3 (472)

110 II. Problem teorii gatunków mowy

Autorzy niedawno wydanej pracy (Fraser, Rintell i Wal ter s 1980: 78) stwierdzają, iż ich badania były oparte na założeniu, że

Każdy język zapewnia swoim użytkownikom taki sam podstawowy zbiór aktów mowy, taki cli jak proszenie, przepraszanie, oświadczanie i obiecywanie, z wyjątkiem pewnych kulturowo zależnych zrytualizowa-nych aktów, takich jak chrzest, kontrowanic w brydżu czy ekskomuniko-wonie.

Podstawą tego założenia jest

Twierdzenie, że jeżeli jeden język umożliwia taki akt, jak proszenie, to każdy inny język również to zapewni. Chociaż mogą pojawić się pewne wyjątki, gdy przejdzie się od podstawowych, codziennych aktów, takich jak proszenie, do bardziej kulturowo zdeterminowanych, jak chrzest, niemniej wyjątki takie nie pojawiły się i jest mało prawdopodobne, że się w przyszłości pojawią, zważywszy na to, co dziś wiemy o języku {1980: 79).

Trudno, moim zdaniem, byłoby oprzeć badania na. mniej uzasadnionym założeniu.

1.3. Kilka przykładów z języka angielskiego i japońskiego

Skupmy uwagę na następującym przykładzie: pojęcie takie jak waming (ostrzeżenie] nie jest niezależne od języka w takim sensie, jak niezależne są pojęcia, mimosa pudica czy felis dome.stica\ przeciwnie, jest ono przynależne do pewnego języka w takim samym stopniu jak potoczne angielskie pojęcie shrub (krzak] czy bug [robak]. Pojęcie to jest funkcją znaczenia angielskiego słowa waming [ostrzeżenie], a nie jakimś „Urdatum” zadanym przez Boga czy naukę. Angielskie czasowniki oznaczające akty mowy przedstawiają potoczną taksonomię aktów mowy, a nie jakąś niezależną od kultury, naukową czy filozoficzną kategoryzację ludzkich sposobów porozumiewania. się.

Jest wiele języków nie posiada jących dokładnego odpowiednika angielskiego słowa waming [ostrzeżenie], mają one za to słowa na sposoby porozumiewania się nie nazywane w języku angielskim. Na przykład język japoński posiada, słowo satosu, które łączy niektóre ze składników pojęcia angielskiego zawartego w słowie waming [ostrzeżenie) z pewmymi innymi komponentami, takimi jak założenie, że nadawca stoi ponad odbiorcą (w hierarchii społecznej), chęć ochrony odbiorcy przed niefortunnymi zdarzeniami i „dobre uczucia” wobec odbiorcy (patrz: Neville 1981). W języku angielskim założenie hierarchicznej wyższości nadawcy nad odbiorcą zawarte jest w czasownikach, takich jak order [kazać] i forbid [zakazać], ale nigdy nic jest łączone (leksykalnie) z intencją chronienia kogoś czy opieki naci kimś. To połączenie składników: ‘jestem twoim przełożonym; jestem za ciebie odpowiedzialny; nie chcę, abyś zrobił coś złego; troszczę się o ciebie¹, jest cechą charakterystyczną kultury japońskiej, w której stosunek pomiędzy zwierzchnikiem i podwładnym jest upodabniany do stosunku między rodzicem i dzieckiem (patrz: Nakane 1970, 1972; Lebra 1976: Smith 1983) i cecha, ta znajduje odzwierciedlenie w znaczeniu japońskiego czasownika satosu. Fakt. że język angielski nie posiada żadnego czasownika, który by łączył autorytet, odpowiedzialność i troskę, wydaje się być również znaczący.

Używając metajęzyka semantycznego opartego na uniwersalnych pojęciach prostych, możemy jasno i precyzyjnie pokazać podobieństwa i różnice między różnymi aktami mowy. Na przykład stosunek między wam (ostrzegać] a threaten [grozić], można przedstawić w następujący sposób (por. Wierzbicka 1987d):

■wam, [ostrzegać]

mówię: jeżeli zrobisz X, to może stać ci się coś złego (V)    ,

myślę: jeżeli będzie o tym wiedział, to możesz nie zrobić X mówię to, bo chcę, żebyś o tym wiedział

threaten [grozić}

mówię: jeżeli zrobisz X, to zrobię ci coś złego (Y)

myślę: jeżeli będziesz o tym wiedział, to możesz nie zrobić X

mówię to, bo chcę, żebyś nie robił X

Japońskie pojęcie zawarte w słowie satosu rnożna przedstawić następująco (por. Neville 1981; Morimoto 1985):

satosu

(a)    mówię: powinieneś zrobić X

(b)    będzie źle, jeśli tego nie zrobisz

(c)    mówię to, bo myślę, że powinieneś to wiedzieć

(d)    myślę:

zrobisz to z tego powodu

(e)    wiesz, że czuję coś dobrego do ciebie

(f)    wiem:

ja mogę mówić do ciebie takie rzeczy

(g)    ty nie możesz mówić do mnie takich rzeczy

Składnik (a) w tej eksplikacji pokazuje, że satosu jest pod pewnymi względami podobne do angielskiego pojęcia aduise [doradzać]; (b) łączy je z angielskim warn [ostrzegać] i admonish [napominać]; (c) pokazuje, że nadawca czuje się odpowiedzialny za działania odbiorcy; (d) przedstawia pewność nadawcy co do swego wpływu; (e) określa źródło tej pewności