DSC05036

456 Język polski

kwencja działania filtru kulturowego w wypowiedziach użytkowników gwary. Należy w tym miejscu wyraźnie podkreślić, że wprowadzanie wskazanej wyżej opozycji może być wsparte różnicami, mogącymi stanowić obiektywną podstawą do semantycznego usamodzielniania sią danej pary wyrazów. Sytuacja taka staje sią jednak dla użytkowników gwary dodatkowym argumentem, każącym widzieć w opozycji stare - nowe bardzo wyraźny i jednoznaczny wskaźnik semantycznego zróżnicowania terminu własnego i terminu przejmowanego.

Wprowadzanie semantycznego zróżnicowania wariantów leksykalnych może być oczywiście zindywidualizowane. Upowszechnienie indywidualnych interpretacji semantycznych prowadzi jednak do zmian w systemie leksykalnym gwary. Zmianę taką obserwować można na przykładzie bramki i wrotek. Bramka to termin przejęty z systemu sekundamego, zaś wrotka - dotychczasowy termin gwarowy. Obydwa oznaczają 'małe drzwiczki w ogrodzeniu, zazwyczaj obok bramy wjazdowej; furtkę ’. Wrotka to furtka „stara”, w tradycyjnym, drewnianym płocie, zaś bramka to furtka „nowa”, w ogrodzeniu (właśnie, nawet w ogrodzeniu, a nie w płocie) np. z siatki metalowej. Opozycja stare - nowe jest tu na tyle silnkże nawet drewniana ale wykonana starannie ze szlifowanych i frezowanych (zazwyczaj pomalowanych) sztachet furtka również nazywana bywa bramjcą.

W tym miejscu można jedynie powtórzyć za J. Reichanem: „Nie czas jednak jeszcze na uogólnienia, na wskazanie ogólnych prawidłowości w zakresie ewolucji słownictwa gwarowego. Opracowań w tym zakresie jest jeszcze zbyt mało” (Reichan 1990: 141).

Na zakończenie przytoczmy zdanie jeszcze jednego dialektologa E. Pawłowskiego, który na podstawie obserwacji zmian w dialekcie kulturalnym południowej Małopolski tak widział przyszłość wzajemnej relacji gwary i języka ogólnego: „Zasadniczy kierunek ekspansji językowej idzie z miasta ku wsi i po latach (może niewielu) doprowadzi do scalenia językowego całego obszaru polskiego, a zatem do zaniku gwar, ale zanim to nastąpi, gwary nasycą ten ogólny język (...) własnymi elementami językowymi” (Pawłowski 1972: 101). Nie negując tego stwierdzenia, zwracamy uwagę, że wobec braku szczegółowych opracowań uwzględniających interdyscyplinarne podstawy metodologiczne trudno dziś o formułowanie wniosków generalnych. Tendencje, o których pisał E. Pawłowski, być może najlepiej dziś widać na Mazowszu, ale stwierdzenie to nie jest poparte dokładnymi badaniami nieoficjalnej odmiany polszczyzny wiejskiej. W Małopol-sce południowej i środkowej gwara (pomijając jej oczywiste przeobrażenia) ciągle pełni rolę systemu komunikacyjnego, ale tylko w kontaktach rodzinnych i szerzej - w kontaktach członków tego samego kręgu kulturowego.

Literatura

Bania A., 1971, O zróżnicowaniu gwary na terenie jednej wsi, „Język Polski”, s 36-42.

Bartmiński J., 1977,0 derywacji stylistycznej. Gwara ludowa wfunkcjijęzyka artystycznego, Lublin.

Basara A., 1972, Zmiany leksykalne na tle zmiany środowiska, ,(Ł polskich studiów stylistycznych” 4, s. 129-135.

Basara J., 1977, Gwary ludowe wobec języka ogólnopolskiego, „Przegląd Humanistyczny”, nr 12, s. 107-112.

Dunaj B., 1980, Zagadnienie interferencji w badaniach dialektologicznych, „Biuletyn PTJ”, s. 99-108.

Dunaj B., Kurek H. 1978, Problem interferencji języka literackiego i gwar (na przykładzie Śląska Cieszyńskiego), „ZNUJ, Prace Językoznawcze” 59, s. 39--47.

Dunaj B., 1986, Dialektologia a socjolingwistyka, „ActaUniversitatis Lodziensis. Folia Linguistica” 12, s. 15-23.

Dunaj B., 1994, Kategoria oficjalności. W: Współczesna polszczyzna mówiona w odmianie opracowanej (oficjalnej), red. Z. Kurzowa i W. Śliwiński, Kraków, s. 23-31.

Dyoniziak R., Iwanicka K., Karwińska A., Pucek Z. 1994, Społeczeństwo w procesie przemian. Zarys socjologii ogólnej, Kraków.

Falińska B., 1981, O języku inteligencji mazowieckiej pochodzenia chłopskiego. W: Współczesna polszczyzna, red. H. Kurkowska, Warszawa, s. 275-294.

Furdal A., 1977, Językoznawstwo otwarte, Opole.

Gałęski B., 1963, Chłopi i zawód rolnika. Studia z socjologii wsi, Warszawa.

Grabias S., 1994, Język w zachowaniach społecznych, Lublin.

Jagielski A., 1978, Ludność i osadnictwo. W: Geografia ekonomiczna Polski, red S. Berezowski, Warszawa, s. 137-212.

Karaś M., 1960, Co to jest słownictwo gwarowe, „Sprawozdania PAN", z. 2-3, s 55-65.

Karaś M., 1975, Terminologia techniczna w gwarach. W: Słownictwo gwarowe kultura, red. M. Karaś, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk, s. 151-162.

Kąś J., 1979, Zróżnicowanie gwary Piekielnika na Orawie, „ZN UJ, Prace Językc znawcze”, z. 63, s. 147-157.

Kąś J., 1986, Problem integracji leksykalnej w gwarach, „Rozprawy Komisji Ję zykowej ŁTN" XXXII, s. 117-123.

Kąś J., 1988, Wariantywność fonetyczna w mowie ludności wiejskiej obrzeży Kra kowa, „ZN UJ, Prace Językoznawcze", z. 90, Kraków.

Kąś J., 1994, Interferencja leksykalna słownictwa gwarowego i ogólnopolskiego (na przykładzie gwar orawskich), Kraków.