CCF20090214121

wersalne warunki życia społecznego umożliwiają międzyludzkie porozumienie, mimo wszelkich barier kulturowych. Ostatecznie więc stałym punktem, dzięki któremu możliwe jest poruszanie się między kulturami, rozumienie tradycji najbardziej nawet od nas odległych, jest struktura ludzkiej egzystencji i istota życia społecznego. Mimo wszelkich różnic zawsze coś nas łączy z tymi, których chcemy zrozumieć — fakt, że wszyscy jesteśmy ludźmi i że wszyscy żyjemy w społeczeństwie.

Obok pracy Wincha pojawiły się również książki i wiele artykułów innych filozofów ze szkoły Wittgens-teina, którzy podobnie jak on podjęli próbę rozwiązania lub co najmniej rozjaśnienia podstawowych problemów związanych z ludzkim zachowaniem, stosując metodę analizy pojęć języka potocznego. W wyniku tych rozważań powstała tak zwana analityczna teoria działania oraz pojawiło się zjawisko określane mianem „nowego dualizmu”. Im właśnie chciałbym na zakończenie tego rozdziału poświęcić parę słów.

W centrum zainteresowania filozofów uprawiających analityczną teorię działania stoją trzy zasadnicze pytania: a) czym jest intencjonalne działanie (a więc zachowanie, które nie jest mimowolnym odruchem, u którego podłoża leży jakaś intencja); b) jaki jest ogólny schemat wyjaśnień takich zachowań; c) jak jest możliwe, że ludzie działają intencjonalnie, innymi słowy: jaka jest „natura” działającego podmiotu.⁸⁰ Znaczna część wybitnych filozofów zajmujących się tymi problemami — są to owi „nowi dualiści”⁸¹ — twierdzi, iż

^M Por. F. Stoutland, Die kausale Theorie der Jiandlunp. w: K. O. Apel, J. Manninen, R. Tuomela (wyd.), Neue Versuche iiber Erklaren und Verstehen, Frankfurt a.M. 1978, s. 107.

¹¹ Najważniejsze książki tego nurtu to: G. E. M. Anscombe. Jntention, Oxford 1957; R. S. Peters, Coneept of Motivation, London 1958, A. I. Mclden, Free Action, London 1961; Ch. Taylor, The Erplonation of Bchaviour, London 1964; W. Dray, Laios and Erplanation in History, Oxford 1957; A. Kerwiy, Ac t ton, Emotion and Will, London 1963; H. von Wright, £x-planntion and Understanding, lthaca 1971; i oczywiście omówiona tu książka Wincha.

istnieją dwie całkowicie odmienne, nie dające się do siebie sprowadzić ogólne gry językowe: 1) gra, w której mówimy o zdarzeniach przyrodniczych, przyczynach je wywołujących, regularnościach, jakie wśród nich występują itd.; 2) gra, w której mówimy o ludzkich działaniach, intencjach, racjach i celach, a także o etycznej słuszności, ludzkiej odpowiedzialności itd. „Nowi dualiści” odrzucają zarówno dawny kartezjański dualizm, jak i behawioryzm czy mówiąc szerzej — fi-zykalizm. Według nich zachowanie człowieka nie jest ani rezultatem interakcji ciała i ducha, ani czysto fizykalnym procesem, który można by wyjaśnić w ten sam sposób jak procesy przyrodnicze. Dyskusja, jaka rozwinęła się wokół tej tezy, uzasadnionej analizą obu wspomnianych gier językowych, stanowi kontynuację dawnych sporów na temat wyjaśniania i rozumienia. Oczywiście fakt, że toczy się ona w ramach filozofii analitycznej sprawia, że zmienia się forma stawianych pytań i modyfikuje sens oczekiwanych odpowiedzi. Pytania dotyczą teraz nie „rzeczy samych”, lecz języka, jakim się posługujemy w życiu potocznym, żeby je opisać, wyrazić i nazwać. Pozostający pod wpływem Wit-tgensteina filozofowie zajmujący się teorią działania uważają, iż rozjaśniając sens potocznych pojęć odnoszących się do zachowań wyjaśnią również, czym są owe zachowania jako takie. Wybierając tę „pośrednią” drogę — drogę poprzez język — analityczna teoria działania dzieli oczywiście zarówno przewagi, jak i słabości całej analitycznej filozofii.

Analiza pojęciowa doprowadziła „nowych dualistów” do przekonania, że rozumienie zachowań w kategoriach motywów (celów, intencji, racji itp.) jest, logicznie rzecz biorąc, inne niż wyjaśnienia przyczynowe występujące w naukach przyrodniczych. Podstawowym argumentem na rzecz tej tezy, pojawiającym się u wielu autorów i w wielu wariantach, jest tak zwany argument powiązania logicznego. Powiązanie takie występuje między zachowaniami człowieka a motywującymi go „stanami ducha”. W przeciwieństwie do faktów przyrodniczych, między którymi zgodnie z powszechnie przyjętym w filozofii anglosaskiej Hume’owskim

243