CCF20081206042

Mml/.ni wybranego stylu

W licznych badaniach była podejmowana analiza zachowań werbalnych nauczyciela dla określenia stylu nauczania lub podejmowanego przez niego stylu kierowania. System N. Flandersa pozwala wykrywać różnice między nauczycielami, którzy stosują bezpośrednie wydawanie poleceń, a tymi. którzy są skłonni pozwalać uczniom na większa samodzielność. Usiłuje się tu analizować zachowania werbalne poszczegój-¹ \ nych nauczycieli tak. aby można było oddzielić tych, którzy sa wobec swoich uczniów w wysokim stopniu dyrektywni (a więc udzielają licznych wskazówek, korygują itp.) od niedyrektywnych (tj. dających uczniom duże możliwości swobodnych zachowań) i stymulujących uczniów przede wszystkim za pomocą zachowań nagradzających."¹

Badania przeprowadzone w Wielkiej Brytanii ujawniły przewagę n;v-stypowania stylu dyrektywnego, częściej zresztą u nauczycieli szkól średnich niż u nauczycieli szkól podstawowych.

Częstotliwość

kontaktów

Liczne badania wykazały, że pojawiają się duże różnice między czy-stotliwościii kontaktów, jakie ma nauczyciel z poszczególnymi uczniami.

W każdej klasie jeden czy dwóch uczniów prawie wcale nic ma kontaktu słownego z nauczycielem, podczas gdy z kilkoma uczniami nauczyciel rozmawia bardzo często. Wśród nauczycieli daje się zauważyć tendencja do częstszego zwracania się do chłopców niż do dziewcząt. Jeśli idzie o wypowiedzi dotyczące sprawowania kontroli i dyscypliny w szkołach podstawowych, to jest to uzasadnione większą nicgrzecznością chłopców. Różnica ta występuje również wówczas, gdy nauczyciel mówi o celach dydaktycznych. Nauczyciele częściej zwracają się do osób, które w klasie maja wyższą niż przeciętną pozycję, są częściej dostrzegane, nadają klasie ton. Niektórzy badacze zwracają uwagę na większą częstotliwość zwracania się do uczniów złych niż do dobrych. Zauważono leż związek między częstotliwością kontaktu nauczyciela z uczniem a miejscem, w którym uczeń siedzi w klasie.

Nauczyciele są zwykle nieświadomi owych istniejt/cych nierówności w kontakcie werbalnym i na ogól wyrażają przekonanie, że rozmawiają ze wszystkimi uczniami jednakowo często.

Stosowanie sygnałów niewerbalnych

Oprócz sygnałów werbalnych nauczyciel ma także do czynienia z sygnałami niewerbalnymi nadawanymi do niego przez uczniów. Przede wszystkim będą to sygnały powstające przez wyraz twarzy ucznia bądź przez ruchy jego ciała. J. Jecker i inni'" przeprowadzili badania, w trakcie których próbowali wykryć, czy nauczyciele adekwatnie zauważają sygnały niewerbalne nadawane przez uczniów i czy potrą 11 ą je interpretować. Zadaniem nauczycieli było ocenianie na podstawie wyglądu i zachowania uczniów, czy rozumieją oni materiał, który właśnie byl przerabiany. W badaniach zwrócono uwagą na następujące zachowania niewerbalne: ruchy gałką oczną, mruganie, marszczenie brwi, opuszczanie powiek, dotykanie rękami twarzy, ogólne ruchy ciała, ruchy ust, żucie gumy albo cukierków. Badanie wykazało, że tylko 56,7% sygnałów nadawanych przez uczniów zostało odebrane i właściwie zrozumiane przez nauczycieli. Wynik ten nie różni się od tego. jaki uzyskałoby się zgadując.

- Hiindcrs Ń.. 1970. op. cii.

" Jcckcr J.. Miiccohy N.. Iłrcilrose II.. hnpnnina .Uennn;t• iii Intcrprciinu Son irrltal Ciics o! Conipirlirn-smn. W: ..The Sociiil Psycholog)¹ of Tcaching" pod red. A. Morrison i I) Mclmyrc. 1’engiiin lid . Hiirmoiulsworih |‘)72.

Należy stwierdzić, że bardzo dużo sygnałów przychodzi od uczniów do nauczycieli. St| to sygnały różnego typu: intencjonalne i niciniencjonalne, werbalne i niewerbalne. Nie zawsze słj one łatwe do rozszyfrowania.

•

Odbiór sygnałów nadawanych przez uczniów

Dokonywany przez nauczyciela odbiór sygnałów nadawanych przez uczniów jest podporządkowany idei oceniania uczniów". Jest to związane z tzw. „nauczycielskim widzeniem świata", zgodnie z którym zachowania i oceny jednostek są rozpatrywane głównie ze względu na dwa wymiary: „dobry uczeń - zly uczeń" i „grzeczny - niegrzeczny”. Pociąga to za sobą koncentrację na sygnałach informujących o nabytych wiadomościach i na sygnałach świadczących o tym, czy uczeń sprawia nauczycielowi kłopot, czy też nie.

Uczeń - nadawca czy odbiorca

A. Bellack i J. Davitz'-’ w następujący sposób podsumowali swoje badania nad częstotliwością aktów porozumiewania się nauczycieli i uczniów w klasie. „Rola nauczyciela i ucznia jest ściśle zdełlniowana, jeśli chodzi o częstotliwość poszczególnych typów zachowań pedagogicznych. Nauczyciel jest odpowiedzialny za strukturę lekcji, za powodowanie, by uczniowie odpowiadali, i za reagowanie na uczniowskie odpowiedzi. Głównym zadaniem ucznia jest odpowiadanie na pytania nauczyciela. Od czasu do czasu uczeń reaguje na jakieś poprzednie zachowanie nauczyciela, ale rzadko się zdarza, by reakcja ta zawierała ocenę owego zachowania. Tylko czasem uczeń skłania nauczyciela lub innego ucznia do odpowiadania. Rzadko leż się zdarza, by uczeń sam wpływał na kierunek i strukturę dyskusji"". Widać tutaj, że nauczyciel, gdy odbiera wypowiedzi nadawane przez uczniów, ma najczęściej do czynienia z komunikatami, których pojawienie ,v/V oraz treść zostały początkowo przez niego samego zaprogramowane. Nauczyciel w przeciwieństwie do uczniów, odbiera najczęściej to, co sam wywołał swoim poprzednim postępowaniem.

To, czy i kiedy uczeń występuje w roli nadawcy do nauczyciela, zależy przede wszystkim od tego, jaki jest nauczyciel prowadzący klasę. Uczeń jednak zawsze występuje znacznie częściej w roli odbiorcy niż nadawcy.

Zustu min' się...

Zanalizuj interakcje między nauczycielem a uczniami w znanej Ci klasie. Czy są jakieś, które przeważają?

Rozdział 10. Postępowanie nauczyciela

10.1. Pierwsze spotkanie nauczyciela z uczniami

Szczególna rola pierwszego spotkania nauczyciela z klasą polega n tym, że każda ze stron stara się uzyskać w tym czasie jak najwięcej ii formacji o drugiej stronie. Aby zadania pedagogiczne mogły być realizo-

¹¹ Mnrristm A.. Mclnlyrc O., op. cii.

Itclliick A.. I)iivil/ I.. The Imiihiuiki’ oj lltc Cltissrtmni. W^- „The Sociiil INyehology ol'Te;i A Morrisou I I). Mclnlyrc, ('enguin lid.. Hiirntondswonh 1⁴>72.

' Itcllack A„ Oiivilz ibidem, s. 110.