CCF20091231006

»3* Odpowiedzialność i styl

łącznie i wprost do wyobraźni. Jest rzeczą znamienną, że ci, co poświęcili się badaniom nad modliszką, ento-mologowie-amatorzy czy zawodowi uczeni, opisując obyczaje tego owada nie potrafili przeważnie ustrzec się od emocji sprzecznej z suchym obiektywizmem, jakiego oczekujemy zazwyczaj od badań naukowych. Byłoby nawet rzeczą interesującą zrobić antologię tych opisów - choć raz może opis J.-H. Fabre’a nie byłby , najbardziej liryczny. Ograniczę się do dwóch najnowszych przykładów: w zasługującej na uwagę monografii, z której w dalszym ciągu tej pracy nieraz jeszcze będę korzystał, Leon Binet, profesor fizjologii na wydziale medycyny w Paryżu, nazywa modliszkę kochan-ką-morderczynią i mówiąc o niej sięga po cytat z literatury, niespodziewany u beznamiętnego naukowca: „Wyczerpuje, zabija i tym piękniejsza się staje.”⁴⁴W pozbawionej zresztą wartości i opartej na mylnych źródłach rozprawie poświęconej tej, którą nazywa „owadzim drapieżcą”, Marcel Roland idzie w liryzmie jeszcze dalej. „Opowiem później - pisze - jak modliszka pożera swą zdobycz, ale ten dramat rozgrywający się pod osłoną żywopłotu na pozór tak spokojnego stał się dla mnie pierwszym objawieniem Nieubłaganego. Dowiadywałem się o tym straszliwym prawie siły, które rządzi światem...” ⁴⁵ Czułki modliszki wydają mu się „prawdziwymi rogami Mefista”, sam owad ma w sobie „coś diabolicznego”. Opowiada o znajomym inspektorze leśnictwa, który długie godziny spędzał oczekując od modliszki jakiegoś znaku zrozumienia, kontaktu, znaku, który by mówił, że odgadują się nawzajem, i na zakończenie wyznaje, iż za każdym razem, gdy widzi: tego owada, przypominają mu się słowa hinduskiego, poety: „Dusza, która się skrywa pod powłoką robaka ziemnego, promienieje taką samą jasnością jak dusza księżniczki królewskiej.”

Wiemy dobrze, iż obyczaje modliszki usprawiedliwia-.

ją tak żywe nimi zainteresowanie: samica pożera samca w trakcie kopulacji lub po niej. Dla przyrodników stanowi więc ona krańcowy przykład ścisłego powiązania, jakie zdaje się dość często występować między rozkoszą płciową i rozkoszą jedzenia. Na ten temat, poza Leonem Binet, wymieńmy chociaż prace Bristowe’a i Locketa ⁴⁶poświęcone Pisaura mirabilis CL, którego samica zjada w trakcie kopulacji muchę podawaną przez samca, prace Hancocka i von Engelhardta⁴⁷ poświęcone Oecanłus Niveus, mającemu na zatułowiu gruczoł, którego zawartość samica pochłania bezpośrednio przed kopulacją -osobliwość występująca również u odmiany karalucha Pbyllodromia germanica — prace Stitza⁴⁸ poświęcone wojsiłce, która łyka w czasie kopulacji kulki .śliny przygotowane przez samca, gdy tymczasem samica Cardia-cephala ?nyrmex zjada w tych okolicznościach pożywienie zwrócone przez samca, zaś samica Decticus albi-frons otwiera brzuch partnera, wyciąga torebkę nasienną i pożera ją.⁴⁹

Wiadomo od dawna, że modliszka nie zadowala się tymi półśrodkami. W roku 1784 J. L. M. Poiret podaje w „Journal de Physiąue” obserwacje poczynione na modliszce, która przed kopulacją odcięła samcowi głowę, a po kopulacji całego pożarła. Niedawne i dramatyczne sprawozdanie Rafaela Dubois poparło tę relację wieloma dodatkowymi szczegółami. Istniał początkowo •pogląd, reprezentowany przez Paula Portier⁵⁰, że wytłumaczeniem tego kanibalizmu jest fakt, iż osobniki jej własnego gatunku mogą dostarczyć modliszce najwięcej ciał białkowych potrzebnych do wytworzenia jaj. -Btienne Rabaud wystąpił przeciw tej hipotezie, zwracając przede wszystkim uwagę, że modliszka nie pożera samca w chwili, kiedy potrzebuje tych składników. Obecnie uczeni przychylają się raczej do teorii Rafaela Du-.bois, która, moim zdaniem, nie wyklucza zresztą poprzedniej.⁵¹ Przyrodnik ten stwierdza, że pozbawiony