CCF20091231017

154

Odpowiedzialność i styl

Modliszka

155

baśń buszmcńską, w której, na odwrót, powiedziane jest o modliszce, że wymachuje rękami jak człowiek. Podobieństwo tych ruchów u człowieka i u modliszki jest tak uderzające, że po- V równanie daje się odwracać.

¹⁴    Jest to nawiązanie do wierzeń antycznych. Chłopi włoscy uważają szarańczę za wieszczkę par excellence (zob. A. de Gu-bernatis, Zoological Mythology, Londyn 1872, I, VII). W antycznych tekstach często zresztą trudno jest ustalić, czy słowo Manlis oznacza modliszkę czy szarańczę. _

15    Autor przytacza szereg powiedzeń w dialektach poludmo-

wofrancuskich, jak np. w dialekcie langwedockim:    „Pręgo

Dieou, Bernado, que ta tnayre s’es negado" (Módl się, Bernado, __ bo twoja matka się utopiła). Co do wierzenia związanego

2 wilkiem, autor powołuje się na A. van Gennepa, Le folklore .. du Dauphine (Paryż 1933- t. II, s. 641). (Przyp. red.)

16    Zwyczaj ten opisuje W. Kirby. Zob. L. Figuier, Tableau

de la naturę. Les insectes, s. 351; Ch. Darwin, ha descendance de 1’homme et la selection sexuelle (The Descent of Man and Selection in Relation to Sex), Paryż 1881, s. 318; Westwood, Modern Classification of Insects, t. I, s. 427.    _

n Zob. Musee entomolo gique illustre. Les insectes, Paryż

¹⁸    Natursagen herausgegeben von Oskar Daehnhardt, Lipsk 1907-19x2, t. II, s. 192-193. Zob. też: S. Marianu, Insectele fn limba, credintele si obiceiurile Romdnilor, Bukareszt 1903,

s- 497-    .    ,

1⁹    S. Marianu, Insectele in limba..., s. 500.

²⁰    Ib., s. 501.

²¹    Ib., s. 502.

²²    J. G. Frazer, Totemism and Exogamy, Londyn 1910, t. II, s. 120 i nn. Zob. też W. PI. Rivers, The History of Melanesian Society, Cambridge 1914, t. II, s. 501.

²³    L. Figuier, Tableau de la naturę..., s. 350.

²⁴    H.-A. Junod, Moeurs et coutumes des Bantous, Paryż , 1936, t. II, s. 290.

²⁵    L. Figuier, Tableau de la naturę..., s. 350.    ^    7

²⁰ Description du Cap de Bonne-Esperance tiree des -Ę moires de M. Pierre Kolbe, Amsterdam 1742, s. 209 i nn. Zob. • -też A. de Quatrefages, Croyances et superstitions des Hotten-tots et des Boschimans, „Journal des Savants 1886, s. 283.

²⁷    Description du Cap de Bonne-Esperances. 212.

²⁸    A. de Quatrefages, Croyances et superstitions des Hot- -77 tentols et des Boschimans, „Journal des Savants” 1886, s. 283. ^

²⁹ Zob. T. Hahn, Tsuni-Goam, the Supreme Being of thep Khoi-Khoin, Londyn 1881, s. 42.

³⁰    C. Meinhof („Archiv fur Religionswissenschaft”, XXVIII (1930), s. 313-316): omówienie publikacji D. Bleek The Mantis and his Friends (Cape Town 1923), zbioru opowiadań, których tytuł świadczy o znaczeniu modliszki w tych okolicach.

³¹    D. Bleek, A Brief Account of the Bushman Folklore, Londyn 1875, s. 68; A. Lang, Mythes, cultes et religion (Myth, Literaturę and Religion), Paryż 1896, s. 330. Oto modlitwa myśliwego Oinga: „O Cagn, o Cagn, czvż nie jesteśmy twoimi dziećmi? Czy nie widzisz naszego głodu? Daj nam jeść.”

³²    A. Lang, Mythes..., s. 331 (przyp. 1).

S. Freud, ha science des reves (Die Traumdeutung), Paryż 1926, s. 319 i 346-350, orzede wszystkim zaś tekst O. Ranka podany w przypisie oraz fakty i zwroty językowe, które przytacza. Dane z mitografii wykazują zresztą równolegle, że zęby są utożsamiane z całością osoby lub iej istotą (J. G. Frazer, he rameait d Or (The Golden Bough), Paryż 1903, t. I, s. 30—53). Między obu tymi rodzaiami badań stwierdzamy więc zbieżność, której należało oczekiwać.

„Obcięcie nanletka odoowiada dokładnie wyrwaniu zęba f Australia), obcięci" ostatniego członu małego palca (Afrvka Południowa)” etc. (A. van Gennep. Les rites de passage. Paryż. s. 103). Zaznaczmy tutaj, że właśnie mały palec jest u Busz-menów wnuczka modliszki.

” Zob. D. Bleek. „Africa” 1029, II, 4. Zob. też na s. 146 basn bus2rneńską i przypis do niej.

³⁶ H. Baumann, Schópfung und Urzeit des Menschen im Mythus der Afrikanischen Vólker, Berlin 1936, s. 7, o. 18-20. tablica na s. 16 doskonale ilustruie zagadnienie zawitych no-wiazań bogów i demonów rozmaitych ludów Afryki Południo-wei. Artykuł P. W. Schmidta 7.ar Erforschung der alten Bush-mann-Religion („Africa” 1929, II. 2. s. 201-301) iest dyskusyjny, nokazme iednak złożoność zagadnienia. Ja mogłem tu jedynie napomknąć w przypisach o faktach, które należałoby usystematyzować.

Buchner, Ausland. 1883. s. 109. Por. H. Baumann, Schop-fung und Urzeit des Menschen..., s. ro6.

³³ Samo tuż podobieństwo imion Etere i Tere jest argumentem przesądzającym ich pierwotna tożsamość (por. Ch. Tisse-rant. Essai sur la grammaire Banda, Paryż 1930, s. 432). H. Baumann zwraca uwagę, że modliszka ma z pewnością te same powiązania z Tere u plemion Banda co z Kaggen u Busz-menów. Zob. też H. Baumann, Schópfung und Urzeit des Menschen..., s. 124.

H. Baumann, Schópfung und Urzeit des Menschen...,