DSC02490

„Arnolfini” i inne portrety Jana yan Eycka. Erwin Panofsky - Hans Belting - Lorne Campbell. Ikonologia / „antropologia obrazu” / „nowe znawstwo” i „neoretoryzm”. Konstrukcje i „dekonstrukcje” mitów

ANTONI ZIEMBA

Obraz Pary małżonków lub narzeczonych w londyńskiej National Gallery, namalowany na desce dębowej, mierzący 84,5 x 62,5 cm, sygnowany Jan de Eyck fuit hic i datowany 1434 (U. 1), zyska! w XX i na początku XXI wieku kilkadziesiąt interpretacji, z których trzy wydają mi się kluczowe, bo proponują całościowe spojrzenie na osobowość artystyczną van Eycka.

Pierwszą jest interpretacja ikonologiczna Erwina Panofsky’ego, przedstawiona najpierw w artykule z 1934, potem w książce z 1953 roku. Szukając w obrazie symptomu, wyrazu treści pozaobrazowych i dążąc do odtworzenia „wewnętrznego znaczenia” danej sytuacji kulturowej, fragmentu systemu kulturowego, właściwego dla wczesnopiętnastowiecznych Niderlandów - Panofsky traktuje obraz jak tekst. Ów tekst ma swoje znaki, słowa, litery, które na nowo złożone odtwarzają pierwotne, intencjonalne przesłanie i jego kontekst - Cassirerowski system form symbolicznych. To on ma być „sensem istotnym" obrazu, Innym, bo głębszym od sensu zjawiskowego, naocznego, fenomenalnego i od sensu znaczeniowego, prostej symboliki motywów i ich złożenia. Interpretacja Arnolfinich zresztą - Jak to dziś widzimy - nie w pełni spełnia tamten postulat: zatrzymuje się gdzieś w połowie drogi między analizą ikonograficzną a Interpretacją łkonologicz-ną, zadowala się prezentacją symboliki I obyczajowości małżeńskiej, nie bardzo wnikając w mentalność i antropologię piętnastowlecznej miłości, małżeństwa, życia sakramentalnego, życia rodzinnego, pldowośei elc.

Panofsky -- na drodze szczegółowego semantycznego rozbioru motywów i ich ponownego, manipulacyjnego zestrojenia - doszedł do znaczenia, które na długo miało zdeflnkwać nasze rozumienie londyńskiego obrazu. Uznał je za przedstawienie zaślubin Olovaunlego di Arrtgo Arnolllnlcgp. kupca z Ldfckl. osiadłego w brugljskiej kolonii włoskich kupców i bankierów,