DSCN2376

Piotr MAJER

MODEL MILICJI OBYWATELSKIEJ REALIZOWANY W LATACH 1944-1990

Współcześnie aparat policyjny Polski Ludowej wzbudza zainteresowanie głównie poprzez pryzmat niektórych fragmentów jego działalności oraz kontekst personalny, co w równym stopniu dotyczy funkcjonariuszy, jak i współpracowników - z reguły niejawnych. Niniejsze uwagi nie podejmują tych wątków, a ich celem jest przede wszystkim zaprezentowanie zmieniających się rozwiążąń związanych z miejscem Milicji Obywatelskiej w strukturze organów państwa - określanych jako model zewnętrzny oraz podstawowych przekształceń w strukturze organizacyjnej tej formacji - identyfikowanych jako model wewnętrzny. Dla większej przejrzystości uwagi dotyczące tych dwóch zagadnień zostaną podane w anonsowanym porządku.

1. Pojęcie Milicji Obywatelskiej, jako nazwy formacji policyjnej państwa pozostającego pod kuratelą ZSRR, pojawiło się w projekcie deklaracji programowej Polskiego Komitetu Narodowego, struktury kształtowanej w ZSRR na przełomie 1943 i 1944 r.^{1 2} Polscy komuniści - tworzący PPR, dla przyszłego organu policyjnego przewidywali natomiast nazwę. Milicja Ludowa-. Historiografia okresu PRL zmistyfikowała owe inicjatywy, upowszechniając wrażenie, iż kryły się za nimi przygotowane rozwiązania organizacyjne, projekty normatywne oraz przeszkolone kadry. Rzeczywistość była zgoła odmienna Przyszła milicja niezależnie od tego czy doprecyzowana jako obywatelska, czy jako ludowa, była w największym stopniu bytem hasłowym³. Jeśli w bardzo skromnych źródłach doszukiwać się mimo wszystko różnic między nimi, to Milicja Ludowa zapowiadana przez PPR, miała być formacją zdecen-

1

Źródła dotyczące powołania Polskiego Komitetu Narodowego opracowała E-Syzdck. zostały opublikowane w: Archiwum ruchu robotniczego 1984 r., t. IX. s. 36-94. Z licznych opracowań odnoszących się do lej inicjatywy wymienić należy pracę T. Żcnczykowskiego. Dwa Komitety 1920-1944. Polska w plonach Lenina i Stalina, wyd. Spotkania. Paryż 1953. s 144. Uwagi na ten sam temat, prezentujące przeciwną opcję historiozoficzną, zawierały opracowania publikowane w PRL; zob. m in Z. Jakubowski. Powitanie i rozwój Milicji Obi/wntelskic; i Służby Bezpieczeństwu oraz ich udział w walce o utrwalenie władzy ludowej w lalach 19*4-1948. „Wojskowy Przegląd Historyczny" 1979, nr 3. Ostatnie uwagi' na ten temat. zob. P. Majer. „Owa Komitety". Polska w planach /. Stalina, w: Na szachownicy dziejów i mifdzynarodowr) polityki. Księga dedykowana Z. Brzezińskiemu. Gorzów Wlkp. 2006, s. 343-354.

2

*    Szerzej I- Szmidt, W. Gajewski, Rola Polskiej Partii Robotniczef w tworumu acgamke bez-pieczcństwa i porządku publicznego, wyd. Biuro Historyczne MSW. Warszawa 1981

3

*    Szerzej P Majer, Milicja Obywatelska w systemie organów władzy PRL /ory> prMcmatyki I źródle, Toruń 2003, rozdział Dwie koncepcje organów porządkowych.