DSCF0042

315

Genetyka zachowania i psychologia ewolucyjna ■ Rozdział 5

Studia rodzinne, czyli badania rodzin biologicznych. przeprowadzane są stosunkowo rzadko. Stanowią cnie zwykle uzupełnienie lub metodę weryfikacji wyników badań bliźniąt lub badań rodzin adopcyjnych. Badanymi mogą być osoby o różnym stopniu pokrewieństwa genetycznego. Wyraża się ono w proporcji wspólnych genów pomiędzy poszczególnymi członkami i jest zróżnicowane w tej samej rodzinie. I tak, stopień pokrewieństwa genetycznego wynosi: 1/2 dla rodzeństwa oraz par rodzice-dzieci, 1/4 dla rodzeństwa przyrodniego i par wuj-siostrzeniec (lub bratanek), ciotka—siostrzenica (lub bratanica) oraz dziadkowie—wnuki i 1/8 dla rodzeństwa ciotecznego lub stryjecznego.

Metoda adopcyjna z kolei opiera się na porównaniu stopnia podobieństwa pomiędzy⁷ dziećmi adoptowanymi a rodzicami adopcyjnymi i ewentualnie podobieństwa występującego pomiędzy tymi samymi dziećmi i ich rodzicami biologicznymi. Dzięki tej metodzie możliwe jest wyraźne przeciwstawienie wpływu czynnika genetycznego wpływowi wspólnego środowiska rodzinnego na zmienność mierzonej cechy.

Zaletą metody adopcyjnej jest to, że pozwała ona bardzo wyraźnie oddzielić wpływy genetyczne od wspólnego środowiska rodzinnego. W wielu badaniach (zob. m.in. Loehlin, Willerman i Horn, 1987; Scarr. Weber, Weinberg i Wittig, 1981) korelacje pomiędzy niespo-krewnionymi dziećmi wychowywanymi w tej samej rodzinie, podobnie jak korelacje pomiędzy⁷ rodzicami a ich adoptowanymi dziećmi, były bliskie zera. W tym kontekście stosunkowo wysokie współczynniki korelacji cech pomiędzy biologiczny ni: rodzicami a ich dziećmi naturalnymi, ale adoptowanymi przez inne rodziny, silnie potwierdzają rolę addytywnego czynnika genetycznego. Jednocześnie dość niskie współczynniki korelacji gach pomiędzy rodzicami adopcyjnymi a ich adoptowa-grami dziećmi potwierdzają hipotezę o bardzo słabym ^HfeMińe wspólnego środowiska rodzinnego lub wręcz ai*aku takiego wpływu (zob. też Hoffman, 1991).

52.2.2. Czynniki warunkujące różnice

indywiduaine — ewolucja poglądów

jak wspomniano wcześniej, wokół odpowiedzi na podażwowe pytanie, który z dwóch czynników: genetyczny || środowiskowy, odgrywa decydującą rolę w powstawaniu różnic indywidualnych, szczególnie w zakresie Mfoości, toczył się spór przez całe ubiegłe stulecie. Za-admczu linia podziału biegła między zwolennikami tezy, te źródłem zróżnicowania pomiędzy ludźmi są czynniki genetyczne, a tymi, którzy sądzili, że decydujący wpływ ; t*ją czynniki środowiskowe. Sam Francis Galeon opierał |H na założeniu o wrodzonym charakterze zdolności ^■Woch (Galton, 1869). jego zdecydowane stanowisko

wynikało zarówno z teorii ewolucji gatunków Darwina, jak i z analizy drzew genealogicznych, dowodzącej, że osoby o wysokich osiągnięciach intelektualnych miały na ogół krewnych charakteryzujących się zbliżonymi dokonaniami. Już wtedy w opozycji do Gal tona pozostawał angielski filozof i ekonomista John S. Mili. który uważał wręcz za nieprzyzwoitość przypisywanie „odmienności w ludzkim zachowaniu” wrodzonym „odmiennościom” (dzisiaj powiedzielibyśmy: czynnikom genetycznym), a jednocześnie w rozwoju zdolności podkreślał rolę czynników społecznych, takich jak intensywna nauka od okresu dzieciństwa. Oczywiście każde z tych stanowisk można obecnie uznać za skrajne. Jednakże, jak podają Plomin i Petrill (1997), przeciwstawne poglądy na temat źródeł różnic indywidualnych pojawiały się na przestrzeni XX wieku często i niemal cyklicznie. Lata 20., 60. i 80. to okresy przewagi poglądów o biologicznym uwarunkowaniu różnic indywidualnych. Z kolei w latach 50. i 70. dominowało przekonanie o większym znaczeniu czynników środowiskowych.

Wyniki licznych prac z zakresu genetyki zachowania, prowadzonych szczególnie w latach 70. i 80. ubiegłego wieku, dostarczyły przekonywających argumentów na rzecz roli zarówno czynników genetycznych, jak i środowiskowych. Są one zresztą nadal gromadzone i potwierdzają hipotezę o wpływie obu tych czynników na nasze zachowanie (jak wynika z badań, to zwykle czynniki środowiskowe wyjaśniają większą część zmienności ludzkich zachowań i mają także większy w porównaniu z genetycznymi wpływ na zaburzenia zachowanial. Niemal powszechne stało się przekonanie, że żadne zachowanie nie pojawia się bez udziału czynników genetycznych i środowiskowych, które nie mogą działać niezależnie i nie są rozłączne.

Obecnie zasadniczy kierunek rozwoju genetyki zachowania obejmuje rozwijające się od połowy lat 90. ubiegłego wieku i szczególnie nasilone po opisaniu sekwencji ludzkiego genomu (na początku XXI stulecia) badania - często interdyscyplinarne — oparte na technikach molekularnych i służące identyfikowaniu genów związanych z naszym zachowaniem. Paradoksalnie badania molekularne wydają się łatwiejsze do przeprowadzenia w porównaniu z badaniem mechanizmu wpływu środowiskowego na różnice w ludzkim zachowaniu. Pozostaje zatem mieć nadzieję, że kiedyś powstanie Projekt Środowiska Ludzkiego...

5.2.2.3. Geny a zachowanie - od odziedziczałno-ści do poiimorfizmów genetycznych

Zasadniczym celem badań genetyków zachowania jest określenie, w jakim stopniu różnice indywidualne w danej populacji wynikają z wpływu genetycznego, a w jakim — środowiskowego. W tym celu posługują się oni analizą