CCF20131128034

V. Normy rozwoju fizycznego dzieci i młodzieży 37

być wykorzystany w konkretnych warunkach środowiskowych przez poszczególne genotypy. Odnośnie do populacji mówimy o normie adaptacyjnej, wynikającej ze zróżnicowanych zakresów reaktywności osobników wchodzących w skład tej populacji. Z normą adaptacyjną związane jest pojęcie normalności jako zakresu zmienności fenotypowej w obrębie normy adaptacyjnej danej populacji.

W pojęciu normy rozwojowej ujęte są relacje między determinantami genetycznymi a środowiskiem w trakcie rozwoju, gdyż genotyp nie określa jednoznacznie fenotypowego obrazu osobnika tylko zakres tzw. normy reakcji. Zatem norma reakcji to zakres reakcji fenotypowowych określonego genotypu będący efektem interakcji (współdziałania) tego genotypu z czynnikami środowiska (Cieślik i wsp. 1994).

Rozwój osobnika jest więc w każdym czasie funkcją czynników genetycznych (C), środowiskowych (E) i czasu (T), jaki upłynął od momentu powstania zygoty (t,) do czasu badania (t).

R t = f (C, E, T), gdzie i = 1, ... n.

Dla celów praktycznych posługujemy się pojęciem normy w ujęciu statystycznym jako określonym zasięgiem zmienności danej cechy wokół wartości centralnej, np. średniej arytmetycznej (x) lub mediany (Me). Zakresy zmienności wyznaczone są przeważnie przez odchylenie standardowe (s) lub jednostki unormowane, np. centyle ( C).

Zakres zmienności zawarty w przedziale x ± 3 s uznaje się za tzw. normę szeroką - fizjologiczną - wyznaczającą granice normalności.

Zakres zmienności zawarty w przedziale x ± 1 s przyjmuje się za tzw. normę wąską, która zgodnie z prawami rozkładu normalnego obejmuje 68,26% obserwacji. Jeżeli posługujemy się ujęciami centylowymi, to za normę szeroką przyjmujemy przeważnie zakres między 3 a 97 centylem, a za wąską - 25 a 75 centylem. Centyle są jednostkami unormowanymi, dzielącymi całą skalę zmienności danej cechy (w przypadku norm w obrębie określonej grupy wieku i płci) na 100 równolicznych części.

Ryc. 14. Rozkład normalny i skala centylowa