DSC02157

Stanowisko Onufrego Kopczyńskiego wobec neologizmów 71

Również dla Śniadeckiego neologizm jest złem koniecznym i każe naj-pierw wykorzystywać archaizmy albo pożyczki z języków słowiańskich (Śniadecki, 200).

Widzimy zatem, że w stosunku do okresu poprzedniego silniej akcentuje się przeszkody stawiane indywidualnemu słowotwórstwu. Szczegółowe przepisy pozostają w zasadzie te same, tylko Jan Śniadecki pzupełnia je dwiema nowymi wskazówkami: pierwsza z nich wprowadza do procesu twórzenia nowego wyrazu/kryterium potoczności, druga — przyzwoitości: „wyraz nowy powinien miećskład, zakończenie i całą, że tak powiem, fizjonomię narodową; bo przez to tylko zbliża się do języka potocznego.

[...] Wyraz nowy być powinien poważny i skromny” (Śniadecki, III 196).

Jeszcze z największą wyrozumiałością odnoszono się do neologizmów -terminów naukowych, przez szacunek dla nauki. Takie stanowisko uzasadnia dość wyczerpująco Tomasz Szumski: „Tworzyć nowe [...] wyrazy koniecznie potrzeba [...]. Tak czynili też nasi Oycowie, gdy nauki i kunszta z obcych ięzyków na oyczysty ięzyk przekładali, inaczey by zawsze byli w ciemności zostali; inaczey by nigdy się też nauki i między średnim stanem nie rozszerzyły, lecz zostałyby się tylko między bogatymi, którzy dość czasu i sposobu do nabycia obcych ięzyków maią”.³⁴

Mimo to jednak z najostrzejszymi zarzutami spotykały się właśnie ... terminy naukowe, a mianowicie terminy z zakresu filozofii. Bezwzględną krytykę rozpoczął Kopczyński pisemkiem z roku 1808 pod tytułem Poprawa błędów w ustney i pisaney mowie polskiey, posądzając „zwyczay modny” o to, że wprowadził „dzisieyszy nasz ięzyk w swawolą tworzenia dzikich wyrazów”. Autor nie omawia bezpośrednio języka pism filozoficznych, natomiast w „spisku wyrazów nowomodnych” podaje sporo takich, które wyglądają na terminy z zakresu filozofii, np. na s. 28 i n.;

Skaziscze Skeptycyzm Słowomieństwo Subiektowy obręb Treściowe istoty Uczowla Uczowność Umy słowność Uobecnić

Abs traktowy Badalny Bezistnienie

Dotykalnieysza niezawodność

Harmonizuiący układ

Ideał Hk

Jgnorantyzm Jestota Jestność

S- Szumski Dokładna nauka języka i stylu polskiego, w 2 częściach [...], przez..., Poz-

**'S09.cz l.s.172.