DSC02153

67

Stanowisko Onufrego Kopczyńskiego wobec neologizmów

Jak już była mowa wyżej, jest to we Francji okres walki z innowacjami, „-alki nie pozbawionej silnej opozycji. Stąd dwa typy wypowiedzi w tym okresie: potępiające neologizmy lub też pochwalające ich tworzenie.

W polskiej literaturze naukowej Oświecenia nie ma wyraźnej dwutorowości poglądów, nie znajdzie się bezwzględnie negatywnego stanowiska. I to chyba decyduje o specyfice polskiej teorii w wypowiedziach wybitnych pisarzy.

Jeżeli chodzi natomiast o szczegółowe wskazania, prawie wszystkie wydają się żywcem przejęte od Francuzów.²³

A oto przegląd tych zbieżności:

Polscy teoretycy twierdzą, że neologizmy tworzą się zależnie od potrzeby. 0 tworzeniu nowych słów „selon 1’occurence des besoins” - według nadarzających się potrzeb - wspomina znany Kopczyńskiemu du Marsais²⁴, a także między innymi stylistyk Thiebault, domagający się „żeby nowe wyrażenia były koniecznie potrzebne”.²⁵

Żądanie, by nowy wyraz zachował „analogię”, powtarza się nadzwyczaj często: już u Bouhours’a (Brunot IV/1 444), potem u Mauvillona (op. cit., s. 54) i wielu innych.

0 względach eufonicznych przy tworzeniu wyrazów wspomina się, powołując się na Fenelona (Brunot VT/2 1151-1152).

Spotykane w polskich wypowiedziach odwoływanie się do zwyczaju językowego, do opinii publicznej, jest powszechne we francuskich: Mauvillon pisze: „do publiczności, do narodu [a la nation - u Bouhours’a le peuple] należy przyjęcie lub odrzucenie niektórych słów, ryzykownie utworzonych (kzarzles)”.²⁶ Według wcześniejszej wypowiedzi Bouhours’a: „nie wystarczy,

²³    Np. uderzająca jest zbieżność między układem przepisów dotyczących tworzenia neologizmów u Bouhours’a i u Kleczewskiego, por. F. Brunot, op. cit., t. IV/1, s. 444 i K1 e -czewski, s. 76.

²⁴    „L'ćtude de 1'etymologie peut avoir deux fins differentes. La premiere est de suivre 1'analogie d'une langue, pour se mettre en etat d'y introduire des mots nouveaux, selon 1'occurence des besoins [...]”. Du Marsais, [art. pod hasłem Grammaire w:] Entyclopedie, on Dktionnaire raisonne [...]. Mis en ordre et publie par M. Diderot [...], no-uv.ed., t. 6, Geneve 1777, s. 493.

²⁵    „II faut pour ces dernieres; [tzn. nowe wyrażenia], qu'elles semblent absolument nćcessaires; encore est-il necessaire alors qu'elles conviennent parfaitement par 1'analogie, au gćnie de la langue, et qu'elles soient faciles a comprendre pour tous ceux pour qui l'ouvrage est fait: ainsi, il faut tacher de les deriver de quelqu'autre mot connu [...]” -Thiebault, Essai sur le style [...], par..., Berlin 1774, s. 34-35.

²⁶    „C'est au Public, a la Nation, a adopter au a rejetter certains mots modestement hazardćs"-Mauvillon,op. cit., s. 57.