DSC07041

156 Sttmisław A'awuia

i młodzież}', psychopatii i przestępstw przeciwko mdzinie, samotności i osamotnienia, wreszcie - samobójstw (A. Piekaiska. 1991, s. 7).

Rozkład więzi rodzinnych może być także groźny dla ładu społecznego, poprzez zjawiska nieprzystosowania do norm życia społecznego, brak szacunku do pozaosobistej własności i do przyrody, przez brak tolerancji dla innych ludzi, nienawiść. przemoc i agresję w stosunkach między ludźmi. Poświęcono już tym zagadnieniom wiele uwagi, wskazując na kiytyczną sytuację więzi rodzinnych (i społecznych) w okresie transformacji systemowej (Konferencja PAN, 1995).

Pozostaje zatem próba dopowiedzenia, na czym polega szczególna wartość w działalności pozytywnej rodziny w tworzeniu (odbudowie) ładu społecznego i moralnego, a także - jakie są siły tworzące więź rodzinną, o które należałoby zabiegać i które należy szczególnie chronić? A jakim zjawiskom się przeciwstawiać. Adam Minkiewicz słusznie przypomina. że rodzina jest strukturą biologiczną i społeczną dynamiczną całością, która powinna zachować zdolność do trwania i do rozwoju. Oznacza to, że w ciągłym procesie przemian, którym rodzina podlega, powinny być zachowane podstawowe elementy, określające ją jako grupę społeczną. to jest: pewna liczba osób, współny interes oraz wspólny system wartości, trwały i zorganizowany wzór współdziałania, poczucie przynależności do rodziny i lojalność wobec niej. Rodzina jest jednakże szczególną grupą społeczną - wspólnotą.

Cechą wspólnoty jest silna więź psychiczna powstała nie tylko na gruncie związków obiektywnych, ale także wspólnoty przekonań, uczuć, akceptowanych wartości. Stąd pochodzi termin comnnmio personarum, wspólnota małżeńska, rodzicielska, wychowawcza, gospodarcza, ale też - wspólnota emocjonalnych przeżyć. niedostępnych poza rodziną (A. Minkiewicz, 1995, s. 4).

Więź rodzinna jest jednym z najstarszych typów więzi i to ona, nie tylko w historii Polski, umożliwiła przechowanie najważniejszych wartości kultuiy, tradycji. wierzeń, obrzędów, zwyczajów i obyczajów, wzmacniała poczucie tożsamości rodzinnej, rodowej, regionalnej i narodowej, była przetrwalnikiem narodowej kultury.

Wzmacnianie więzi rodzinnych jest najlepszym sposobem przeciwdziałania dokuczliwym zjawiskom patologicznym, nie tylko w obrębie samej rodziny, ale także w środowisku zamieszkania, środowisku pracy i nauki, w sferze zdrowia i kultury. Myślimy także o rodzinie jako siedlisku i wspólnocie wychowania do więzi społecznych nawiązywanych (w różnych okresach życia) w środowiskach rówieśniczych, koleżeńskich, przyjacielskich, sąsiedzkich i zawodowych.

Jakie są siły tworzące więź rodzinną, które należy chronić i o które należałoby zabiegać, zwłaszcza w okresach kryzysów i radykalnych przeobrażeń? — pyta omawiany tutaj autor?

Proces kształtowania się więzi rozpoczyna się z chwilą tworzenia rodziny. Partnerzy wnoszą do małżeństwa takie czynniki więzi, jak: miłość wzajemną, cechy charakteru, cechy społeczne (pochodzenie, wykształcenie, zawód), system wartości, warunki materialne. Po zawarciu małżeństwa wspólnie wypracowują dalsze elementy więzi rodzinnej: wzajemną wyrozumiałość i tolerancję, zaufanie wzajemne, wspólne cele i zainteresowania, dopasowywanie cech charakteru, współżycie seksualne, dzieci.

Są to zarazem „siły” rodziny prognozujące jej nierozerwalność.

Siły tworzące więź rodzinną wynikają zatem z istoty małżeństwa, z układu rodzice - dzieci, wspólnoty rodzeństwa i krewnych i powstających na tym tle stosunków i zależności, z przeżyć emocjonalnych (radość i trudności), a także z postaw wobec uwarunkowań społecznych, kulturowych i ekonomicznych, w których funkcjonuje dana rodzina - w niektórych przypadkach udaje się korzystnie uzyskać w małżeństwach i rodzinach zawartych powtórnie (K. Kluzowa i inni, 1991).

Wśród czynników integrujących rodzinę niebagatelne znaczenie mają także: warunki materialno-bytowe (zwłaszcza mieszkaniowe i finansowe), praca zawodowa rodziców przynosząca zadowolenie (przenoszone następnie na grunt życia rodzinnego), pewność pracy i wynikające z niej poczucie bezpieczeństwa oraz organizacja życia rodzinnego, pozwalająca na pielęgnowanie uczuć i więzi rodzinnych (m.in. czas dla domu i dla siebie). Ważnymi elementami organizacji życia rodzinnego, gubionymi bezpowrotnie w codziennej krzątaninie i pośpiechu, są: wspólne spożywanie posiłków, właściwe zagospodarowanie czasu wolnego dzieci i młodzieży (wspólnie z rodzicami), podział obowiązków domowych, dający okazję do umacniania wzajemnych kontaktów, styl życia i poziom kultury rodziny (A. Minkiewicz, 1995, s. 85).

Trzeba na koniec tej części opracowania odpowiedzieć sobie na pytanie o rolę subiektywnych uwarunkowań trwałości małżeństwa i rodziny. Z tych nowszych badań empirycznych Ireny Kowalskiej nad czynnikami warunkującymi trwałość małżeństwa (i dalej rodziny) oraz powodujących jej rozpad wynika także ważność czynników wewnątrzrodzinnych, subiektywnych. Jej zdaniem, w rozważaniach na temat małżeństwa i rodziny ważną kwestię stanowią postawy małżonków dotyczące czynników, które w ocenie warunkują trwałość małżeństwa bądź też powodują jego rozpad. Czynniki te znaleźć można zarówno w sferze psycho-biologicznej par małżeńskich, jak też w warunkach zewnętrznych. W badaniu przemian rodziny i wzorców dzietności wyodrębniono po 11 różnorodnych możliwych determinant trwałości małżeństwa oraz rozpadu.

1. Zestawienie tych czynników przedstawia się następująco:

—    wzajemna wierność,

-    współudział w wykonywaniu obowiązków domowych i rodzinnych.