DSC02376

2)2

Uczeni polscy a życia polskie

	0
	1
	flo
	1
mamHEfo: W. MMI	i o

' |y ograniczono do kręgów innych uczonych; dotyczy to i działaj tzw, uczonych prywatnych (Prloalgelehrle). Takich uczonych jest Jednak dzisiaj stosunkowo mało, zwłaszcza w Polsce. Uczony może się obejść bez roli społecznoJ uczonego w szerszym środowisku tylko wte-dy, gdy posiada zupełnie niezależne od swego zajęcia > naukowogo środki utrzymania. Kręg uczonych nio zapewnia bowiem uczonemu pozycji ekonomicznej, wystarczającej do utrzymania. Może to uczynić tylko szerszo środowisko, gdy uznając Jego zajęcie naukowe Jako wartościową funkcję społeczni), nadaje mu stanowisko związane z pewnymi uprawnieniami ekonomicznymi. Wtedy rola społeczna uczonego staje się rolą zawodową.

Hole zawodowo uczonych mogą się opierać na dobrowolnym współdziałaniu środowiska nie zorganizowanego czy też pojedynczych osób („mecenasów”). Mogą one jednak być ustalono przez zorganizowane grupy społeczne: grupy kościelne, gminy, zrzeszenia zawodowe, grupy wychowawcze, korporacje handlowe i przemysłowe, grupy narodowe, grupy państwowe. Wiadomo, że w Polsce, Jak w większości państw europejskich, role zawodowe przeważającej większości uczonych są ustalone przez państwo, przy silnym wpływie i poparciu narodu. Mówiąc o „obecnej roli uczonego polskiego”, mamy na myśli pewną swoistą rolę zawodową, którą polskie społeczeństwo państwowo-narodo-we ustaliło jako główną i, rzec można, wzorową rolę dla uczonych polskich, zajmujących się zawodowo nauką. Ze względu bowiem na zagadnienia, którymi się tu zajmiemy, jest to rola najważniejsza. Niektórzy u-czeni spełniają wprawdzie w społeczeństwie polskim role odmienne od tej głównej i najbardziej rozpow-

■

■i

szechnionej roli; lecz faktyczne znaczenie; tych ról dla życia polskiego Jest w obecnym czasie stosunkowo niewielkie.

Aby należycie postawić nasze zagadnienie, musimy się pokrótce zastanowić, co to Jest ta ,,nauka", którą uczony się zajmuje. Zaznaczamy od razu, że terminu „nauka" używamy nie w sensie zbiorowym, lecz rodzajowym. Istnieje tylko wielość poszczególnych nauk; nie ma Jeszcze Jednej całkowitej nauki, która by Je wszystkie zawierała jako swe części. Mówimy „nie ma jeszcze”, gdyż filozofowie z dawnu starają się nauki zsyntetyzować w Jedną całość, i nie można przewidzieć, czy im się to kiedyś nie uda. Na razie Jednak nie tylko taka synteza nie jest dokonana, ale niejedna dyscyplina, uchodząca za jednolitą naukę, składa się w istocie z kilku autonomicznych działów, które wbrew wspólnej nazwie stanowią odrębne nauki. Nie znaczy to oczywiście, aby między poszczególnymi naukami nie było związku; każda nauka ma pewne tereny badań wspólne z innymi i posiłkuje się niektórymi ich wynikami. Ale nie wystarcza to do wytworzenia systematycznej jedności. Jeżeli można mówić o „nauce”, to tylko tąk, jak można mówić o „koniu” lub o „stosunku małżeńskim”: znaczy to, że istnieje ogólna klasa nauk, wytworzonych według pewnego wzoru, który w każdej z nich po szczególe typowo jest reprezentowany.

W odwiecznym a pospolitym rozumieniu, nauka Jest logicznie powiązanym systemem ustalonych prawd. Co to jest prawda? W różnych rozwiązaniach tego zagadnienia uwydatnia się biegunowe przeciwieństwo dwóch