DSC09382

m JANUSZ MACIEJEWSKI

"Poś koniec bowiem życie paserze unelępuje zmiana stosunku oficjalna) krytyki li tkackiej do niego. Zaczynają ją teraz kształtować kn&aarwetjrfci i Uberalowie-arganicznky, którzy po kląskach rewolucji IMS i 1SSS r. zaczynają dochodzić do gloso zarowno w Kongresówek jak i w Galicji Nie basowali oni na jaskrawym irracjonalizmie. Racjonalizm Fredry ich nie razi], mniej tai raziła krytyka arystokracji zawarta we wczesnych utworach Fredry, jako wychodząca i pozycji szlachcica-liberała. Zachwycali się natomiast owym pobłażliwym stosunkiem do świata sdacheckie§o, który też wkrótce zaczęli interpretować jako jego apolog&ę. Nic dziwnego, ie Zemsta w interpretacji stańczyków i ich pograbowców wyrosła na apologię świata staroszlacMckiegD, sarmatyzmu, na obraz pięknych, szczytnych ohycaejów przodków.

Xic nowego da tej interpretacji nie wnieśli historycy literatury XX wieku (Chrzanowski, Kucharski). Dla nich Zemsta przedstawiała .królewskie blaski przeszłości'’, Cześnik i Rejent dwie główne siły i wartości, z których wyrosła Polska. Dopiero Boy-Zekedskł w swych świetnych Obrachunkach fredrowskich u£34) pierwszy rozprawił się z gromadzonymi od lat kilkudziesięciu mitami wokół twórczości Fredry i wskazał właściwe drogi jej interpretacji Podniósł to, co jest najcenniejsze w spuśriink wielkiego pisarza: jego dar obserwacji, znajomość życia szlacheckiego, jego poezję. Wykazał, ie świat bohaterów Fredry to świat mały.

W tym kierunku rozwinęło badania powojenne literaturo-mawstwe. Na pierwszy plan wysuwają się tu prace Stanisława Pigonia i Kazimierza Wyki

Na scenie miał Fredro ogromne powodzenie zarówno za życia, jak i krótko po śmierci Dopiero później, na początku wieku XX, Fredro zaczął tracić popularność. Był czas, kiedy wydawało się, że będzie musiał zupełnie zejść ze sceny. Przyczyny lego stanu rzeczy widział chyba trafnie Boy w dysproporcji między pokutującymi jeszcze w stosunkach społecznych resztkami sztachet czy my a demokratycznym nastawieniem widza teatralnego XX wieku. „Może właśnie tej przeszłości — pisał Boy — jeszcze za duło w naszym życiu? Może za dużo się tłucze w Polsce jeszcze ducha szlachetczyzny, tym tylko różnej od owej fredrowskiej, ie straciła do szczętu wdzięk, humor i gest? Może i to jest ową przeszkodą? X może dopiero, kiedy ów »cxerep rubaszny* stanie się naprawdę muzealnym zabytkiem, wówczas wyzwolona ze skorupy swego materiału,

rc«io«it prwnowi do wttjritkieh Polaków dusza anielska artysty Fladry**.

Boy. wydaje situ odkrył Istoto rzeczy. Dziś, gdy formacja, której Fredro był ideologiem, odeszła ar przeszłość, obserwujemy renesans Fredry. Teatry nasze wystawiają Jego komedie, uspokajając tym zamówienie społeczne współczesnego widza. Fredro na nowo — tym razem chyba na stałe — wszedł do ieUznego, niezawodnego repertuaru naszego teatru.