DSC08228 (2)

118 Jaty Rartmiński, Styl potoczny

Bo nawet nie to, wiesz, ale po prostu, żeby toto przyszło jakoi bliżej człowieka, Ale łazić tak* Tak patrzę na tych bubków, co tak tańczą, tak stoją, patrzą nasię-bie, wiesz, piją tę kawę, no trują, wiesz, puszą te ogony, tak wiesz jak głuszce, no i to takie nudne jest potwornie! (Pisarko wa, 1974, s. 49).

Język kolokwialny to jednak tylko jeden, najwyrazistszy może, ale bynajmniej nie jedynie możliwy i nie najważniejszy typ polszczyzny potocznej. Inny jej typ reprezentują np. teksty reportażowe:

Atmosfera lipcowego spotkania była bardzo gęsta. [...] Sala wypełniona po brzegi robotnikami Spod monstrualnych rozmiarów napisu _uSolidamość^upadały ciężkie zarzuty wobec rządu: nomenklatura ma się dobrze, władza skoncentrowana w rękach wąskiej elity, polityka Balcerowicza - drakońska, rolnictwo leży, obowiązują przestarzałe przepisy, gruba kreska - za gruba, w mediach nagonka na Lecha, z kraju ucieka kapitał, utrwala się komunistyczny porządek, Niezabitowska to Urban, rząd to już nie „my”, ale „oni", zmiany w rządzie - za małe, precz z „popiwkiem” [...] spada produkcja, katastrofa w górnictwie... (Jarosław Kurski, Wódz, Warszawa 1991, s. 26).

W rzeczywistości stvl potoczny obejmuję szeroka gamę wypowiedzi za-_równo u s t n v c h r ich wewnętrznym zróżnicowaniem gatunkowym (rozmowy przy stole, na ulicy, w urzędach i sklepach, dyskusje w kolejkach, powitania i pożegnania, prośby i skargi, polecenia i życzenia, gratulacje i kon-dolencje, groźby i kłótnie, opowiadania wspomnieniowe, relacje ze zdarzeń, flirty, kawały itd.), iak pisanych, również zróżnicowanych gatunkowo (listy i pamiętniki, dzienniki prywatne, reportaże, porady życiowe, poradniki, artykuły i komentarze w prasie wysokonakładowej itd.; w pewnym stopniu także tzw. drobne wiadomości prasowe, ciążące jednak w stronę stylu urzędowego).

Przymiotnik potoczny, kluczowy dla rozumienia terminu styl potoczny, znaczy tyle co „stale się zdarzający, często, na co dzień, powszechnie używany" - i tylko tyle, a jego synonimami są przymiotniki codzienny, pospolity i zwyczajny (Słownik języka polskiego pod redakcją Witolda Doroszewskiego, t. 6,1964). Definicja słownikowa potoczności, a także wyrażenia równoznaczne nie uściślają ani tego, kto jest użytkownikiem, ani gdzie i w jakiej dziedzinie jest używany język potoczny. Styl potoczny nie daje się zamknąć w granicach jednej (np. mówionej) formy przekazu, jednej (np. kolokwialnej) sfery użycia i jednego (np. emocjonalnego) typu postawy. Jest to język obiegowy, powszechny.

Składniki potocznego obrazu świata

Potoczność nie jest zjawiskiem tylko powierzchniowym, dotyczy nie tylko form wyrazu, lecz tkwi w głębszej warstwie języka, w sferze znaczeń i w sposobie postrzegania rzeczywistości, sięga sfery zachowań człowieka.

Styl potoczny - jak każdy styl - przekazuje i utrwala pewien obraz świata. który Apresian nazwał obrazem „naiwnym". Obraz ten jest budowany 7 punktu widzenia ..prostego człowieka”, odpowiada postawie zdroworozsądkowej. a znaiduie swoi wyraz zarówno w strukturze słownictwa i jego

sposo

tegorii gramatycznych, regułach derywacii. wzorcach budowy zdań.

bach budowania tekstów. Jest to obraz dany w języku i dostępny poprzez język. Jego pełny opis mógłby wypełnić całą książkę.

Składniki potocznego językowego obrazu świata, by o nich powiedzieć najpierw kilka słów, są niejako zinwentaryzowane w potocznym słownictwie. Analiza semantyczna tego słownictwa pozwala zakreślić horyzont poznawczy i granice mentalnego świata przeciętnego człowieka. Do potocznego inwentarza należą, z jednej strony, wyrazy najczęściej używane, powszechne w najróżniejszych tekstach języka (dające się wyznaczyć metodą statystyczną, por. Zgółkowa, 198/1. z drugiej zaś - wyrazy odnoszące się do elementarnych dziedzin zainteresowań przeciętnego człowieka i powiązane z sobą wewnętrzna wiezia semantyczną, wyrazy, bez których nie możemy sie obyć w określonych sytuacjach życiowych oraz przy definiowaniu innych wyrazów. To drugie kryterium potoczności jest ważniejsze. Taki słownik podstawowy, stanowiący integralną część stylu potocznego, liczy w wersji minimalnej około 1500—2000 słów, w wersji zaś standardowej, jaką interesują się nauczyciele języków obcych, 4000-5000 słów (Buttler, Markowski, 1988) i w opisach badaczy polszczyzny obejmuje kilkadziesiąt grup tematycznych (38 według Zgółkowej, 1987; 50 według Markowskiego, 1990).

Są to wyrazy nazywające m.in. części ciała człowieka (oko, serce, głowa); jego rozwój i funkcjonowanie (być, rosnąć, umrzeć); odżywianie się, potrawy (jeść, pić, mleko, obiad); dom i jego wyposażenie (pokój, okno, łóżko); ubieranie się, odzież (ubierać sie, buty, rękaw); rodzinę (matka, żona, syn); ruch i środki lokomocji (iść, biec, wóz); dbałość o ciało (myć się, choroba, leżeć) itd. To podstawowe słownictwo potoczne ogarnia swoim zasięgiem znacznie więcej niż tylko najbliższe otoczenie i sprawy bytowe człowieka, rozciąga się też na stosunki międzyludzkie, sąsiedzkie i służbowe (spotkać, rozmawiać, uczyć, służba, walka); na zachowanie i postępowanie (patrzeć, uciec, pytać); na uczucia, emocje, oceny (kochać, bać sie, lubić); wolę (chcieć, woleć); rozum, pamięć, wyobraźnię (czuć, znać, rozumieć, sądzić, przypominać); charakter człowieka (uśmiech, odwaga, upór, mądry, ciekawy, cierpliwy); obejmuj, też

T l/^c/_ ■*>.«*»*_■— ■ 3*