DSC00669 (9)

ęjaluacje są do tego stopnia skomplikowane, że zwykły człowiek gubi się w nich).

Tak więc związek między rolami i wiedzą można analizować z dwu punktów widzenia. Jeżeli nań patrzymy z perspektywy instytucjonalnego porządku, role jawią się jako sposób uobecnienia instytucji/ oraz forma przekazania zobiektywizowanych instytucjonalnie zbiorów wiedzy. Ujmując go w perspektywie paru ról, dostrzegamy, że każda rola wnosi społecznie zdefiniowane uzupełnienie wiedzy. Obie perspektywy wskazują oczywiście na to samo ogólne zjawisko, które zasadniczo przesądza dialektykę społeczeństwa. Perspektywę pierwszą można podsumować stwierdzeniem, że społeczeństwo istnieje tylko o tyle, o ile jednostki są go świadome, drugą natomiast stwierdzeniem, że świadomość jednostkom wa jest zdeterminowana społecznie. Zawężając to do kwestii ról, możemy powiedzieć, że z jednej strony porządek instytucjonalny jest rzeczywisty jedynie na tyle, na ile jest on urzeczywistniany w pełnionych rolach, oraz że, z drugiej strony, role oddają porządek instytucjonalny, który definiuje ich charakter (a także związaną z nimi wiedzę) i z którego czerpią one swój obiektywny sens.

Analiza ról ma dla socjologii wiedzy szczególne znaczenie, ponieważ ujawnia przejścia między obiektywizowanymi w społeczeństwie makroskopowymi*!!-niwersami znaczeń oraz sposobami, w jakie uniwersa te są dla jednostek subiektywnie rzeczywiste. Tak więc można na przykład analizować w wymiarze makroskopowym społeczne źródła religijnęgo światopoglądu pewnych zbiorowości (powiedzmy: klas, grup etnicznych czy ugrupowań intelektualnych), a równocześnie badać sposób, w jaki światopogląd ten przejawia się w świadomości jednostek. Te dwa kierunki badań można połączyć tylko wtedy, kiedy skierujemy nasze dociekania na sposoby, w jakie dana jednostka w całej swej działalności społecznej

określa swój stosunek do danej zbiorowości. Dociekania takie muszą z konieczności prowadzić do analizy ról.⁴*

e) zakres i odmiany instytucjonalizacji

Dotychczas rozważaliśmy instytucjonalizację określając jej zasadnicze cechy, które można uznać za stałe socjologiczne. Oczywiście w tej pracy nie możemy pokusić się nawet o ogólny przegląd niezliczonych odmian historycznych przejawów i kombinacji tych stałych. Zadanie takie można by zrealizować jedynie pisząc historię powszechną z punktu widzenia teorii socjologicznej. Jest jednakże pewna ilość historycznych odmian charakteru instytucji, które są na tyle ważne dla konkretnych analiz socjologicznych, że powinniśmy je choć pobieżnie omówić. Oczywiście w dalszym ciągu będziemy się koncentrować na związku między instytucjami i wiedzą.

Badając jakikolwiek konkretny porządek instytucjonalny można sformułować następujące pytanie: jaki jest zakres instytucjonalizacji w całości działań społecznych danej zbiorowości? Innymi słowy, jak wielka jest strefa działalności zinstytucjonalizowanej w porównaniu ze strefą, która pozostaje niezinstytu-cjonalizowanea.⁴* Wyraźnie widać, że występuje tu zmienność historyczna; różne społeczeństwa pozostawiają różną ilość miejsca dla działań niezinstytucjo-nalizowanych. Ważną kwestią ogólną jest też pytanie o czynniki, które przesądzają o szerszym lub węższym zakresie instytucjonalizacji.

^m Sartre używał terminu ,.mediacja”, ale bet tego konkretnego znaczenia. Jakie może mu przydać teoria roli. Termin ten dobrze nadaje się do określenia ogólnego powiązania miedzy teorią roli 1 socjologią wiedzy.

^u Pytanie to    rozumieć Jako pytanie o „gęstość” po

rządku instytucjonalnego. Chcieliśmy Jednak uniknąć wprowadzenia nowego terminu, w związku z czym zrezygnowaliśmy s niego, mimo te dobrze oddaje nasze intencje.

m