DSC06446

158 R. Kotlińskj

A. PARIZHK

Fot. 5.3. Konkrecje dyskoidalne, wyżej scemen-towane fragmenty konkrecji (spoiwo stanowią tlenki żelazowo-manganowe)

pośrednio z wody morskiej i wyróżniają się formą spłaszczoną (konkrecje dyskoidalne). Jednakże niektóre z tych typów morfologicznych konkrecji wskazują także na dostarczanie metali zarówno z wód przydennych, jak i porowych [Cronan, 1977]. Na morfologię konkrecji wpływają oprócz mechanizmów i źródeł dostarczania składników także rodzaj, forma i wiek jąder (fot. 5.5). Zaobserwowano, że kształt jądra determinuje formę najwcześniejszych warstw przyrostu konkrecji, przy czym z czasem nierówności stopniowo wyrównują się. Stąd, małe konkrecje wykazują z reguły najbardziej nieprawidłowe formy. Przykładowo, konkrecje elipsoidalne z reguły odznaczają się obecnością jądra o takim samym kształcie, zaś konkrecje z fragmentami starszych konkrecji są zwykle wielojądrowe lub nieprawidłowe. Konkrecje wielojądrowe występują na ogół w rejonach silnych prądów, gdzie tempo osadzania jest minimalne. Natomiast w obszarach, w których brak jest osadzania, tworzą się tak zwane naskorupienia pokrywowe. Należy zaznaczyć, że autor nie podziela poglądu Raaba [1972], iż różnice w formach konkrecji spowodowane są rozpuszczaniem górnej powierzchni i przyrostem dolnej. Według badań autora, obserwowane różnice formy kon-

K. KROK

Fot. 5.5. Różne typy morfologiczne konkrecji - przekroje z widocznymi jądrami

Fot. 5.4. Konkrecje na powierzchni osadu, w czerpaku skrzynkowym. Widoczne konkrecje z pierścieniowym zgrubieniem

krecji związane są raczej z procesami diagenety-cznymi, doprowadzającymi do migracji i różnicowania składników wewnątrz samych konkrecji.

Powstawanie szczelin w konkrecjach jest bezpośrednią funkcją szybkości przyrostu. Różnice przyrostu konkrecji są znaczne. W przypadku konkrecji pola Peruwiańskiego szybkość przyrostu wynosi do 160 mm na min lat, zaś konkrecji pola Clarion-Clipperton około 1 mm na min lat. Procesy te ograniczają wielkość konkrecji, a odłamane fragmenty często stanowią jądra nowo powstających. Szczeliny w konkrecjach związane są najprawdopodobniej z procesami diagenetycz-nymi. Szczeliny te często wtórnie wypełniają mi nerały Mn, w obrębie pseudomorfoz ilastych po szkliwie wulkanicznym (fot. 5.6). Procesy wtórne zachodziły po strąceniu się minerałów Mn i Fe i polegały na migracji i rekrystalizacji'uwodnionych minerałów oraz porządkowaniu ich struktury podczas oddawania wody i zmniejszania objętości. W utworzone spękania wnikają minerały manganu lub minerały ilaste. Intensywność procesów diagenetycznych, warunkujących powstawanie spękań i szczelin, ogranicza wzrost konkrecji, doprowadzając często do ich rozpadu (fot. 5.7). Proces rozpadu konkrecji może być lokalnie wzmocniony w wyniku wielokrotnego przemieszczania konkrecji przez prądy przydenne.

W polach rudonośnych wyraźną więź parage-netyczną z konkrecjami wykazują z reguły muły krzemionkowe, głównie muły radiolariowe, muły wapienne i brunatne iły pelagiczne [Cronan, To-oms, 1969; Menard, 1976; Piper, Blueford, 1982]. Konkrecje zalegają z reguły na powierzchni tych osadów lub są częściowo pogrążone w silnie uwodnionej warstwie osadów, o konsystencji półpłynnej (fot 5.8). Osady w warstwie granicznej reprezentowane przez muły radiolariowe lub muły ilaste krzemionkowe odznaczają się średnim ciężarem właściwym 1,15 g/cm\ wilgotnością rzędu