chalmers0094

Granice falsyfikacjonizmu

zostałyby odrzucone zaraz po ich zaproponowaniu. Dla każdej klasycznej teorii naukowej można znaleźć powszechnie uznane zdania obserwacyjne, które były z nią niezgodne czy to w momencie zaproponowania tej teorii, czy w okresie późniejszym. Mimo to jednak teorii tych — na szczęście dla nauki — nie odrzucono. Świadczą o tym poniższe przykłady historyczne.

Niebawem po powstaniu teorii grawitacyjnej Newtona okazało się, że jest ona sprzeczna z danymi dotyczącymi orbity Księżyca. Minęło prawie sześćdziesiąt lat, zanim udało się wykazać, że powodem tej niezgodności nie jest teoria Newtona, lecz coś innego. Później okazało się, że teoria ta jest niezgodna z danymi dotyczącymi orbity Merkurego, lecz uczeni nie odrzucili jej z tego powodu. Niezgodności tej nigdy nie udało się usunąć w taki sposób, aby winą za nią można było obciążyć coś innego niż teorię Newtona.

Inny przykład wiąże się z teorią atomu Bohra i pochodzi od Lakatosa.¹ Wczesne wersje teorii atomu były niezgodne z danymi, według których istnieje pewien rodzaj materii, której stabilność przekracza czas 10“² sekundy. Zgodnie z teorią Bohra, naładowane ujemnie elektrony w atomach krążą wokół jądra o ładunku dodatnim. Lecz według klasycznej teorii elektromagnetycznej, zakładanej przez teorię Bohra, krążące elektrony powinny promieniować. Promieniowanie powodowałoby utratę energii przez elektron i połączenie się go z jądrem. Obliczenia przeprowadzone według klasycznej teorii elektromagnetycznej sugerowały, że połączenie elektronu z jądrem powinno następować po upływie 10^-8 sekundy. Na szczęście jednak Bohr dochował wierności swej teorii, mimo jej falsyfikacji.

Trzeci przypadek dotyczy teorii kinetycznej i jest o tyle interesujący, że falsyfikację tej teorii w chwili jej zaproponowania uznawał sam jej twórca. Gdy Maxwell opublikował po raz pierwszy teorię kinetyczną gazów w 1859 roku, w tym samym artykule przyznał, że pomiary ciepła właściwego gazów dowodzą jej fałszywości.^{3 4} Osiemnaście lat później, pisząc o konsekwencjach teorii kinetycznej stwier-

^! Ibid., s. 140—154.

(ed.), Dover, New York, 1965, Tom I, ss. 377—409. Por. zwłaszcza ostatni akapit tego artykułu.

J. C. Maxwell, „Illustrations of the Dynamical Theory of Gases”, artykuł wygłoszony na forum The

British Association w 1959 roku i przedrukowany w The Scientific Papers of James Clerk Maxwell, W. D. Niven