8 (276)

120    II. Problem teorii gatunków mc™;

czymś, nikt inny oprócz Jana nie wie, jakie są faktyczne intencje Jana Nic zmniejsza to jednakże prawdziwości następujące równania:

ostrzegam cię

mówię: jeżeli zrobisz X, może ci się stać coś złego (Y)

mówię to, bo chcę, żebyś o tym wiedział

myślę, że jeżeli będziesz to wiedział, to może tego nie zrobisz

Eksplikując czasowniki oznaczające akty mowy w schemacie pierwszoosobowym, modelujemy postawy komunikowane przez wyrażenia pierwszoosobowe (takie jak ostrzegam cię) lub też przypisywane mówiącym, słusznie czy nie, w trzecioosobowych relacjach (takich jak on ostrzegł). To. czy założenia i intencje wyrażane w naszych formułach są faktycznie żywione przez osoby, które wykonują odpowiednie akty mowy, jest z semantycznego punktu widzenia nieistotne. Nie twierdzę bowiem niczego o rzeczywistych intencjach osoby, która ostrzega, grozi czy prosi. Twierdzę tylko, że kiedy ktoś mówi ostrzegam cię lub ostrożnie, ta broń jest naładowana, to komunikowana postawa może być opisana przez czasownik ostrzegać i że kiedy ktoś mówi on ostrzegł mnie, to ta postawa jest przypisywana mówiącemu (por. Skinner 1970; Hymes 1974: 182-183). Podobnie można powiedzieć:

She ordered him to go, but she didn't reaily want to be obeyed.

[Kazała mu iść, ale w istocie nie chciała, żeby jej usłuchał.)

Oznacza to, że byłoby błędem opisywać zdanie: ‘X kazał Y-owi zrobić Z’, poprzez zdanie: ‘X chciał, żeby Y zrobił Z’. Byłoby jednak właściwe opisać je w terminach wypowiadania (lub komunikowania w inny sposób) przez X-a znaczenia ‘chcę, żebyś zrobił Z’ (por. Wierzbicka 1974a).

Semantyka nie zajmuje się „rzeczywistymi” (w przeciwstawieniu do komunikowanych) intencjami i założeniami osób mówiących. Zadanie analizy aktów mowy polega na modelowaniu w precyzyjnych i sprawdzalnych formułach postaw, które ludzie komunikują w mowie przy pomocy konwencjonalnych środków językowych (do których oczywiście należy również intonacja), Ogólnym celem semantyki jest modelowanie w precyzyjnych i weryfikowalnych formulach znaczeń, które ludzie komunikują (za pomocą konwencjonalnych środków językowych).

W dalszej części zamierzam omówić szereg aktów i gatunków mowy, pochodzących z kilku różnych języków, próbując pokazać, że każdy z nich reprezentuje pewien rodzaj interakcji społecznej specyficzny dla danej kultury. Luźne uwagi ogólne będą tu połączone ze ścisłym opisem semantycznym, który przyjmie formę eksplikacji formułowanych w proponowanym metajęzyku elementarnych jednostek znaczeniowych. Rozpocznę od dość

121

Anna Wierzbicka, Akty i gatunki mounj w różnych językach i kulturach

..oszernego omówienia pięciu czasowników oznaczających akty mowy, które .ważać można za kluczowe po jęcia w australijskiej wersji języka angiełskie-z:. Następnie przejdę do skrótowej analizy kilku pojęć reprezentujących : irdziej złożone gatunki mowy, takie jak dozen w Black Bnglish, hebra j--żłe dugri oraz polskie kawał i podanie.

2. Kilka australijskich czasowników oznaczających akty mowy

2.1. Chiack (chyack)    .

Australisjkie (angielskie) słowo chiack (wym. (t)Jajaek), przypuszczalnie pochodzące z gwarowej londyńskiej (cockney) wymowy słowa check ruchwałe docinki] (Bulletln 1898, AND) odnosi się do specyficznie australijskiej formy interakcji społecznej i oddaje charakterystyczne australijskie poczucie humoru. Wyraz ten ma charakter potoczny i należy bardziej do języka mówionego niż pisanego, a jego pisownia jest- zmienna. Chiacking polega na mówieniu czegoś złego o odbiorcy w celu wspólnej zabawy. Sami Australijczycy są skłonni traktować chiacking jako jedną ze swoich ulubionych narodowych rozrywek i form zabawy. Większość przykładów użycia :ego słowa cytowanych bądź przez Wilkes (1978), bądź AND (1988) odnosi się do czynności raczej zwyczajowej niż okazjonalnej. Dawes (1943, w AND) mówi o australijskiej skłonności do szafowania słowem chiack, a użyte np. przez Hardy’ego wyrażenie the. old chiack (dosł. stary chiack], wyraża jego przekonanie, że chiacking jest częścią znanego (i pozytywnie ocenianego) australijskiego sposobu życia:

Hullo, hullo, Chilla saxd, always a bit too keen on the old chiack, espccially uihen it came to Tich 's unsuccessful carryings on wiih the female of the species (Hardy 1971, AND).

[Witam, witam, powiedział Chilla, zawsze lubiący przygadać, zwłaszcza gdy chodziło o nieudane poczynania Ticha względem płci odmiennej.]

Spośród wielu innych charakterystycznych przykładów można by tu wymienić następujące:

My mates chyacked me atl night (Austra)asian Printer’s Keepsake 1985, AND).

[Moi kumple docinali rni przez całą noc.]

Diggers of the Yarra tribe [... ] like to chiack the Comstalk v arie ty about 'our arbnur’ (Aussie 1919, AND).