CCF20081215029

405

Czynność myślenia

postać i być nie tylko dziełem sztuki, odkryciem czy oryginalną maszyną, lecz równie dobrze — projektem organizacyjnym, metodą treningu sportowego, żartem itd.” (Pie-trasiński, 1969, s. 10-n).

W niniejszym podrozdziale omówimy strukturę procesu twórczego oraz jego zależność od cech umysłu oraz cech osobowości człowieka.

Proces twórczy

Aż do lat trzydziestych naszego wieku głównym źródłem wiedzy o procesie twórczym były wypowiedzi wybitnych twórców. Uczeni i pisarze opisy wali czynności, które doprowadziły ich do sformułowania teorii matematycznej czy napisania genialnego dzieła literackiego. Opisy te, często barwne i ciekawe, miały małą wartość naukową. Jak słusznie pisze Henie (patrz Simon, 1966) „... najbardziej zdumiewającą rzeczą w myśleniu twórczym jest to, iż twórcy mogą nam tak mało o nim powiedzieć”. Z wypowiedzi wielu wybitnych uczonych i pisarzy wynikało, że tworzenie to proces dość tajemniczy; przebiega on w nieświadomości i składa się z łańcucha olśnień i szoków odkrycia. Niektórzy autorzy, jak J. Hadamard (1964), posunęli się jeszcze dalej: według nich proces twórczy może przebiegać na różnych poziomach nieświadomości. Im głębszy jest poziom, na którym rodzi się pomysł, tym bardziej intuicyjny jest umysł; przeciwnie, im płytsza jest warstwa przebiegu procesu twórczego, tym bardziej logiczny jest umysł. Nie negując roli nieświadomości w myśleniu, trzeba stwierdzić, iż podany obraz procesu twórczego jest dość mglisty i znacznie zniekształcony. Interesujące jest to, że jeszcze obecnie wielu wybitnych twórców uważa, iż model Hadamarda adekwatnie opisuje czynność tworzenia.

Zasadnicze znaczenie dla poznania procesu twórczego i jego faz miały badania zainicjowane przez psychologów postaci, takich jak M. Wertheimer i K. Duncker, a kontynuowane przez twórców współczesnych programów cybernetycznych symulujących myślenie — Simona, Newella, Puszkina i innych. Rzetelne i ostrożne prace tych psychologów pozwalają zarysować strukturę procesu twórczego.

Myślenie twórcze dotyczy określonej klasy problemów, które najczęściej nazywa się zrobieniami twórczymi. Można je scharakteryzować następująco. Po pierwsze, problemy twórcze są obiektywnie nowe, to znaczy nie były one dotychczas rozwiązywane zrzez ludzi. Po drugie, są one uznane przez grupę za społecznie ważne; są one doniosłe bądź pod względem teoretycznym bądź praktycznym. Określenie wartości problemu nie jest łatwe. Często zagadnienie uznane za błędne okazuje się w przyszłości niezmiernie istotne, tak było na przykład z algebrą zbiorów Boole’a czy z eksperymentami Mendla. Mimo tych trudności nie można pominąć kryterium ważności problemu twórczego. Po trzecie, problemy twórcze są w zasadzie problemami otwartymi, źle określo-nvmi, w których początkowe informacje są bardzo skromne. Po czwarte, myślenie twórcze dokonuje się przede wszystkim w sytuacjach dywergencyjnych, w których istnieje wiele poprawnych i wartościowych rozwiązań. Poszukiwanie środków leczących