CIMG4123

Ryc. 22. SSPH » Polsce w lalach 1977—1983 i 1990-1995. Zapadalność na 1 min wg województw (wg: Naruszewkz-Lesiak i wsp., 1997).

Stwardnienie rozsiane (SM - sclerosis multiplex) jest chorobą również uważaną za wywołaną przez paramyksowirusy, zwłaszcza przez wirusa odry. Za taką etiologią przemawiałaby obecność przeciwciał dla wirusa odry w płynie mózgowo-rdzeniowym, jak również obecność przeciwciał oligoklonalnych dla wirusów parainfluenzy, zwłaszcza I i III typu. Wykazano też w mózgu obecność wirusa parainfluenzy podobnego do wirusa Sendai; wirus ten u myszy i szympansów wywołał przewlekłe zakażenia ośrodkowego układu nerwowego. Uzyskano jednak swoiste reakcje surowic dla widu innych wirusów, należących do rożnych grup taksonomicznych (paramyksowirusy, herpeswirusy, togawirusy, retro wirusy), z tkanką mózgową chorobowo zmienioną, sugerujące możliwość ich udziału przyczynowego. Być może stwardnienie rozsiane można uznać za nieswoistą reakcję, w określonych obszarach tkanki mózgowej, na zakażenia wirusowe o różnej etiologii. Inny pogląd zakłada jednotypowe wirusowe pochodzenie, lecz w następstwie wielokrotnych zakażeń i następowych interakcji o podłożu immunopatoiogicznyin. Przyjmuje się również genetyczne uwarunkowanie osobnicze wystąpienia zmian chorobowych. Ta różnorodność hipotez świadczy o braku rozstrzygających dowodów.

Drugą grupę przewlekłych schorzeń ośrodkowego układu nerwowego stanowią schorzenia, dla których zaakceptowano prion jako czynnik etiologiczny.

Istnieją trzy zasadnicze, choć o różnym stopniu prawdopodobieństwa, hipotezy odnośnie do prionów jako czynników etiologicznych w zakażeniach ..powolnych''. Pierwsza hipoteza w świetle dotychczasowych badań różnymi metodami (nukleazy, naświetlania promieniami nadfioletowymi — fala 254 run, hydroliza, fotoinaktywacja, modyfikacja chemiczna, działania hydroksylami-oą) jest mało prawdopodobna, gdyż zakłada, że priony są wirusami, a więc zawierają genom kwasu nukleinowego. Druga hipoteza zakłada obecność

Człowiek	Zwierzęta
Kuru Choroba Creutzfeldta-Jakoba Zespół Gerstmanna-Straeussłera--Scheinkera Rodzinna śmiertelna bezsenność	Scrapie (trzęsąwka owiec) Encefalopatia norek Encefalopatia gąbczasta bydła Encefalopatia gąbczasta kotów

w prionach trudno wykrywalnej małej zawartości kwasu nukleinowego nie mającego cech pełnego genomu wirusowego. Trzecia hipoteza przyjmuje, że priony są pozbawione kwasu nukleinowego, a informacja genetyczna syntezy potomnych prionów byłaby umiejscowiona w genomie komórki organizmu zakażonego. Aktualnie przyjmuje się przynależność następujących chorób u człowieka: kuru, choroba Creutzfeldta-Jakoba (Creutzfeldt-Jacob disease — CJD), zespół Gerstmanna-Straeusslera (Gerstmann-Straussler-Scheinker syndrom - GSSS) oraz rodzinna śmiertelna bezsenność (tab. 13).

Według syntetycznych sformułowań dotyczących prionów, zawartych w ostatnim (1995 r.) opracowaniu Międzynarodowego Komitetu Taksonomii Wirusów, pod pojęciem prionu przyjmuje się małą białkową zakaźną cząstkę oporną na inaktywację czynnikami, które unieczynniają kwasy nukleinowe, zbudowaną głównie, a prawdopodobnie całkowicie z drobin PrP“, a więc białka prionowego jednolitego z występującym w trzęsawce owiec (scrapie).

Długotrwałość rozwoju procesu chorobowego stanowi istotne utrudnienie w zbadaniu istoty prionów oraz w przeniesieniu takich zakażeń na bardziej dostępne, w tym ekonomiczne, modele zwierzęce, jak i oczywiście niezbędne jest zachowanie określonych warunków prac z materiałem o potencjalnym najwyższym stopniu zagrożenia dla otoczenia. Niemniej wiele już informacji jest znanych, jak np.: określenie genu (sine) u myszy kontrolującego okres inkubacji w doświadczalnym zakażeniu prionem scrapie; analogia białka prionów z białkami komórki; lokalizacja niektórych genów na określonych chromosomach komórek zwierzęcych i człowieka.

W tym miejscu warto wskazać również na pewne właściwości prionów, właśnie z uwagi na ich znaczenie w patologii człowieka, z którymi wiąże się możliwości diagnostyczne chorób wirusowych i innych zakażeń nie wirusowej etiologii. Otóż zasadniczą cechą zakażeń wirusowych (jak i bakteryjnych, mykoplazmowych, rikettsiowych) jest indukcją odpowiedzi immunologicznej organizmu. Jej charakter, specyfika w określonych zakażeniach, okresy pojawiania, okresy utrzymywania i zanikania, a z drugiej strony cechy i kinetyka replikacji wirusów i zmian komórkowych - to najistotniejsze wskaźniki, na których zbudowano zasady rozpoznawania, ale także i profilaktyki, i terapii chorób wirusowych i nie tylko o tej etiologii. W przypadku prionów istotne jest, że nie są one immunogenne. Nie ma więc możliwości konstrukcji rozpoznawania opartego na komórkowych lub humoralnych reakcjach immunologicznych. Pewne immunologiczne zwiększenie potencjału białka prionu obserwuje się po jego denaturacji. Przeciwciała dla takiego białka prionu chomiczego można zastosować doświadczalnie dla zahamowania zakaźnośd prionu.

111