek najedzony i bezpieczny będzie dążył do kontaktów emocjonalnych z innymi ludźmi.

Pojęcie nieświadomej motywacji jest podstawowym pojęciem psychologii dynamicznej. Oddziaływanie środowiska zewnętrznego na siły dynamiczne (popędy, nieświadomą motywację itp.) koryguje ich aktualizację w zachowaniu się jednostki. Jest to swoisty proces socjalizacji człowieka.

Ważnym stwierdzeniem psychologii dynamicznej jest pogląd orzekający o tym, że ...nabywanie podstawowych popędów wtórnych odbywa się głównie w środowisku rodzinnym w pierwszych latach życia. Dzieciństwo wywiera przemożny wpływ na dalsze losy człowieka, na jego sukcesy i dramaty².

Nieświadoma motywacja, np. silny stan lęku ukształtowany w dzieciństwie, wywołuje agresję przejawiającą się między innymi w niepowodzeniach szkolnych. Tak więc, psychologia dynamiczna eksponując rolę motywacji nieświadomej w aktywności człowieka, równocześnie sprowadza do minimum rolę motywacji świadomej.

Podstawowym czynnikiem dynamizującym działanie człowieka są konflikty wewnętrzne. Są one czynnikiem rozwoju i kształtowania osobowości, a jednocześnie źródłem tragedii³.

Zasadą działania wewnętrznych sił dynamicznych jest bowiem ich konfliktowy charakter. Nie można równocześnie zaspokoić potrzeby bezpieczeństwa i potrzeby niezależności czy też rywalizacji i uspołeczniania oraz afiliacji i dążeń osobistych. Dążąc do własnego bezpieczeństwa jednostka równocześnie traci wolność. Wolność zaś jest czekiem, którym człowiek płaci za pewność jutra⁴.

Konflikty zewnętrzne utrudniają aktualizację potrzeb jednostki. Prowadzi to, o ile występuje zjawisko znacznej „blokady zewnętrznej” w zakresie możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb jednostki, do kryzysu tożsamości i utraty własnego „Ja”. Występuje zjawisko frustracji, lęku, zaburzeń neurotycznych.

Aktywność jednostki, uwarunkowana wewnętrzną motywacją o charakterze nieświadomym, napotyka niejednokrotnie przeszkody zewnętrzne. W związku z tym jednostka wytwarza różne mechanizmy obronne. Są to:

—    represja — usuwanie ze świadomości myśli o konfliktach czy upokorzeniach;

—    projekcja — nieświadomy mechanizm rzutowania swoich cech czy wad na innych ludzi⁵ (przypisując otoczeniu złe czyny człowiek chroni się przed przyznaniem, że sam kieruje się takimi dążeniami); projekcja zmniejsza lęk i wpływa na wzrost samooceny;

—    racjonalizacja — polega na nieadekwatnym wyjaśnianiu przyczyn zachowania⁶. Dążenia i motywy prawdziwe są zastępowane przez dążenia „mile widziane”. Tak więc racjonalizacja jest nieświadomą zmianą motywów postępowania;

95

1

' A.H. Maslow Teoria hierarchii potrzeb. (W:) Problemy osobowości i motywacji w psychologii amerykańskiej. Praca zbiorowa pod red. Janusza Reykowskiego, Warszawa 1964, PWN.

2

Op. cit., s. 112.

3

   Op.    cit.,    s.    122.

4

   Op.    cit.,    s.    124.

5

   Op.    cit.,    s.    134-135.

6

   Op.    cit.,    s.    137.