DSCN1850 (5)

Malowidła te odbiegały swą wymową ideologiczną od oficjalnej Kościoła; ilustrowały one teorią Walentyna — myśliciela chrześcijańskimi żyjącego w wieku II, a uznanego przez potomnych za heretyka¹⁶⁹. TwierJjS on, iż ciało Chrystusa nie zostało poczęte w łonie Matki, lecz uformow^S wcześniej wniknąło doń w chwili Zwiastowania.

Przedstawienia takie częste były w średniowieczu i renesansie. W M stuleciu piętnował je Jan Molanus¹⁷⁰; „Wyobrażają w niektórych sceuJI Zwiastowania i Narodzenia Pana Naszego Jezusa Chrystusa ciałko jakówJ człowiecze wśród promieni, jakie Duch Święty rozsiewa wstępując w ży^J Błogosławionej Dziewicy, Ten obraz wydaje się dawać świadectwo nie tyfoT zgubnego, lecz także heretyckiego błędu. Valentinus bowiem, dawno pr^l Kościół uznany za heretyka, utrzymywał, że ciało Chrystusa przyniesionoI z nieba i przeniesiono w ciało Maryi jakby przez guz i przetokę. Święty i Antoni potępił surowo to wyobrażenie. Potępić trzeba rzecze, tych malarzy F którzy wyobrażają to co jest przeciwne wierze — gdy tworzą wizerunek [ Trójcy w jednej osobie z trzema głowami, lub przy Zwiastowaniu Błogosławić-1 nej Dziewicy (malują) ciałko malutkiego chłopca — Jezusa umieszczone w j_ej łonie, tak jakby jego ciało nie było z ciała Matki".

Molanus jest zdania, iż w większości przypadków malarze nie mieli zamiaru ilustrować teorii Walentyna, lecz usiłowali przedstawić duszę lub „jeśli i wola Boga samego, który z nieba zstąpił w łono Dziewicy". Jednakże zewzglą. du na błędy jakie podobne wizerunki mogą budzić u wiernych duchowny teoretyk potępia je: „Wolałbym trzymać się od tego z dala; przecież w naszych czasach wielu błądzi, a już najbardziej anabaptyści, gdy niegodziwie uważają, że ciało człowiecze Jezusa Chrystusa nie zostało poczęte z Maryi Dziewicy, lecz z substancji Ojca z nieba było przyniesione"¹⁷¹.

Podobnie Piotr Kanizjusz zakazał malowania owych Zwiastowań nasuwających skojarzenia z teorią Walentyna¹⁷². Kościół w Polsce, w Reformacjach synodu krakowskiego z 1621 roku wydał rozporządzenia zgodne z duchem postanowień Soboru Trydenckiego. W rozdziale 51 owych czytamy, iż mają być usunięte z kościołów „obrazy przedstawiające Zwiastowanie Najświętszej

Maryi Panny, na których maluje się /Dzieciątko Jezus schodzące z nieba w ludzkiej postaci jakby wprost do łona Najświętszej Maryi Panny.(Takie obrazy dają sposobność do błędu (zwłaszcza w tym kraju, gdzie rozmnożyły się obficie błędy heretyków), a co więcej przedstawiają herezję Walentyna i szerzoną przez niego wbrew nauce Kościoła tezę, że Chrystus przyniósł ciało z nieba, a nie wziął go od Maryi Panny. Przeto polecamy Dzieciątko Jezus zstępujące z nieba w ogóle usunąć i wymazać z obrazów"¹⁷*.

Jak sądzić należy z ilości zachowanych przedstawień tego typu — uchwały te nie były skrupulatnie przestrzegane, zwłaszcza w przypadku tych Zwiastować, które powstały w XVII, a nawet XVIII wieku.

synodu krakowskiego z 1957, s. 174 - 184

1621 roku o malarstwie

Uchwala a" nr 2/20,

10 — Ikonografia 1