DSCN2023 (3)

iż pewne kraje zależne stały się bogate, podczas gdy inne pozostał) biedne.

Pewien wpływ na badania w obrębie pedagogiki porównawczej miała tak/e teoria wyzwolenia. Jej podstawą jest przekonanie, że postęp kraju uzależnionego zależy od radykalnych i drastycznych zmian światowego porządku społeczno-ekonomicznego i polityczno-kultu-rainego. Część społeczeństwa, która jest uciskana przez warstwy bogate. właścicieli środków produkcji, musi się wyzwolić spod ich wpływu Wielką rolę do odegrania ma tutaj oświata która może pomóc uciskanym w zrozumieniu sytuacji, w której oni się znaleźli (por. Freire 1972. s. 158). Według teorii Freire’a, rozwój jest bardziej sprawą sprawiedliwości społecznej niz bogactwa. W niektórych krajach Trzeciego Św iata (Angola. Mozambik) teoria wyzwolenia stała się podstawą kształtowania polityki oświatowej. Jednakże i ta teoria została uznana za utopijną. a jej pogląd na rolę oświaty za zbyt optymistyczny (Paulston

1977, s. 370-395).

Prowadzone badania w obrębie pedagogiki porównawczej w ramach takich makroteorii. jak: kapitału ludzkiego, zależności, wyzwolenia, a zwłaszcza modernizacji doprowadziły do znacznej kumulacji (raczej nieuporządkowanej) wiedzy, którą zarazem charakteryzuje swoisty brak wnowaei Zwraca uwagę fakt. ze na przykład znacznie w ięcej w iadomo na temat oświaty w byłych angielskich krajach kolonialnych niż na przykład francuskich. Te zaniedbania nie dotyczą tylko krajów kolonialnych. ale również krajów Europy Zachodniej. Więcej jest badań porównawczych dotyczących na przykład Nigerii niż Hiszpanii. Francji cz\ Włoch. Nte oznacza to. że badań oświatowych w tych krajach nie było. Prowadzono je. choć w większości nic miały charakteru porównawczego. Podobnie było z systemami ośw iaty krajów Europy Wschodniej. Wywoływały one wielkie zainteresowanie bezpośrednio po wystrzeleniu sputnika przez były ZSRR w 1957 roku W latach sześćdziesiątych zainteresowanie to zaczęło opadać i przesuwać się w stronę krajów Trzeciego Świata.

Wyeksponowanie teorii modernizacji w badaniach porównawczych doprow adziło do tego. że wiedza o szkole była raczej ograniczona. Nacisk w badaniach został położony na społeczno-ekonomiczne skutki oświaty Wiedza o tym. czego i jak nauczano zeszła na drugi plan. Nie-

wicie zebrano danych na temat osiągnięć szkolnych w krajach Trzeciego Świata, programów szkolnych, metod nauczania itp. Interesowano sic przede wszystkim tym, czy ci. którzy zdobyli wykształcenie, zostali zatrudnieni, czy zarabiają więcej niż ci. którzy nie mają takiego wykształcenia.

Niewiele nagromadzono wiedzy o tym. czego nauczano w klasie szkolnej i czego uczyli się sami uczniowie lub jak spożytkowali nabytą wiedzę. Taki stan rzeczy wynikał z istoty teorii modernizacji, która zakładała, że szkoła może funkcjonować w określony sposób i ze ten sposób może być lepiej potwierdzony przez badanie tych. którzy byli w szkole, a nic poprzez badanie procesów nauczania. A ponieważ wykorzystując tę teorię przeprowadzano głównie badania systemów narodowych w ujęciu holistycznym, tym samym niższe jednostki (klasa, szkoła, grupa etniczna) nic stanowiły interesującego przedmiotu badań.

Pewien zwrot w tym zakresie można było zaobserwować zwłaszcza w latach siedemdziesiątych XX wieku. Zaczęto organizować międzynarodowe badania skuteczności systemów oświatowych na podstawie efektów nauczania (pomiar wiadomości) przez Międzynarodowe Stowarzyszenie do Badań Osiągnięć Szkolnych (IEA). Badania te popierane przez rządy wielu krajów pozwoliły na zgromadzenie w ielu informacji na temat osiągnięć uczniów w matematyce, naukach ścisłych, obcych językach, czytaniu, w ychow aniu obyw atelskim i relacji między szkołą, nauczycielem, uczniem (jego pochodzeniem) a osiągnięciami szkolnymi. Wiedza ta umożliwiła ocenę skuteczności nauczania w narodowych systemach szkolnych i pokazała do pewnego stopnia, ze w różnych krajach społeczne pochodzenie ucznia ma mniejszą moc predyktywną w odniesieniu do wyników nauczania niż można było oczekiwać.

Innym tematem badawczym, który wzbudził zainteresowanie w latach siedemdziesiątych XX wieku, była ocena powojennych reform oświatowych na tle procesów demokratyzacji. Starano się między innymi uzasadnić, że reforma związana z upowszechnieniem szkoły rozszerzonej doprowadziła do redukcji nierówności społecznych, charakterystycznego zjaw iska w krajach europejskich. Próbowano również wiązać stratyfikację społeczną i relacje mjędzy oświatą i zatrudnieniem