DSCF0047

329

Genetyka zachowania i psychologia ewolucyjna ■ Rozdział 5

Dzieci    Młodzież Wiek średni Wiek starszy

RYCINA 5.8.

Zmiany odziedziczalności inteligencji i osobowości na przestrzeni życia człowieka

Mo: oporowanie własne.

Warto odnotować, że podobną prawidłowość w odniesieniu do zdolności zaobserwowano u dzieci w wieku od 2 do 4 lat, u których badano genetyczne podstawy niskiego poziomu zdolności werbalnych i niewerbalnych. Udział czynników genetycznych w korelacji niskiego wziomu obu tych zdolności wzrósł od 0,37 u dzieci l wieku 2 lat do 0,76 u dzieci czteroletnich, przyjedno-zesnym znaczącym spadku udziału wspólnego środo-Iriślca w badanym związku (Price, Dale i Plomin, 2004).

Badania genetycznego i środowiskowego uwarunkowania różnych zdolności u dzieci stanowią nowy trend /genetyce zachowania. Celem tych badań jest poznanie rodeł różnic indywidualnych, jak również przyczyn posiedzenia poszczególnych zdolności. Oto kilka przy-ładów takich badań i ich wyników.

Rietvcld, van Baal, Dolan i Boomsma (2000) zajmo-ali się specyficznymi zdolnościami poznawczymi u pię-ioletnich dzieci holenderskich, takimi jak orientacja rzestrzenna, rozumienie słów, płynność słowna, przeszukanie pola percepcji i inne. Okazało się, że najwyż-

!)' poziom odziedziczalności charakteryzuje płynność łwną (56% wyjaśnionej zmienności), najniższy zaś - ro-jańenie słów (15% wyjaśnionej zmienności). Czynniki

Idowiskowe, zależnie od rodzaju badanej zdolności, wy-maly: wspólne środowisko od 3 (orientacja przestrzen-| do 42% (rozumienie słów), a środowisko specyficzne ii 21 (uczenie się i pamiętanie znaczenia obrazków) do 7% (orientacja przestrzenna) wariancji danej zdolności.

Kovas i jej współpracownicy (2005), badając umie-(tBości językowe u dzieci w wieku 4,5 roku w zakresie nykuUji, gramatyki, słownika i pamięci słów, wykazali ze odziedziczałność tych umiejętności waha się od •30 do 0,52. Udział wspólnego środowiska zależnie od badanej umiejętności wynosił od 0,6 do 0,26, a specyficznego — od 0,39 do 0,50. Jednocześnie badacze, posługując się analizą przypadków krańcowych (dzieci o wysokim i niskim poziomie badanej umiejętności), wykazali, że upośledzenie zdolności językowych u dzieci w tym wieku jest także uwarunkowane genetycznie (udział czynników genetycznych w tym wypadku może się wahać od 0,00 do 0,67, wspólnego środowiska — od 0,00 do 0,56, a środowiska specyficznego — od 0,22 do 0,78). Podobne wyniki otrzymali Viding i współpracownicy (2004), którzy wykazali, że u czterolatków upośledzenie w posługiwaniu się mową ma uwarunkowanie genetyczne wahające się od 0,38 do 0,76, przy udziale środowiska wspólnego w przedziale od 0,15 do 0,49 i specyficznego od 0,06 do 0,19. Również w wypadku małej sprawności wykonywania zadań matematycznych przez siedmiolatków stwierdzono jej genetyczne uwarunkowanie wyrażające się we wskaźniku odziedziczalności 0,65 (01iver i in., 2004).

W innym badaniu Harlaar, Spinath, Dale i Plomin (2005) zajmowali się zdolnością rozpoznawania słów przy czytaniu na głos przez dzieci w wieku 7 lat, zarówno przez chłopców, jak i dziewczynki. Okazało się, że odziedziczalność tej zdolności u chłopców wynosiła 0,65, a u dziewczynek 0,67. Udział wspólnego środowiska wynosił 0,19 u chłopców i 0,17 u dziewczynek. Jednakowy u dzieci obojga płci był udział specyficznego środowiska w wariancji tej zdolności — czynnik ten wyjaśnił 16% obserwowanej zmienności. W tym samym badaniu przeprowadzono też analizę przypadków krańcowych. Wykazała ona, że upośledzenie zdolności rozpoznawania słów jest także uwarunkowane genetycznie w większym stopniu u chłopców niż u dziewczynek (wskaźniki odziedziczalności - odpowiednio — 0,72 i 0,37). U dziewczynek z kolei w upośledzeniu badanej zdolności większą rolę — w porównaniu z chłopcami — odgrywa wspólne środowisko (jego udział wynosił — odpowiednio — 0,50 i 0,16). Udział specyficznego środowiska był niemal taki sam u obojga płci (0,13 u dziewczynek i 0,12 u chłopców). Na podstawie uzyskanych wyników autorzy wysnuli wniosek, że te same czynniki genetyczne, które odpowiadają za różnice indywidualne, powodują też upośledzenie w zakresie badanej zdolności. Taki sam wniosek w odniesieniu do zdolności językowych, zdolności czytania i zdolności matematycznych sformułowali Plomin i Kovas (2005), stwierdzając, że geny, które odpowiadają za upośledzenie zdolności, to w większości te same geny, które odpowiadają za ich normalne zróżnicowanie w populacji. Ponadto te same geny mogą powodować różne przejawy danego upośledzenia i wpływać na zaburzenie innych zdolności.

Dane odnoszące się do molekularnych podstaw' zdolności odnoszą się głównie do zaburzeń rozwoju umysłowego i poszczególnych funkcji poznawczych. Jedne